Schiltstraat 12

2.1 Ootmarsum

Ootmarsum is een oud stadje in Noordoost-Twente, met ongeveer 4.500 inwoners. Het heeft een rijke traditie en cultuurhistorie, waarvan nog veel zichtbaar is. Vooral om die reden, en vanwege de prachtige ligging, heeft het veel toeristische aantrekkingskracht. In figuur 2.1 een luchtfoto van Ootmarsum.

Figuur 2.1: luchtfoto van Ootmarsum, met geel omcirkeld het plangebied

Hieronder wordt Ootmarsum in landschappelijk, historisch en ruimtelijk-functioneel opzicht beschreven. Deze aspecten vormen deels de grondslag van het door de gemeente opgestelde Masterplan Ootmarsum (zie paragraaf 4.3.1). Dit Masterplan vorm een belangrijk toetsingskader voor onderhavig plan.

Landschappelijk
Ootmarsum ligt op de steile oostelijke flank van de in Oost-Twente gelegen noordelijke stuwwal. In zuidoos-telijke richting gaat het landschap via de zandgronden over in het lager gelegen stroomdal van de Dinkel. Langs de zuidflank van de oude kern van Ootmarsum ligt de Molenbeek. Samen met een beekje uit het dal noordelijk van de Binnenes in de oude kern zorgde de beek voor de voeding van de vroegere stadsgrachten.

Figuur 2.2: landschappelijk kader Ootmarsum

Historisch
Ootmarsum is één van de oudste steden met stadsrechten in Twente. Omstreeks 1400 was het een vestingstadje met twee poorten en een dubbele ring van wallen en grachten. De loop van de stadswallen en grachten is tot de dag van vandaag nog duidelijk te zien. Ook de straatnamen (Oostwal, Westwal, Walstraat) herinneren hieraan. De stad had twee belangrijke toegangen:

• de Houten poort (zuidelijke toegang, huidige kruising Grotestraat-Oostwal);
• de Stenen poort (noordelijke toegang, de huidige kruising Marktstraat-Oostwal-Westwal).

Via de Grotestraat, de Schiltstraat en de Marktstraat bestaat van oudsher een route door de stad die ook nu nog ruimtelijk en functioneel (winkelstraat) herkenbaar is. De zestiende-eeuwse kaart in figuur 2.3 laat verder zien dat het Commanderieterrein zich aan de zuidoostzijde van de stad bevond, buiten de omwalling.

Figuur 2.3: kaart J. van Deventer (1550-1600)

Ruimtelijk-functionele structuur van de historische binnenstad
De ruimtelijke opbouw van het historische centrum wordt bepaald door zijn concentrische en compacte vorm. Twee ringen van wegen omsluiten de stad: één gevormd door de straatjes langs de binnenkant van de voormalige wal (Kapelstraat, Bergstraat); één aangelegd op de wal tussen beide voormalige grachten (Oostwal, Westwal). Bepalend voor de ruimtelijke structuur is de centraal gelegen kerk met het kerkplein, waarop het merendeel van de straten uitkomt.

De Oostwal en de Westwal begrenzen de oude kern. Het centrum is compact, met vele smalle straatjes. Het Kerkplein vormt een open ruimte van formaat binnen deze compacte bebouwing. In het stedelijk weefsel valt verder de Markt op als verruiming binnen het stratenpatroon.

Typerend voor de stedenbouwkundige structuur van de oude kern zijn verder:

• het nog authentieke stratenpatroon (ring van veelal smalle straatjes met een gebogen loop). De openbare ruimte wordt met name in het westelijke deel van de stad begrensd door de gevels, van de individueel aaneengebouwde panden;
• de combinatie van historische burgerwoningen en voormalige (stads)boerderijen; en
• het ontbreken van een duidelijk doorlopende rooilijn in het straatbeeld. De voor oude steden kenmerkende parcellering wordt benadrukt door (soms kleine) verschillen in de positie van voorgevels ten opzichte van elkaar.

De oude stadsbebouwing kenmerkt zich verder door verschillende bouwkundige details, die op zichzelf niet uniek zijn maar wel erg bepalend voor sfeer en karakter. Zo valt de toepassing van vakwerk op. Samen met het aanwezige reliëf (een voor Nederland uitzonderlijk gegeven) is dit tamelijk maatgevend voor de eigenheid van de stad.

Figuur 2.4: stedelijk weefsel kern Ootmarsum met paars omcirkeld het plangebied

Eveneens typerend is van oudsher het verschil in karakteristiek in bebouwing en openbare ruimte tussen de west- en oostzijde van het centrum. De westzijde vormt een meer 'stedelijke' ruimte, terwijl de oostzijde een meer 'landelijke' uitstraling heeft. Deze 'polariteit' is ook nu nog herkenbaar. Het Kerkplein heeft het open karakter van het oostelijk deel en het Marktplein heeft het besloten karakter van het westelijk deel. De onderhavige locatie ligt op de grens van de beide gebieden en dit is gerespecteerd in het ontwerp van onderhavig plan (zie paragraaf 3.4).

De historische kern kenmerkt zich voorts, en alweer van oudsher, door een menging van functies. Naast het wonen komen hier diverse, veelal kleinschalige centrumgerelateerde functies voor, zoals winkels, openbare voorzieningen (bibliotheek), horeca en culturele activiteiten (galeries, museum). Het kernwinkelgebied bestaat uit de Grotestraat, Schiltstraat, Marktstraat, en de Meierij.