Westeinde, 1e herziening

2.2 Bebouwingsstructuur

2.2.1 Ruimtelijke hoofdstructuur en verbindingen

De ruimtelijke hoofdstructuur van het plangebied wordt bepaald door de historische patronen: het Westeinde (de oude verbinding tussen Monster en Leiden) en de Prinsegracht. Door het gebied loopt een buurtontsluitingsweg gevormd door de Vleerstraat – Assendelftstraat. Langs de wijk liggen de openbaarvervoersverbindingen via de Lijnbaan en de Prinsegracht en door de Jan Hendrikstraat en de Torenstraat. Door de historische structuur is het gebied Westeinde en omgeving slechts op een klein aantal punten op het overig stedelijke weefsel aangesloten: de brug Lijnbaan-Loosduinseweg (buiten het plangebied), de brug bij het Koningin Emmaplein (buiten het plangebied), de overgang bij de Jan Hendrikstraat richting het stadscentrum en de Lange Lombardstraat die bij de Prinsegracht overgaat in de Brouwersgracht.

2.2.2 Bebouwingsbeeld en stedenbouwkundige en architectonische kenmerken

Het plangebied kent een gevarieerd bebouwingsbeeld en een breed scala aan stedenbouwkundige en architectonische kenmerken. In de beschrijving van het beschermd stadsgezicht worden de algemene stedenbouwkundige en architectonische kenmerken van het deel van het plangebied in het beschermd stadsgezicht beschreven (zie paragraaf 2.2.3).

Een gebogen straatverloop en panden van hoge maar ook middelmatige kwaliteit, variërend van twee bouwlagen met kap tot drie lagen zonder en met kap en in een wisselende gevelbreedte, geven aan het Westeinde een welhaast 19e-eeuwse sfeer. Vooral de hoogbouw van het MCH Westeinde steekt daar sterk tegen af.

2.2.3 Beschermd stadsgezicht

Een deel van het plangebied is op 5 juli 1971 door de minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk en de minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening aangewezen als rijksbeschermd stadsgezicht. Bij de uitbreiding van het beschermde stadsgezicht 's Gravenhage is ook het overige deel van het plangebied op 4 juli 1994 door de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen en de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu als rijksbeschermd stadsgezicht aangewezen.

Ruimtelijke structuur en bebouwingsbeeld

Sinds de voltooiing van de omgrachting in het begin van de 17e eeuw is de ruimtelijke structuur van de Haagse binnenstad overwegend stabiel gebleven, ondanks veel veranderingen in gebruik en vormgeving van de bebouwing en de open ruimte. De ontstaansgeschiedenis van Den Haag is nog volop waarneembaar en herkenbaar in het huidige stadscentrum.

Het oudste deel van het plangebied wordt gekenmerkt door de gebogen loop van het Westeinde, dat gelegen is op een vroegere strandwal. Het Westeinde was ooit de hoofdverbindingsweg richting Loosduinen en Monster. De bebouwing aan het Westeinde wordt daarom ook gekenmerkt door zowel verhoudingsgewijs rijke oude complexen en anderzijds smalle woonhuizen gecombineerd met winkels en ambachten.

De bebouwing aan de Prinsegracht is doorgaans hoger, breder en meer voornaam. Rijke panden aan de Prinsegracht hebben veelal een stoep en een souterrain met beletage. De bebouwing aan de Prinsegracht wordt onderbroken door de Korte Beestenmarkt en Varkensmarkt.

Een deel van de bebouwing aan de Jan Hendrikstraat houdt verband met de verkeersdoorbraak uit de jaren '20. Belangrijk voor het beschermde stadsgezicht is echter de oude bebouwing die een schakel vormt met de overige binnenstad.

Ook de overige straten worden gekenmerkt door de fijnmazige structuur van de kleinschalige bebouwing behorend bij het ambachtelijke deel, ook wel “het dorp” genoemd.

De samenhang in het bebouwingsbeeld van het plangebied schuilt met name in een overeenkomstige verticale opbouw van plint, bouwlagen, kroonlijst en meestal een kap. Deze kap is bij de smallere panden een kap met de nok haaks op de (hoofd)straat en met een wolfseind. Bij de bredere panden, onder andere aan de Prinsegracht, overheerst een schilddak of een dubbele kap met een schild aan de voorzijde. Vaak gaan de kappen schuil achter een geprononceerde kroonlijst. Hoekpanden kennen een voorgevel aan de hoofdstraat en een eenvoudig vormgegeven zijgevel.

Enkele huizen uit de late 19e eeuw en het begin van de 20e eeuw hebben een topgevel of een gevel met meerdere toppen. Hoekpanden uit deze tijd zijn in tegenstelling tot oudere panden alzijdig vormgegeven.

Karakteristiek is verder dat de bouwhoogte van de verschillende verdiepingen naar boven toe afneemt en aanbouwen lager zijn dan het hoofdgebouw. De vorm van de vensteropeningen is verticaal. Hoofdzakelijk aan het Westeinde zijn nog veel panden met een historische winkelpui.

Ondanks deze gemeenschappelijke karakteristieken is sprake van een pluriform gevelbeeld: diversiteit aan bouwstijlen en veelal individuele bebouwing in plaats van seriebouw. Ook is sprake van een sterke samenhang in de verkaveling (perceelbreedte en bouwhoogte) per straat of per gebied. Deze is doorgaans breder en hoger in het latere en voor de rijken ontwikkelde deel van de Prinsegracht en smaller en lager in het ambachtelijk deel, ook wel 'het dorp'. Typerend daarbij is dat de bouwhoogten onderling vaak net verschillen. Verspreid komt bijzondere bebouwing in de wijk voor, onder meer de in paragraaf 2.1 beschreven (voormalige) kloosters, hofjes en kerken. Langs de verkeersdoorbraken van de vorige eeuw, in het plangebied de Jan Hendrikstraat en de Torenstraat, heeft schaalvergroting plaatsgevonden. Ook de grootschalige nieuwbouwcomplexen behorend bij de stadsvernieuwing uit de jaren '80 wijken af van het geschetste gevelbeeld.

2.2.4 Monumenten

Het plangebied telt een groot aantal bouwerken, die ingevolge artikel 6 van de Monumentenwet 1988 als rijksmonument zijn ingeschreven. In het oog springen het voormalige Spaanse Hof, de neoclassicistische kerk Theresia van Avila, het voormalig korenhuis (nu een cultureel centrum), de Drie Stoepen, van Stockum en de liefdadigheidshofjes: het Hofje van Nieuwkoop en 't Hooftshofje.

Rijksmonumenten
Rijksmonumenten
Assendelftstraat 2 / Westeinde 36	Prinsegracht 79 tot en met 93
Assendelftstraat 14	Prinsegracht 269 tot en met 271
Assendelftstraat 49	Prinsegracht 273 tot en met 283
Assendelftstraat 53 tot en met 89	Prinsegracht 285 tot en met 297
Korte Beestenmarkt 4	Warmoezierstraat 44 tot en met 206
Korte Beestenmarkt 5	Westeinde 12 en 14 ('Spaanse Hof')
Prinsegracht 1, 1a en 3	Westeinde 12a, Laan 259 ( Kerk)
Prinsegracht 5	Westeinde 16
Prinsegracht 15	Westeinde 17 en 19
Prinsegracht 19	Westeinde 18
Prinsegracht 21	Westeinde 20
Prinsegracht 23	Westeinde 21 en 21a
Prinsegracht 27 / Varkenmarkt	Westeinde 22 en 22a
Prinsegracht 31	Westeinde 23
Prinsegracht 33	Westeinde 24 en 24a
Prinsegracht 39	Westeinde 25
Prinsegracht 41 en 41a	Westeinde 26 en 26a
Prinsegracht 43	Westeinde 27 en 29
Prinsegracht 49 tot en met 53	Westeinde 28
Prinsegracht 57	Westeinde 31 en 31a
Prinsegracht 59 en 59a	Westeinde 33 en 33a tot en met 33g
Prinsegracht 61	Westeinde 37a tot en met 37f
Prinsegracht 63	Westeinde 39 tot en met 39e
Prinsegracht 65	Westeinde 40
Prinsegracht 67 tot en met 67b	Westeinde 41
Prinsegracht 69	Westeinde 42
Prinsegracht 71	Brug Noordwestsingelgracht (Noordwal/Veenkade)
Prinsegracht 73

Tabel 2: rijksmonumenten Westeinde en omgeving (maart 2012)

Naast de rijksmonumenten heeft de gemeenteraad van Den Haag een aantal gemeentelijke monumenten aangewezen waaronder een groot aantal panden aan het Westeinde.

Gemeentelijke monumenten
Assendelftstraat 11 en 11a	Westeinde 66 en 66a
Korte Beestenmarkt 1 / Laan 26a	Westeinde 73 en 73a
Korte Beestenmarkt 2 / Laan 26	Westeinde 125 en 125a
Korte Beestenmarkt 2a tot en met 2b	Westeinde 127 en 127a
Korte Lombardstraat 1 en 1a	Westeinde 129 en 129a
Laan 28 tot en met 28a	Westeinde 131 en 131a
Laan 257 (v/h 31)	Westeinde 133 en 133a
Vleerstraat 4	Westeinde 135
Westeinde 8a, 8b en 10	Westeinde 137
Westeinde 30 en 30a	Westeinde 153b, 153c en 155
Westeinde 32 en 32a	Westeinde 199 en 199a
Westeinde 62 en 62a	Westeinde 201 en 201a
Westeinde 64

Tabel 3: gemeentelijke monumenten Westeinde en omgeving (maart 2012)

2.2.5 Archeologie

De bebouwing in het plangebied is voor het grootste deel gebouwd op een strandwal. Deze is vanaf de vroege prehistorie al geschikt geweest voor bewoning. Door opgravingen is bekend dat in elk geval in de Late IJzertijd (200 v. Chr. – 0) velden ter plekke in cultuur gebracht waren.

Het gehele plangebied, uitgezonderd daar waar de bodem is vergraven in het kader van nieuwbouw of de aanleg van grachten, kan archeologische waarden kan bevatten. Gegeven de geologische ondergrond is overal pre- en vroeghistorische bewoning mogelijk geweest. Tot nu toe is er één vindplaats bekend: opgravingen bij Amicitia hebben een akkerpercelering uit de IJzertijd opgeleverd. Met meerdere vindplaatsen moet rekening worden gehouden.

Ten aanzien van de archeologie van latere periodes, vanaf de middeleeuwen, kan worden gesteld dat vooral het Westeinde en het gedeelte ten oosten van de Assendelftstraat een hoge potentie hebben. In dat deel zijn drie locaties van meer dan gemiddeld belang. Het zijn de twee kloosterterreinen en de plek waar het stenen huis van de Van Assendelfts heeft gestaan. Opgravingen ter plekke van het St. Agnietenklooster hebben o.a. resten van de kloosterkapel en het kerkhofje opgeleverd.

2.2.6 Verkeer en infrastructuur

Het plangebied wordt aan twee zijden omsloten door hoofdverkeerswegen die het gebied ontsluiten: de Parkeerroute (Torenstraat, Jan Hendrikstraat) en de Prinsegracht. De overige wegen zijn verblijfs- en woonstraten die de buurt intern ontsluiten.

Het plangebied wordt goed ontsloten door openbaar vervoer. RandstadRail rijdt over de Prinsegracht, de Lijnbaan en de Noordwest Buitensingel (lijn 3) en de Loosduinseweg en -kade (lijn 4). Tramlijn 2 rijdt ook over de Prinsegracht - Lijnbaan Tramlijn 6 rijdt over de Prinsegracht maar buigt af naar de Brouwersgracht. Tramlijn 17 rijdt net buiten het plangebied via het Kerkplein, de Riviervismarkt en de Torenstraat. De streekbuslijnen 25 en 130 rijden een route via het Buitenom en de Prinsegracht en hebben een eindpunt op de Prinsegracht nabij de Jan Hendrikstraat.

De route Lijnbaan-Prinsegracht maakt deel uit van het hoofdroutenetwerk voor de fiets. De route via het Westeinde is een secundaire fietsroute.

In het plangebied wordt zowel in parkeergarages en binnenterreinen geparkeerd en op de openbare straat waarvan een aantal parkeerplaatsen gereserveerd is voor gehandicapten, artsen, taxi's en laden en lossen.

Een groot aantal maatschappelijke voorzieningen en veel appartementencomplexen heeft eigen (gebouwde) parkeervoorzieningen. Voor de parkeerplaatsen op straat geldt een betaaldparkerenregime: bewoners en bedrijven kunnen een parkeervergunning aanvragen. De parkeerdruk in dit gebied is hoog. In de eerste plaats wijken binnenstadbezoekers tijdens het betaaldparkerenregime in de binnenstad uit naar omliggende wijken, met name in de avonden en in het weekeinde. In de tweede plaats is de woningdichtheid hoog en is de behoefte aan parkeerplaatsen voor bewoners groot, zodat ook 's nachts de parkeerdruk hoog is.

2.2.7 Water- en groenstructuur

Het water in het plangebied is beperkt tot de singelgrachten. De watergangen langs de Lijnbaan en de Noordwal zijn onderdeel van de historische grachtengordel van de Haagse binnenstad. Via de Noordwest-Buitensingel staat het water in verbinding met het verversingskanaal richting Scheveningen en via een gemaal naar zee. Richting het zuiden monden de singelgrachten uiteindelijk uit in de Trekvliet. Het water heeft een sierende en recreatieve functie. Binnen het plangebied zijn daarnaast een aantal besloten hofjes en binnentuinen aanwezig.