Woonboulevard kanaleneiland IKEA e.o.

4.2 De nieuwe IKEA-vestiging

In het stedenbouwkundig programma van eisen (SPVE), vastgesteld door de gemeenteraad bij besluit van 17 december 2009 zijn de gemeentelijke randvoorwaarden en uitgangspunten beschreven, voor de ontwikkeling van IKEA. Hieronder wordt een en ander in hoofdlijnen beschreven.

4.2.1 programma en uitgangspunten

IKEA realiseert:

• maximaal 40.000 m2 bvo aan programma;
• parkeren;
• twee voetbalvelden;
• één sport gebouw;
• Retail Service Center (2000 m2 bvo);

4.2.2 Het bouwplan in zijn omgeving

Het afstemmen van de ontwikkeling van gebouw en omgeving is een voorwaarde voor de ruimtelijke en functionele kwaliteit. Zo zullen de voorstellen van IKEA moeten passen in de toekomstige ontwikkelingen van de omgeving van het plangebied. In dat kader zal in deze paragraaf worden ingegaan op een aantal ontwikkelingen in de directe omgeving van het plangebied en zal de samenhang tussen de verschillende projecten worden toegelicht. Het betreft de volgende ontwikkelingen:

• 1. Voor de oever van het Amsterdam Rijnkanaal is een Voorlopig Ontwerp eind april 2009 gereed, waarbinnen een deel (ARK-park) op dit moment wordt uitgewerkt;
• 2. Parallel aan het initiatief van IKEA wordt door de gemeente Utrecht een doorstart gemaakt met het overkoepelende project ‘Herontwikkeling Woonboulevard’.
• 3. Voor Kanaleneiland-Zuid wordt er gewerkt aan een gebiedsplan ten behoeve van de herstructurering en de verbetering van de ruimtelijke kwaliteit van het gebied;
• 4. Randvoorwaardelijk voor de herontwikkeling van de woonboulevard is de nieuw aan te leggen gebiedsontsluitingsweg. Bij de planontwikkeling van IKEA wordt vooruitlopend op de herontwikkeling van de woonboulevard alvast de aanleg van de weg meegenomen. Deze weg dient voor de ontsluiting van de woonboulevard en de aan en afvoer van passagiers voor de aanleg plaats van de riviercruises.

Het beeld van Utrecht vanaf de A12 krijgt een grotere samenhang door de fragmenten aan elkaar te koppelen zodat grotere eenheden ontstaan. Komend vanuit het westen markeren de pylonen van de Galecopperbrug de kruising met het ARK. De stad maakt hier front door de aaneengesloten bebouwing evenwijdig aan het kanaal.

Samen met het gebouw van Rijkswaterstaat ten zuiden van de A12 speelt de IKEA een belangrijke rol als ‘poort van de stad’ - het punt langs de A12 waar de ‘Zuidas’ van Utrecht / de ‘Boulevard aan de Regenboogroute ‘ geïntroduceerd wordt vanuit de westelijke richting: een stuk snelweg tussen de brug over het ARK en de afrit Hoograven, waar de stad zich duidelijk aan de snelweg manifesteert.

Dit is hét regionale herkenningspunt van de Woonboulevard, en het is daarom van groot belang dat deze zijde van het gebouw (ook) als voorkant wordt benaderd.

Tussen het ARK en de Europalaan presenteert de Woonboulevard zich aan de A12 als een samenstel van een drietal grote gebouwen die samen één geheel vormen. De relatief geringe hoogte (minimaal 15 meter, maximaal 25 meter, samenhangend met het programma) wordt gecompenseerd door een strakke ordening en presentatie aan de zijde van de snelweg, geaccentueerd door een drietal hogere elementen (op elk gebouw één).

Samenhang in de beplanting van bermen en taluds vormt een parkachtige omgeving van de A12, begrensd door de Woonboulevard en geaccentueerd door de toren van Rijkswaterstaat. Aan de buitenzijde presenteert de woonboulevard zich als een geheel door een gemeenschappelijke ordening van gebouwen en ontsluiting. Dit geldt aan de zijde van de A12 maar ook aan het ARK. Hier representeert IKEA de woonboulevard aan een nieuwe stedelijke ruimte.

Op grond van het bovenstaande zijn de volgende stedenbouwkundige kenmerken bepalend voor de invulling van de locatie:

• ligging aan Amsterdam Rijnkanaal
• ligging aan A12
• relatie met woonboulevard
• ligging aan groenstrook Kanaleneiland-Zuid

Hieronder worden deze projecten besproken en wordt ingegaan op de samenhang het dit plan.

ARK zone
Zowel in het Groenstructuurplan als in de Structuurvisie wordt het ARK met de bijbehorende brede oevers als eenheid gezien met diverse kwaliteiten (ecologische waarde, attractiewaarde, stadsbeeld) en betekenissen (groenstructuur, belangrijke fietsroute, wandel en verblijfsgebied etc.)Met de ontwikkeling van Leidsche Rijn komt het Amsterdam Rijnkanaal midden in de stad te liggen. Hierdoor ontstaan kansen het kanaal en haar oevers meer betekenis te geven en om te vormen tot een bijzondere stedelijke ruimte. Een visie voor het gehele kanaal is in bewerking. Voor het deel ter hoogte van Kanaleneiland is een eerste aanzet gemaakt voor de inrichting: het ARK-park.

Uitgangspunten voor deze visie zijn:

• Een nieuwe stedelijke ruimte van formaat als bindend element tussen Leidsche Rijn en de bestaande stad;
• Continuïteit in een voor het ARK karakteristieke inrichting met veel parallelle elementen met een lineair karakter zoals routes en bomenrijen;
• Afwisseling door ruimte voor lokaal (recreatief) gebruik;

Er vindt afstemming plaats om samenhang tussen ontwikkeling IKEA en uitvoering van ARK-park te waarborgen. Door de aanleg van de nieuwe gebiedontsluitingsweg moet voor de Zeeverkenners een nieuwe plek worden gevonden. Met het verwijderen van de Zeeverkenners en de versmalling door het sportpark ontstaat ruimte om de oever te verbreden en opnieuw in te richten. Dit deel kan worden opgevat als een uitbreiding van het ARK-park, passend binnen de visie voor het ARK als geheel (in bewerking). Door de nieuwe bebouwing in één lijn met Rijkswaterstaat te leggen ontstaat een evenwicht aan de twee zijden van de Galecopperbrug. De gebouwen van RWS en IKEA liggen dan aan weerszijden van de brug. Hier representeert IKEA de Woonboulevard aan het kanaal.

Dit betekent wel dat een andere uitstraling wordt gevraagd dan het huidige gebouw, namelijk een die vergelijkbaar is met het Rijkswaterstaat-gebouw (hoogwaardige materialisering, transparantie en interactie met het ARK).

Herontwikkeling woonboulevard
Door de ondernemers van de woonboulevard is een studie is verricht naar de mogelijkheden van grootschalige en gemeenschappelijke verbetering van de woonboulevard. Dit heeft echter niet geleid tot een operationeel uitvoeringsplan.

Gemeentelijk is nu de inzet om door middel van een clustergewijze herontwikkeling te komen tot een samenhangende herontwikkling en opwaardering van de woonboulevard. De uitbreiding van de IKEA in combinatie met de aanleg van de gebiedsontsluitingsweg vormt hiervoor een belangrijke katalysator.

De verdere ontwikkelingsmogelijkheden dienen geconcentreerd te worden op en rond de driehoek. Programmatische ruimte/ toegevoegde waarde aan het concept en de samenhang met de rest van de woonboulevard en economische uitvoerbaarheid zijn hierbij belangrijke randvoorwaarden. Een samenhangende openbare ruimte vormt hierbij een belangrijke drager.

De driehoekige park-/pleinruimte wordt in het kader van het Masterplan Woonboulevard gezien als de sleutel tot de herontwikkeling van de woonboulevard. De hoeken van deze centrale openbare ruimte zijn als ankerpunten benoemd. Op deze punten raken de verkeers-/aanlooproutes en de centrale openbare ruimte elkaar ‘aan’ en komen verschillende richtingen.

Het door IKEA voorgestelde plan sluit aan bij de gemeentelijke ambitie om te komen tot een opwaardering van de woonboulevard. De aanleg van de nieuwe gebiedsontsluiting maakt de weg vrij voor het verschuiven van de auto-ontsluiting naar de buitenzijde. De ruimtes binnen het gebied kunnen worden ingericht ten behoeve van voetgangers, met het driehoekige groene parkje als centrum.

Kanaleneiland-Zuid
In de komende jaren vindt een grootscheepse vernieuwing/ herstructurering plaats van het woongebied Kanaleneiland, eerst in Noord en daarna in Zuid. De ruimtelijke hoofdstructuur vormt daarbij de drager van de nieuwe ontwikkeling. Met het verplaatsen van de sportvelden ontstaat de mogelijkheid om de groenstrook een “overkant” te geven en meer in verbinding te brengen met het ARK-park. Zo wordt het parkje niet een scheiding tussen twee werelden, maar een bindend element. Om eenheid in de parkstrook te brengen, valt te denken aan de aanplant van een groene haag over de gehele lengte. Het toevoegen van een speel-/verblijfsplek verhoogt de gebruikswaarde.

Nieuwe gebiedsontsluitingsweg
Randvoorwaardelijk voor de uitbreiding van de IKEA is het realiseren van een nieuwe gebiedsontsluitingsweg door de woonboulevard. Deze weg is niet alleen voor de uitbreiding van de IKEA van belang, maar ook voor de woonboulevard als geheel. Het is van belang dat de weg zeker niet beleefd wordt als een onderdeel van de IKEA-vestiging, maar een openbaar karakter heeft. De maatvoering van het wegprofiel en de kruisingen/ aansluitingen zijn bepalend voor de grenzen van het bouwvlak. Het ontwerp van de weg en het ontwerp van IKEA moet dan ook gezien worden als onderdelen van dezelfde opgave. In paragraaf 4.3 wordt hier verder op ingegaan.

A12
Naast de hier bovenbeschreven ontwikkelingen is ook de ligging van het plangebied aan de A12 van belang. Om het beeld van Nederland vanaf de snelweg te verbeteren zijn door Rijkswaterstaat route-ontwerpen gemaakt. Voor de A12 is dat de Regenboogroute. De ambitie daarbij is om niet alleen de ruimtelijke kwaliteit van de weg maar ook van de ruimtelijke inrichting van de omgeving te verbeteren. Samen bepalen zij in belangrijke mate het beeld van Nederland vanaf de snelweg.

Middelen die daarbij worden ingezet hebben betrekking op de weg (verlichting, belijning, bebording, schermen, portalen, bermen, kunstwerken) en op de omgeving. (bos, wei, stad, mozaïek).
De opgaven voor Utrecht zijn in dit verband:

• Ontwikkelen van bebouwing en bedrijventerreinen langs de Regenboogroute
• A12 tot stedelijk front
• Transformatie van de Regenboogroute A12 tot stadsboulevard.

4.2.3 Het stedenbouwkundig plan

De meeste vestigingen van IKEA liggen als solitair gebouw op perifere locaties. Hier maakt de vestiging deel uit van een aantal stedelijke ensembles en wordt aan alle kanten omsloten door stedelijke openbare ruimtes. In deze context is sprake van een bijzonder groot gebouw. Het is niet alleen groot, maar bestaat ook uit een geheel intern georganiseerde winkel en magazijn op een laag parkeren.

Door het toevoegen van een andere functie (sportvelden op het dak van de nieuwe parkeergarage) wordt voorkomen dat een groot mono functioneel gebied ontstaat. Het sportpark op het dak verleent het complex als totaal een heel bijzondere dubbelfunctie. Routes door het complex in oost-west richting verbinden de Woonboulevard met het ARK park, waardoor het grote complex geen blokkade vormt in de stedelijke structuur.

Figuur 4 Impressie nieuwe situatie in vogelvlucht vanuit het zuiden

Overbouwingen, gekoppeld aan functies in de plint zorgen voor een geleding van het gebouw en een aangename openbare ruimte. Aan de zijde van het ARK is sprake van een zeer grote schaal: gebouw, kanaal, park en brug komen hier bij elkaar. Het gebouw vormt hier de (re-)presentatie van de woonboulevard aan een bijzonder deel van het ARK-park. Het is wenselijk dat IKEA een groot venster op het Amsterdam- Rijnkanaal vormt. De sportvoorzieningen staan zowel met de velden op het dak in verbinding als met het maaiveld.

De footprint van het gebouw heeft een omvang die meer relatie heeft met een bouwblok dan met een vrijstaand gebouw. De maat van de footprint is dan ook afgeleid uit de maat van het omliggende openbaar gebied: de Drommedarislaan en Van Rensselaerlaan, de groenstrook Kanaleneiland- Zuid en het ARK-park.

Voor de twee straten is een profiel bepaald dat rekening houdt met het verkeersprogramma en een inrichting met bomen. De maat van de groenstrook is dezelfde als die daarop aansluiten aan de zuid oostzijde. De rooilijn aan de zijde van het ARK is bepaald op ca. 45 meter uit de rand van het kanaal, overeenstemmend met de bebouwing van Rijkswaterstaat in Westraven en As -Kanaleneiland. Op deze wijze ontstaat eenzelfde maat voor het park ter plaatse van de speciale gebieden aan het kanaal. Hierbij hoort dan wel een navenante uitstraling. Een eventueel toe te voegen hoofdkantoor is functioneel gekoppeld aan de interne organisatie van het IKEA-gebouw. Bovendien draagt het bij voorkeur bij aan de uitstraling van het gebouw.

Overigens is de maat van het ARK-park ter plaatse van de woningbouw van Kanaleneiland-Zuid ca. 60 meter. De IKEA-vestiging voegt zich wat betreft de hoofdmassa in het grid van Kanaleneiland. verbouwingen zijn niet alleen mogelijk, maar ook wenselijk om het gebouw te geleden en een expressie te geven en de aanliggende openbare ruimte schaal en maat te geven. De overbouwingen aan de zijde van de woonboulevard zijn bescheiden van maat: 2 meter diep, v.a. 5 meter hoogte en maximaal 11 meter hoog" . Aan de zijde van het ARK kan o.a. het sport gebouw ca. 15 meter worden uitgebouwd tot de 45 meter-rooilijn. De hoogte is aan de noordzijde gelimiteerd: de sportvelden liggen op maximaal 10 m hoogte. Hieronder bevindt zich IKEA (of het parkeren en de gebiedsontsluitingsweg). Aan de zuidzijde is het gebouw geheel IKEA (incl. parkeren). Dit deel is tussen 15 en 25 meter hoog. Aan de zuidwesthoek (zijde A12) is een hoogte accent van maximaal 41 meter wenselijk. Het betreft de bestaande reclamemast die wordt verplaatst naar buiten het gebouw.

Figuur 5 Impressie ARK zone met zicht op clubhuis voetbalclub

Een deel van de plint van de IKEA-parkeergarage kan plaats bieden aan een voorziening als intermediair tussen het wonen van Kanaleneiland en de woonboulevard. De beste kansen zijn voor kleinschalige bedrijvigheid (cat. 1 of 2) of de zeeverkenners. Er moet worden onderzocht welke andere functies

mogelijk zijn met dien verstande dat: geluid gevoelige functies en functies met een verkeersaantrekkende werking worden uitgesloten. De toegang van het sportpark op het dak is opgenomen in de reeks van voorzieningen.

4.2.4 Functionele invulling

In de nieuwe situatie zal de IKEA bebouwing verschillende functies huisvesten. De meest in het oog springende functies zijn de grootschalige detailhandel op het gebied van wonen, alsmede de sportvelden inclusief de daar bijbehorende voorzieningen, die in de nieuwe situatie op het dak van het parkeergebouw zullen worden gesitueerd. Op de begane grondlaag onder het woonwarenhuis zijn de logistieke functies ondergebracht alsmede parkeren. Door het gebouw heen zal tevens de nieuwe gebiedsontsluitingsweg voor de woonboulevard komen te lopen.

4.2.5 Uitwerking

IKEA
Aan de hoek van de Woonboulevard moet IKEA een duidelijke en representatief gezicht krijgen met een ruime en aantrekkelijke entree vanaf het maaiveld (zie referentie gevel).

Figuur 6 referentie gevel en transparantie

Aan de zijde van het ARK dient het gebouw een functie te krijgen gericht op de ARK-zone, met een expressieve open uitstraling (dit heeft ook te maken met de sociale veiligheid van de langzaam verkeersroute langs het ARK, zie referentie transparantie).

Op de begane grond van het gebouw worden delen van het IKEA programma (entree/ lobby, etalages, etc.) en extra programma ingezet om een levendige plint te laten ontstaan (zijde woonboulevard).

Het is in het algemeen wenselijk dat de afscherming van de parkeergarage een hoogwaardig karakter krijgt.

Aan de zijde van Kanaleneiland wordt gezorgd voor een hoogwaardige afwerking van de parkeerlagen, die past in de parkomgeving en voorkomt dat geluidsoverlast ontstaat (bijvoorbeeld een groene gevel)

Figuur 7 referentie groene gevel

Een eventueel hekwerk rond de sportvelden dient aan de ene kant zo transparant mogelijk te worden en andere kant een uitstraling te krijgen die hoort bij een object dat zo prominent aan de parkstrook van Kanaleneiland-Zuid geplaatst is.

Uitwerking Sportpark
In de nieuwe situatie zal het sportpark bestaan uit twee kunst grasvelden die zijn goedgekeurd door ISA sport/ KNVB. Beide velden zijn voorzien van doelen, hoekvlaggen en dug-outs, veld verlichting, uitloop en ruimte voor opslag jeugddoeltjes en ballenvangers. De velden worden omsloten door een tegelverharding en een leunhekwerk. Het hoofdveld heeft tribune (eventueel in combinatie met de kantine) die conform de wensen van de voetbalvereniging, uitzicht geeft op (en op gelijk niveau met) de velden en op de omgeving. Daarnaast dient voorzien te worden in materiaalruimte + ruimte voor vuil-/ papiercontainers alsmede in ruimte voor beheer en onderhoudswerkzaamheden.

Belangrijke aandachtspunten ten aanzien van de bereikbaarheid zijn een veilige en controleerbare toegang tot de kantine vanaf de Rooseveltlaan voor fietsers en voetgangers. Tevens zal worden voorzien in veilige en controleerbare fietsenstalling aan de Rooseveltlaan, waarbij een fiets parkeernorm van 20-30 klemmen op 100 bezoekers (NB: gemiddeld 200-300 bezoekers) wordt gehanteerd.

Op dek 0 zal er in voldoende parkeergelegenheid worden voorzien t.b.v. voetbalvereniging. Deze parkeergelegenheid is afsluitbaar en heeft een goede bewegwijzering voor bezoekende clubs. Deze parkeergelegenheid is op afgesproken tijdstippen niet toegankelijk voor bezoekers van IKEA. De gehanteerde parkeernorm bedraagt 40 parkeerplaatsen. Voorts is het hele sportpark is goed afsluitbaar en toegankelijk voor bevoorrading, onderhoud en beheer (bijv. een tractor). In totaal zal het gebouw een oppervlakte van circa 875 m² hebben.