Park Randenbroek e.o.

2.3 Ontstaansgeschiedenis van het gebied

Het beekdal van de Heiligenbergerbeek ligt op de overgang van de Utrechtse Heuvelrug en de Gelderse Vallei. De oostelijke oever van het plangebied bestaat uit een dekzandrug met daarop hoog opgestoven landduinen. Op deze duinen liggen van oudsher de landgoederen Randenbroek, Vosheuvel en de Heiligenberg (gemeente Leusden). Tussen de landgoederen liggen van oorsprong door houtwallen omzoomde akkers. De westelijke oever is laag en nat. Het was aanvankelijk in gebruik als weidegrond. In de loop van de tijd heeft het plangebied onder invloed van de verstedelijking zijn huidige vorm gekregen. In de huidige situatie wordt de oostelijke oever nog steeds gekenmerkt door de landgoederen op de hogere landduinen. Tussen deze landgoederen ligt nu bebouwing met een stedelijke functie zoals het ziekenhuis en een scholencomplex voor speciaal onderwijs. De westelijke oever is in de loop van de tijd nagenoeg helemaal in gebruik genomen voor georganiseerde sport in verenigingsverband. Door de stedelijke groei en veranderende omstandigheden is het gebied in de loop der tijd haar samenhang en éénduidigheid kwijtgeraakt. Bovendien doorsnijden de A28 en de ringwegenstructuur van Amersfoort het oorspronkelijke beekdal.

Park Randenbroek

Park Randenbroek is ontstaan in de late Middeleeuwen (1000 – 1500). Al in 1249 wordt een Everard van Randenbroek genoemd. Tussen 1605 en 1660 woonde hier de familie Van Campen. Eén van hen was de beroemde architect en schilder Jacob van Campen, die hier in 1657 overleed. In 1646 kwam Jacob van Campen met de eigenaar van de Heiligenberg overeen om de weg naar de ingangspoort van zijn park recht door te trekken naar de Heiligenberg. Zo ontstond de huidige Heiligenbergerweg. Aan de zuidkant van het Park Randenbroek lag Metgensbleek, dat ooit dienst deed als bleekveld (een veld waar de was te drogen en te bleken werd gelegd). Het van oorsprong middeleeuwse Huize Randenbroek onderging in de 17de en 19de eeuw ingrijpende veranderingen. In 1814 maakte tuinarchitect H. van Lunteren twee ontwerpen voor het park in Engelse landschapsstijl. Vermoedelijk is geen van genoemde plannen van Hendrik van Lunteren uitgevoerd, maar heeft men zich met de omvorming van het classicistische park uit de tijd van Van Campen en Heerman naar een park in landschapsstijl, het meest laten inspireren door het minst spectaculaire plan (zie afbeelding). Kort daarna moet het oude huis zeer ingrijpend zijn verbouwd. Het huis, de daarbij behorende zeventiende en achttiende-eeuwse opstallen, zoals een koetshuis, een orangerie en een duiventil, maar ook het park met zijn hekken staan op de rijksmonumentenlijst.

afbeelding : ontwerp H. van Lunteren van Park Randenbroek

Midden- en zuiddeel

Het midden- en zuidelijke deel van het plangebied sluiten in het zuiden aan bij het landgoed Heiligenberg in Leusden. De topografische kaart uit 1890 geeft aan dat in dit gedeelte nauwelijks bebouwing aanwezig is. In het midden van het gebied, ter hoogte van de huidige Zwarteweg, bevond zich een tol. Ten zuiden daarvan staat een boerderij met de naam 'Het Hek' aangeduid. Ten zuiden daarvan bevindt zich, loodrecht op de Heiligenberg, een waterloop, die de begrenzing van het middendeel vormt. Op de topografische kaart uit 1952 staat bebouwing aangegeven langs een aantal weggetjes haaks op de Heiligenbergerweg. Ook de naam 'Vosheuvel' komt dan op de kaart voor. Deze boerderij werd in 1931 gebouwd en kreeg in 1976 de functie van stadsboerderij.

Vanaf 1962 werd het Elisabethziekenhuis gebouwd op een terrein, direct ten zuiden van de Ringweg Randenbroek. Uit die tijd dateert ook het ketelhuis, met de in gele steen gemetselde schoorsteen, die sinds 1967 het kruispunt met de Heiligenbergerweg markeert. Het ziekenhuis, ontworpen door het architectenbureau Van der Laan/Hermans/ Van der Eerden/Kirch uit Leiden, werd op 9 december 1969 geopend. De Elisabethlocatie valt met uitzondering van het westelijke onbebouwde gedeelte buiten de grenzen van dit bestemmingsplan.

Het zuidelijk gedeelte was in 1890 vrijwel onbebouwd. In de jaren twintig van de vorige eeuw werd een tuinmanswoning (Heiligenbergerweg 159) ontworpen, die in de jaren zestig plaats maakte voor de bebouwing van het ziekenhuis. Begin jaren dertig werd een benzinebewaarplaats gebouwd (Heiligenbergerweg 171). Geheel in het zuiden werd in het begin van de jaren zeventig aan de Heiligenbergerweg 185 een schoolgebouw gerealiseerd, dat in de decennia daarna met regelmaat werd verbouwd en uitgebreid. Ten noorden daarvan verrees eind jaren zeventig een clubgebouw (Heiligenbergerweg 177). In 2003 werd op het perceel Heiligenbergerweg 187 een nieuw schoolgebouw ontworpen.

Op het terrein ten zuiden van de watergang en grenzend aan de A28 werden vanaf eind jaren veertig van de vorige eeuw schuren en loodsen gebouwd. In 1998 werd een nieuwe woning (Heiligenbergerweg 203) gerealiseerd.