4.10.1 Toetsing en uitgangspunten bestemmingsplan
Met dit bestemmingsplan wordt op verschillende manieren rekening gehouden met de aanwezige cultuurhistorische waarden. Niet alleen cultuurhistorisch waardevolle elementen worden beschermd. Ook het landschap, dat als geheel een cultuurhistorische waarde kent, wordt zoveel mogelijk beschermd. Zo wordt er bij de verschillende wijzigingsbevoegdheden als eis een goede landschappelijke inpassing gevraagd, die passend is in de historisch gegroeide landschapsstructuur (zie ook paragraaf 5.39 Erfinrichtingsplan). Hiermee wordt voorkomen dat er ontwikkelingen gerealiseerd worden, die niet passen in het karakter van het landelijk gebied van de gemeente Leeuwarderadeel.
Naast de bescherming van de algemene cultuurhistorische waarden van het buitengebied, zijn er een aantal elementen specifiek vastgelegd. Voor bepaalde werkzaamheden, zoals graven, ploegen en het aanbrengen van kabels en leidingen, is een vergunning nodig. Voor de volgende cultuurhistorisch waardevolle elementen is een beschermende regeling opgenomen:
- Terpen en verhoogde woonplaatsen: de kwelderwal leende zich goed voor het vestigen van woningen en boerderijen. Hiervoor werden terpen en verhoogde woonplaatsen aangelegd. De nog zichtbare verhogingen verwijzen naar de tijd dat er in dit gebied nog actief strijd tegen het water geleverd werd. Daarnaast is er een aantal terpen afgegraven. De resten van deze terpen die zich nog in de grond bevinden, kunnen echter zeer waardevol zijn. Dit omdat terpen vaak afval herbergen en dus archeologisch zeer waardevol zijn. Ook voor de niet meer zichtbare terpen is daarom, vanuit een archeologisch oogpunt, een regeling opgenomen (zie paragraaf 4.9 Archeologie). De voormalige terpen ten westen van Bartlehiem zijn bestemd als Waarde - Landschap verkaveling. Hiermee wordt ook de nog zichtbaar aanwezige radiale structuur beschermd.
- Steilranden en/of microreliëf: op een aantal plaatsen zijn terpen deels afgegraven. Hierbij is het verschil tussen de resterende terp en het afgegraven gebied soms zeer goed herkenbaar door de steilrand die ontstaan is.
- Kruinige percelen: het gaat hier om percelen met een bolle vorm als gevolg van het toepassen van een bepaalde wijze van ploegen, gericht op het bevorderen van de drooglegging van deze percelen. Deze percelen zijn vooral te vinden ten noorden en noordwesten van Stiens.
- Waardevolle perceelsbeplanting: rondom bepaalde boerderijen is waardevolle erfbeplanting aanwezig. Deze beplanting is bestemd als Groen - waardevolle erfbeplanting;
- Waterlopen: naast de hoofdwaterlopen, die waterhuishoudkundig van belang zijn, zijn er ook waterlopen beschermd vanwege de betekenis voor het verkavelingspatroon. Deze waterlopen mogen niet worden gedempt. De waterlopen zijn bestemd als 'Water'.
- Rijksmonumenten: hoewel rijksmonumenten door wetgeving voldoende beschermd zijn, is er wel een regeling voor deze panden opgenomen. Dit is voornamelijk als signaleringsfunctie voor de burger en de overheid.
- Karakteristieke panden: naast de rijksmonumenten zijn er nog panden en objecten die niet als monument zijn aangewezen, maar wel beeldbepalend zijn voor een straat of gebied. De lijst van karakteristieke panden is opgenomen in Bijlage 4 Lijst karakteristieke panden bij de regels. Deze karakteristieke panden in het plangebied zijn apart aangeduid. Aan deze aanduiding is een beschermende regeling gekoppeld waardoor de hoofdvorm behouden blijft en daarmee de landschappelijke en cultuurhistorische waarde. Het betreft hier veelal boerderijen en woningen van na 1850. Bij de beoordeling van bouwplannen van karakteristieke panden wordt niet alleen getoetst aan het bestemmingsplan (behoud landschappelijk en cultuurhistorische waarde), maar ook aan de Welstandsnota (behoud architectonische beeldwaarde). Ook komen er enkele karakteristieke bruggen voor, die eveneens zijn aangeduid.
- States: in dit bestemmingsplan zijn een tweetal states gelegen. Hiervoor is, hoewel dit ook monumenten zijn, een aparte regeling opgenomen. Daarbij is niet alleen de woonfunctie geregeld, maar is ruimte geboden voor sociale en culturele functies binnen de states.
- Archeologie: tot slot worden de (verwachte) archeologische waarden in dit bestemmingsplan beschermd. Dit wordt behandeld in paragraaf 4.9 Archeologie.