Structuurvisie Toekomst Afsluitdijk

4.2 Waterveiligheid

De Afsluitdijk (dijklichaam en schut- en spuisluizen) moet tot 2100 voldoen aan de geldende veiligheidseisen.

Uitgangspunten voor de waterveiligheidsoplossing voor de Afsluitdijk:
De Afsluitdijk moet het water vanuit de Waddenzee en het IJsselmeer keren in de periode tot 2100:
a.	Voldoen aan de veiligheidseisen en richtlijnen - samengevat in de norm van 1:10.000
b.	Voldoen bij het W+ scenario van het KNMI voor klimaatverandering, dat wil zeggen een zeespiegelstijging in 2100 met +85 cm ten opzichte van 2000
c.	Robuust zijn en veiligheid bieden tot het jaar 2100 (in één keer of stapsgewijs).
Daarnaast is voor de bescherming tegen overstromen van gebieden in het achterland (achter de achterliggende keringen rond het IJsselmeer) van belang dat voldoende afvoer van zoetwater naar de Waddenzee kan plaatsvinden. Deze structuurvisie doet geen uitspraken over waterafvoer en peilbeheer. Besluitvorming daarover vindt plaats in het project ESA en in het kader van het Deltaprogramma (zie paragraaf 2.6).

De Afsluitdijk blijft met een innovatief concept van dijkversterking een icoon van de Nederlandse waterbouw en een aansprekend voorbeeld van de Deltatechnologie.

De versterking gaat niet ten koste van de landschappelijk en cultuurhistorisch hoog gewaardeerde uitstraling van de Afsluitdijk.

De adaptieve aanpak bestaat uit twee stappen met een keuzemoment halverwege deze eeuw. De eerste stap omvat de realisatie van een overslagbestendige dijk en de renovatie van de civieltechnische kunstwerken. Deze combinatie van maatregelen zorgt voor waterveiligheid tot halverwege deze eeuw. Deze aanpak biedt de mogelijkheid om met een nieuw besluit halverwege deze eeuw met nieuwe maatregelen optimaal in te spelen op de dan geldende inzichten over klimaat en veiligheid. Deze aanpak wordt hieronder toegespitst op het dijklichaam en de kunstwerken.

4.2.1 Dijklichaam

De overslagbestendige dijk borgt vanaf circa 2020 de waterveiligheid volgens de veiligheidseis van 1:10.000. De overslagbestendige dijk is een vernieuwend, kosteneffectief en adaptief waterbouwconcept. Bij het klimaatscenario W+ van het KNMI voldoet het dijklichaam tot halverwege deze eeuw. Afhankelijk van de werkelijke klimaatverandering zijn omstreeks dat moment nieuwe aanpassingen nodig om veiligheid te bieden tot 2100. De overslagbestendige dijk biedt alle technische mogelijkheden voor aanpassingen zoals het opnieuw tot stand brengen van een overslagbestendige dijk, een traditionele dijkverhoging, een stormschild, het aanbrengen van een grondlichaam aan de Wadzijde of nog andere maatregelen. De overslagbestendige dijk is de goedkoopste manier om het dijklichaam aan de eis van 1:10.000 te laten voldoen.

Dijkprofiel - Huidig profiel van de Afsluitdijk en basisprofiel van de overslagbestendige dijk.

Overslagbestendige dijk en zoute overslag

Een overslagbestendige dijk is een vernieuwend waterbouwkundig concept. In plaats van een traditionele dijkversterking door 'verhogen en verbreden' wordt de dijk overslagbestendiger gemaakt. Een overslagbestendige dijk is een vernieuwend waterbouwkundig concept. In plaats van een traditionele dijkversterking door 'verhogen en verbreden' wordt de dijk overslagbestendiger gemaakt.

Niet alleen de hoogte, maar ook de stabiliteit van een dijk bepaalt hoe sterk deze is. Zo werden bij de watersnoodramp in 1953 de meeste dijkdoorbraken veroorzaakt doordat de binnenzijden van de dijken niet bestand waren tegen een grote hoeveelheid overslaand water en daardoor vanuit de landzijden uitspoelden. Iedere dijk wordt zo ontworpen dat een overslag van een liter water per seconde per strekkende meter dijk geen problemen oplevert. Met een overslagbestendige dijk wordt het binnentalud versterkt zodat meer overslaand water verwerkt kan worden en de kans op een bres nog kleiner wordt.

Bij een overslagbestendige dijk slaat alleen bij zeer zware en zelden voorkomende stormen vanuit het noordwesten water over de dijk en komt zout water in het IJsselmeer terecht. Behalve dat overslag weinig voorkomt, zijn de gevolgen aanvaardbaar. De verkeershinder zal niet afwijken van de huidige beperkingen die bij zware storm voor het verkeer gelden. De overslag die bij een zeer forse storm plaatsvindt, bedraagt voor wat betreft zout een klein deel van de jaarlijkse zoutbelasting van het IJsselmeer. Dit deel kan oplopen tot een kwart of de helft van de jaarlijkse zoutbelasting bij een zeer extreme (maatgevende) storm. Deze incidentele zoutbelasting is van dezelfde orde van grootte als de zoutbelasting van de jaarlijkse IJsselafvoer. Het stormseizoen valt veelal samen met hoge waterafvoer en lage of geen zoetwaterbehoefte in bijvoorbeeld de landbouw. Het zout wordt met het spuien weer afgevoerd naar de Waddenzee.

Door het (vrijwel) ontbreken van nieuw ruimtebeslag en het beperkte gebruik van schaarse grondstoffen is de overslagbestendige dijk duurzaam in bouw. Het concept biedt bovendien de kans om de ruimtelijke verschijningsvorm van de Afsluitdijk te vernieuwen met behoud van de bestaande monumenten en archeologische waarden. De invulling van het concept overslagbestendige dijk wordt geoptimaliseerd in de planuitwerkingsfase na de vaststelling van deze structuurvisie. Technische opties, ruimtebeslag, het behoud van de verkeersfunctie en de ruimtelijke verschijningsvorm zijn daarbij belangrijke ingrediënten. Bij de planuitwerking is een groene (vegetatie)uitstraling het uitgangspunt voor de ruimtelijke verschijningsvorm van de overslagbestendige dijk.

Om voldoende mogelijkheden te hebben tot een optimaal ontwerp te komen is in deze structuurvisie rekening gehouden met een verbreding van de huidige dijk met een strook langs de hele dijk van circa 5 meter in het IJsselmeer. Of deze strook langs de dijk ook daadwerkelijk (geheel) nodig zal zijn moet blijken bij de planuitwerking.

Overslagbestendige dijk - Basisvorm van de overslagbestendige Afsluitdijk (nadere optimalisatie vindt plaats bij de planuitwerking)

Beleidskeuze dijklichaam

• 1. Het dijklichaam van de Afsluitdijk wordt versterkt volgens het principe van de overslagbestendige dijk om aan de veiligheidseisen voor waterveiligheid te voldoen.
• 2. In een strook van circa 5 meter vanaf de huidige waterlijn kan aan de IJsselmeerzijde verbreding van het dijklichaam plaatsvinden.

Ontwikkelingsperspectief Dijklichaam

• a. Halverwege deze eeuw ontstaat, afhankelijk van de ontwikkeling van het klimaat, de noodzaak nieuwe maatregelen aan het dijklichaam te nemen om de waterveiligheid te borgen volgens de dan geldende inzichten en uitgangspunten en met de op dat moment beschikbare technieken.

4.2.2 Civieltechnische kunstwerken

De huidige civieltechnische kunstwerken, de spui- en schutsluizen bij zowel Kornwerderzand als Den Oever, worden in de eerste fase (zie hiervoor) gerenoveerd zodat zij voldoen aan de veiligheidseis van 1:10.000. Deze renovatiewerkzaamheden voor waterveiligheid zijn omstreeks 2020 gereed. De gerenoveerde kunstwerken zijn naar verwachting halverwege deze eeuw aan het einde van hun levensduur. Op dat moment kan tegen de achtergrond van de inzichten over de klimaatverandering en de besluiten in het Deltaprogramma een gefundeerde keuze tot stand komen over de meest passende vervolgmaatregelen voor waterveiligheid, dit in samenhang met eventuele maatregelen voor waterafvoer en de passage van de Afsluitdijk door scheepvaartverkeer via de schutsluizen. Bij de nieuwe keuzen voor de schutsluizen kan te zijner tijd ook de oplossing met een naviduct of soortgelijk civieltechnisch kunstwerk worden overwogen.

Den Oever - Luchtfoto van de schutsluizen en spuisluizen.

Kornwerderzand - Luchtfoto van de schutsluizen.

Bij de renovatie van de kunstwerken wordt rekening gehouden met een beperkt ruimtebeslag in de Waddenzee om enige speelruimte te hebben bij de uitwerking van het ruimtelijk ontwerp. Deze speelruimte is nodig om de kruising van weg- en waterverkeer goed vorm te geven en om bij de aanpak van de kunstwerken maatregelen te kunnen treffen die de huidige monumenten zoveel mogelijk ontzien. Of het beperkte ruimtebeslag bij de kunstwerken ook daadwerkelijk (geheel) nodig zal zijn, moet blijken bij de planuitwerking. Bij de planuitwerking van de renovatie van de civieltechnische kunstwerken wordt tevens bezien of de doorstroming van het wegverkeer langs deze civieltechnische kunstwerken met eenvoudige maatregelen kan worden verbeterd.

Beleidskeuze civieltechnische kunstwerken

• 1. De bestaande civieltechnische kunstwerken (schutsluizen en spuisluizen) in de Afsluitdijk worden gerenoveerd om aan veiligheidseisen voor waterveiligheid te voldoen.
• 2. Bij de Kornwerderzand en Den Oever is ter hoogte van de civieltechnische kunstwerken aan de zijde van de Waddenzee ruimte beschikbaar om, gegeven de maatregelen voor waterveiligheid, de kruising van weg- en waterverkeer goed vorm te geven en de aanwezige monumenten zoveel mogelijk te ontzien. Bij de planuitwerking worden de belangen van de bewoners van Kornwerderzand betrokken.

Ontwikkelingsperspectief civieltechnische kunstwerken

• a. Halverwege deze eeuw zijn de gerenoveerde civieltechnische kunstwerken naar verwachting aan het einde van hun technische levensduur. Daardoor kan de noodzaak ontstaan nieuwe maatregelen aan de kunstwerken te nemen waarbij rekening kan worden gehouden met de dan geldende inzichten en uitgangspunten en met de op dat moment beschikbare technieken.
• b. Bij vernieuwing van de schutsluizen bestaat de mogelijkheid om de huidige kruising van weg- en waterverkeer uit te voeren in de vorm van een naviduct. Hierdoor zullen de wachttijden zowel op de weg als op het water afnemen.

Impressie - Basisvorm van de overslagbestendige Afsluitdijk, fietspad aan IJsselmeerzijde.