Structuurvisie Toekomst Afsluitdijk

4.3 Ruimtelijke kwaliteit

De structuurvisie streeft naar behoud en versterking van de bestaande ruimtelijke kwaliteit. Hieronder zijn telkens ook begrepen de cultuurhistorische en de archeologische waarden van de Afsluitdijk, ook waar dat niet expliciet is vermeld.

Ruimtelijke kwaliteit van het plangebied
Het contrast tussen het civieltechnisch werk, de grootsheid van de natuurlijke omgeving (openheid) en de beleving van de natuurelementen (water, wind en licht) vormt de essentie van de ruimtelijke kwaliteit van de Afsluitdijk. Nader toegespitst zijn de belangrijkste ruimtelijke en cultuurhistorische waarden:
-	De Afsluitdijk heeft een grote functionaliteit met een sterke samenhang tussen dijk en elementen en tussen de elementen onderling; tot nog toe zijn er geen ingrijpende ruimtelijke verandering aan de dijk geweest.
-	De Afsluitdijk is een rechte streep door het water met een sterke continuïteit over de gehele lengte.
-	De Afsluitdijk is gelegen in een grootschalige openheid die maximale (visuele) beleving van de dijk en de natuurelementen mogelijk maakt. Deze openheid kent twee verschillende waterlandschappen die aan beide zijden van de Afsluitdijk door twee ruimtelijk verschillende kusten worden afgebakend.
-	Op de Afsluitdijk bevinden zich een beschermd dorpsgezicht en een relatief groot aantal Rijksmonumenten. In de buurt van de Afsluitdijk zijn archeologische vindplaatsen met vooral scheepswrakken.

De Afsluitdijk is formeel als geheel geen monument maar wel een monumentaal geheel. In het rijks- en provinciaal beleid worden de huidige ruimtelijke kwaliteiten van de Afsluitdijk als belangrijk aangemerkt. Bij grote ingrepen in het landschap vragen de ruimtelijke kwaliteit en de cultuurhistorie structureel aandacht. De ruimtelijke kwaliteit biedt naast het behoud van de kenmerkende verschijning van de Afsluitdijk en van de monumenten ook ruimte voor vernieuwing.

Het Monument - Het Monument op de plaats waar in 1932 de Afsluitdijk gesloten werd. Het Monument is ontworpen door architect Willem Dudok, gebouwd in 1933, gerestaureerd in 2006-2007.

Aandachtspunten voor de ruimtelijke en monumentale kwaliteit van de Afsluitdijk en omgeving:
-	Behouden van de huidige strakke lijn
-	Behouden van de openheid, zichtlijnen en historische schootsvelden
-	Geen verdere verdichting met nieuwe knooppunten en verbeteren kwaliteit huidige knooppunten
-	Respecteren van karakteristieken van de dijk / het dijkprofiel (aanzicht, materialisering, architectuur, kleur, functionaliteit, innovatieve karakter) / de groene (vegetatie)uitstraling van de Afsluitdijk
-	Behoud van het beschermd dorpsgezicht van Kornwerderzand met voorhaven, buitenhaven en bruggen
-	Streven naar werkende instandhouding van de bestaande monumenten / zoeken naar nieuwe, passende functies voor cultuurhistorisch monumentale kunstwerken die buiten gebruik moeten worden gesteld
-	Bij nieuwe ontwikkelingen uitgaan van het innovatieve waterstaatkundige karakter van de dijk
-	Waar mogelijk en passend benutten toeristische- en recreatieve waarden van de huidige monumenten

Ruimtelijke kwaliteit is gedurende de gehele planvorming van belang en in elke planfase (van voorkeursbeslissing tot het gedetailleerde ontwerp van dijklichaam en kunstwerken) moet de ruimtelijke kwaliteit in acht worden genomen.

In aansluiting op deze structuurvisie zal voor de waarborging van de ruimtelijke kwaliteit voor het hele plangebied, in samenspraak met de decentrale overheden, een beeldkwaliteitplan worden opgesteld met de hoofdlijnen van de ruimtelijke kwaliteit (inclusief cultuurhistorie) op gebiedsniveau. Bij de uitwerking worden ook College van Rijksadviseurs en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed betrokken.

Bij de uitwerking van de diverse maatregelen en voorzieningen zal de aandacht verschuiven naar de vormgeving van deze afzonderlijke deelprojecten in een daartoe strekkend ambitiedocument vormgeving en ruimtelijke kwaliteit.

Cultuurhistorie

Bij de omgang met de cultuurhistorische waarden van de Afsluitdijk kan 'behoud door ontwikkeling' als leidend beginsel worden genomen. Voor de monumenten op de Afsluitdijk betekent dit naast het uitgangspunt van behoud van de monumenten, dat actief gezocht zal worden naar het werkend in stand houden van de monumenten. Waar dat niet kan zal gezocht worden naar een passende nieuwe functie. Voor kazematten kan het bijvoorbeeld gaan om een gebruik als hotel, of museum, bij de werkhavens om een clustering van pilots voor duurzame energie of aquacultuur. Dit soort nieuwe functies moeten voorkomen dat de kwaliteit van het monument afneemt. Het is de bedoeling dat een passende nieuwe functie de kwaliteit juist ondersteunt, zichtbaar en bereikbaar maakt. De monumenten op de Afsluitdijk staan onder wettelijke bescherming van onder meer de Monumentenwet. Voor de archeologische waarden in het plangebied geldt bovendien het Verdrag van Malta. Kornwerderzand is aangewezen als beschermd dorpsgezicht.

Beleidskeuze ruimtelijke kwaliteit

• 1. De ontwikkeling van de Afsluitdijk vindt plaats binnen de bestaande en nieuw te ontwerpen ruimtelijke kwaliteit van het gehele gebied. Ruimtelijke kwaliteit, cultuurhistorie en vormgeving zijn belangrijke aandachtspunten bij de planuitwerking.
• 2. Het dijklichaam van de overslagbestendige dijk krijgt een groene (vegetatie)uitstraling.

Ontwikkelingsperspectief ruimtelijke kwaliteit

• a. Bij de uitwerking en aanbesteding van afzonderlijk maatregelen en voorzieningen draagt de verantwoordelijke partij zorg voor de ruimtelijke inpassing en vormgeving in aansluiting op keuze voor ruimtelijke kwaliteit voor het hele plangebied.
• b. Wanneer de cultuurhistorisch monumentale kunstwerken hun functie verliezen in het water- en/of vaarwegbeheer zullen de mogelijkheden van een passende nieuwe functie worden onderzocht.