Dommelkwartier

5.2 Dommeldal

Centraal voor de ontwikkeling van het Dommelkwartier staat de versterking van de aanwezige natuurwaarden in het Dommeldal, doorgezet in groene wiggen in de nieuwe woongebieden Hoppenbrouwers en De Weegbree. Er zijn een visie en inrichtingsplan opgesteld (Dommeldal Valkenswaard Hoppenbrouwers, Visie en Inrichtingsplan, Bureau Waardenburg bv, 12 september 2009). Het inrichtingsplan is opgenomen in bijlage 7 bij deze toelichting. Het plan is opgesteld om richting te geven aan een groene inrichting van het Dommeldal, waarbij natuurontwikkeling en functioneren van het gebied als Ecologische Hoofdstructuur (EHS) leidend zijn.

Het inrichtingsplan is verder uitgewerkt door Ontwerpburo Bert Huls in een visie die aansluit op de ambities die er integraal voor het Dommeldal zijn. De kaart van het inrichtingsplan is opgenomen als bijlage 8 bij deze toelichting. Daarbij is gekeken naar de ruimtelijke, landschappelijke en ecologische mogelijkheden als basis voor een ambitieus plan op lange termijn.

Belangrijkste doelstelling is om de kansen voor natuur en landschap te vergroten maar met de ambitie om ook een uniek landschapspark te creëren waar de huidige en toekomstige omwonenden van profiteren. Heldere richtlijnen voor de ontwikkeling van de waterhuishouding vormen een belangrijk uitgangspunt van het plan vooral vanwege de ecologische doelstellingen.

Wat betreft de recreatieve ontwikkeling worden vooral keuzes gemaakt die de ecologische doelstellingen van het plangebied niet beperken.

Streefbeeld

De toekomstige inrichting van het Dommeldal wordt bepaald door de doelen en voorwaarden die worden afgeleid uit regionaal en landelijk beleid en de potenties en beperkingen die de huidige inrichting en gebruik met zich meebrengen. Provinciaal beleid vormt een richtinggevend en tegelijkertijd restrictief kader.

Natuurontwikkeling passend bij een traditioneel Brabants beekdal vormt het primaire hoofddoel. In het plan worden bestaande natuurwaarden versterkt en potenties benut. Er worden randvoorwaarden geschapen voor ontwikkeling van natuurdoelen welke zijn geformuleerd in het kader van het Natuurgebiedsplan voor de EHS. Recreatie en andere gebruiksvormen en functies worden zo goed mogelijk ingepast in het plan. Juist aan de rand van het gebied, tegen de bebouwingskernen, krijgen deze functies ruimte voor ontwikkeling.

Het streefbeeld voor het gebied wordt, met het voorgaande als uitgangspunt, als volgt geformuleerd: “Het Dommeldal tussen Valkenswaard en Dommelen als kleinschalig, halfopen landschap waarin bos, houtwallen, poelen, weiland en hooilandjes in een mozaïekstructuur worden afgewisseld. De Dommel is herkenbaar in het landschap aanwezig”.

Landschappelijke eenheid

Ruimtelijk

In de ruimtelijke opzet is gekozen voor een structuur waarin de snelstromende zandbeek in het plangebied altijd zichtbaar of herkenbaar blijft. Het meanderende verloop en de steilranden direct aan de beek bieden kansen voor een natuurlijke verruiging van de waterkanten. Een deel van het plangebied is ook inundatiegebied. De buitengrenzen van deze inundatiezone vallen samen met de historische landschappelijke structuur. Door de originele landschappelijke lijnen met elkaar te verbinden ontstaat, vooral aan de oostkant van de Dommel een coulissenlandschap met verschillende gradiëntzones. Belangrijke ruimtelijke kenmerken zijn afwisseling van ruimte en openheid doorsneden door verruigde greppels en grillige sloten maar ook door houtwallen of bomenlanen. Poelen liggen op een aantal plaatsen als waterparels in de natte hooilanden. Kleinere bossen liggen vooral aan de buitenranden van het Dommeldal maar lopen op een aantal plaatsen door tot aan rivier de Dommel. Het uiteindelijke doel is om in dit landschap verstorende elementen zoals afrasteringen en hekwerken te weren, zodat het gevoel van ruimte en openheid maar ook landschappelijke eenheid maximaal beleefd wordt. Alleen aan de westkant, tegen Dommelen aan, is gekozen voor een structuur van landschappelijke hagen, relatief dicht bij elkaar. De bestaande bebouwing staat aan deze zijde dicht tegen de Dommel. Als coulissen zullen deze hagen camouflerend werken vanuit het Dommeldal naar de achterliggende bebouwing toe terwijl uitzicht op de Dommel aan de oostkant gegarandeerd blijft. In de overgang tussen het openweidelandschap en de ruigtes en bossen die op grotere afstand van de Dommel gestalte krijgen, zijn naast de bestaande boomgroepen ook een aantal nieuwe boomgroepen voorzien. Deze boomgroepen markeren de randen van het open gebied, zorgen voor mooie doorzichten en vergezichten maar hebben ook in ecologische zin hun betekenis. De buitenranden van het dal bestaan uit landschappelijke groenmassa´s. De oorspronkelijke kavelstructuur is daarbij leidend in de ruimtelijke keuzes die gemaakt worden.

Dommel als snelstromende zandbeek

Landschappelijke groenmassa’s met doorzichten

Inrichtingsplan Dommeldal, Ontwerpburo Bert Huls

Landschap

In het gebied is al veel landschappelijk groen aanwezig. Een aantal van die groenelementen hebben voldoende kwaliteit om ze te handhaven. Op andere plaatsen is drastisch onderhoud nodig om de kwaliteit te herstellen. De keuzes die gemaakt worden voor ingrepen in het bestaande groen zullen vooral gebaseerd zijn op de ontwikkelingspotentie van de aanwezige beplanting. In het plangebied zijn een aantal oorspronkelijke landschapselementen nog herkenbaar aanwezig. Zij vormen een ideale basis voor de landschappelijke onderlegger. Kavelstructuren, patronen van greppels en sloten, het cultuurhistorisch belangrijke zandpad maar ook hoogtes en steilranden zijn bijzondere uitgangspunten voor de beoogde landschappelijke structuur. In een aantal gevallen kan volstaan worden met verbeteringen door middel van onderhoud. Op andere plaatsen zal het echter noodzakelijk zijn om drastischer te werk te gaan. Daarbij moet gedacht worden aan het wegschrapen van de bovengrond, verhogen of verlagen van het maaiveld of het graven van poelen, sloten en greppels zodat de landschappelijke diversiteit vergroot wordt. Ingrepen zullen vooral voorwaarden scheppen waarna de natuur de kans krijgt om zichzelf te ontwikkelen.

Omdat de toekomstige ontwikkeling naast natuurontwikkeling ook een recreatieve doelstelling heeft zal in het plan een duidelijke zonering worden aangebracht die naar de gebruikers toe voldoende duidelijkheid schept wat betreft mogelijkheden en beperkingen.

Veel groenelementen met kwaliteit

Ecologie

Meest opmerkelijk in het gebied is dat naast de aanwezigheid van de Dommel er in het aangrenzend gebied een grote mate van geomorfologische afwisseling is. Consequentie daarvan zijn bijzondere gradiëntzones die kansen bieden voor bijzondere flora en faunaontwikkeling. En daarmee ook een uitstekende basis zijn voor de vergroting van de biodiversiteit in het gebeid. Voorbeelden zijn de grillige en steile oevers direct langs de Dommel, het kwelgebied aan de oostkant van het beekdal en de hoogteverschillen in het gebied. Maar ook de grillige structuur van sloten en greppels vormen een uitermate belangrijke basis voor het herstel van het beekdal. Door ze op plaatsen waar ze gedempt of dichtgeslibd zijn opnieuw uit te graven en ze op een aantal plaatsen uit te breiden ontstaat een bijzondere basis voor de ontwikkeling van natte natuur die zo kenmerkend voor beekdalen is.

Extensief beheer van het gebied is dan wel noodzakelijk. Zo´n aanpak levert een enorme kwalitatieve impuls op voor flora- en faunaontwikkeling. Consequentie van deze keuze is wel dat intensieve landbouw en/of veeteelt gemeden zal moeten worden. Om die reden is er ook voor gekozen om de volkstuinen en dierenweides die her en der in het gebied gesitueerd zijn te herstructureren zodanig dat het natuur kerngebied van dit deel van het Dommeldal vrij van intensief gebruik wordt.

Gradiëntzones op basis van ecologische kwaliteit

Recreatie

Het ´Dommelpad´ is de fietsroute langs en door het Dommeldal. In de herinrichting krijgt deze route binnen het plangebied zijn verbindende schakel met het noordelijke en zuidelijke deel. Omdat in het plangebied natuurontwikkeling de belangrijkste doelstelling is, zal het tracé van deze fietsroute hoofdzakelijk bestaande routes volgen. Voor de omwonenden is in het plan gekozen voor een landschappelijke aansluiting van het gebied op de aanliggende woonwijken. In die overgangen voorziet het plan in verschillende recreatieve voorzieningen zoals wandelpaden, speelplekken en trapveldjes. Ook zijn er liefhebberstuinen en dierenweides gesitueerd. Daarmee worden de buitenranden van het Dommeldal de meest intensieve recreatiezones terwijl de kerngebieden alle ruimte en rust krijgen om zich te ontwikkelen. Alle bestaande wandel- en fietsroutes blijven gehandhaafd en doorsnijden het gebied. In het toekomstige plan is daarin wel meer luwte voor de wandelaars voorzien, zodat doorgaand fietsverkeer en wandelaars geen tot weinig overlast van elkaar hebben. Belangrijk element is ook het oude zandpad, dat vanaf de Weegbree naar de Dommelseweg loopt. Deze wandelroute sluit aan op het toekomstige landgoed Loonderhoeve maar biedt ook de mogelijkheid om een grote wandelronde te maken via de Loonderweg naar het zandpad aan de westkant van de Dommel terug richting de Tienendreef.
 

Wandel- en fietspaden

Volkstuinen

De liefhebberstuinen worden in het nieuwe plan gezamenlijk aan de Kornoeljelaan gesitueerd. Het nieuwe complex biedt ruimte aan de bestaande volkstuinen maar ook aan de groep tuinliefhebbers die aangepaste voorzieningen nodig hebben. In het plan is ruimte voor een gemeenschappelijke ruimte met noodzakelijke faciliteiten. Daarnaast is er ruimte voor centrale opslag van tuinafval, zijn er parkeervoorzieningen en wordt het complex ingepast in de landschappelijke rand van het Dommeldal.

Het complex voorziet in twee doelgroepen: de echte volkstuinen waarin het tuinieren voorop staat en een deel waar volkstuinen gecombineerd kunnen worden met het houden van kleindieren. Voor beide gebruikers zijn richtlijnen opgesteld. Het complex wordt zorgvuldig ingepast in de landschappelijke omgeving. Er is een stoere gemengde veldhaag voorzien als buitenrand van dit tuinencomplex. Doel van alle ingrepen is om het gemeenschappelijk tuinieren maximaal te faciliteren, maar zodanig dat anderen er geen overlast van hebben. In zijn opzet biedt dit complex ook nog ruimte als verblijfsgebied. De bebouwing op het tuinencomplex wordt wel beperkt. Per volkstuin is maximaal 1 kas mogelijk van maximaal 12 m². Daarnaast zijn lage kweekbakken en windtunnels mogelijk tot 0,60 m hoog. Bij een volkstuin met kleindieren (kippen, duiven, cavia’s, ganzen, eenden) is maximaal 1 dierenonderkomen mogelijk van 12 m².

Situering volkstuinen langs Kornoeljelaan

Dierenweides

De dierenweides zijn in dit plan in de randen van het Dommeldal gesitueerd tussen de nieuwe woonwijken en het Dommeldal in. Een gedeelte aan de kant van de Tienendreef en het andere gedeelte tegen de nieuwbouw van de Weegbree aan. Dierenweides zijn in verschillende maatvoeringen door de gemeente uitgeefbaar, maar altijd landschappelijk ingepast. Dierenverblijven met hun voorzieningen mogen binnen duidelijke randvoorwaarden gerealiseerd worden, opslag binnen is binnen de gestelde kaders toegestaan, maar buiten mogen geen vervoersmiddelen gestald worden en is opslag van hooi, stro of materialen niet toegestaan. Elke dierenweide voorziet in de mogelijkheid om een dierenverblijf te bouwen. Voor een dierenverblijf geldt een maximale oppervlakte van 15 m². Daarnaast is het dierenwelzijn een belangrijk criterium geweest voor de keuzes die gemaakt zijn met betrekking tot de toegestane voorzieningen op de dierenweides.

Door de dierenweides zoveel mogelijk in de buitenranden van het Dommeldal te situeren wordt het kerngebied van het Dommeldal vrijgemaakt van bouwsels, opslag en stallingplekken. Ook is het niet langer noodzakelijk dat het gebied voor eigenaren van dieren toegankelijk is. In de nieuwe situatie zal duidelijk worden aangegeven hoe en onder welke condities de dierenweides ontsloten worden. Dit om ongeoorloofd gebruik van wandel- en fietspaden te voorkomen.

Langs de Kornoeljelaan is een parkstrook voorzien als buffer naar het landschappelijke deel van het Dommeldal. In deze parkstrook worden wandelverbindingen aangelegd. Daarnaast is er een trapveldje voorzien. Het hertenpark, dat in particulier eigendom is, heeft ook een landschappelijk kader gekregen. Evenals voor de dierenweides geldt hier een maximale oppervlakte van 15 m ² voor een dierenverblijf en mag er buiten geen opslag van hooi, stro en andere materialen plaatsvinden.

Landschappelijke parkstrook

Bergbezinkbassins en rioolleidingen

De gemeente Valkenswaard heeft het voornemen om ten behoeve van de waterhuishouding twee bergbezinkbassins aan te leggen in het Dommeldal. Het betreft een bassin ten noorden van de Kornoeljelaan en een bassin bij de Schrijnerwei in Dommelen. Met de realisatie van de twee bergbezinkbassins en extra ondergrondse berging in leidingen aan de Kornoeljelaan en de Lijsterbeslaan wordt ingespeeld op de lokale versterking van overheidsvoorzieningen ten behoeve van de afvoer van regenwater en de verbetering van de plaatselijke waterhuishouding. In de huidige situatie binnen de gemeente Valkenswaard kan het bestaande rioolstelsel bij zeer hevige regenbuien het regenwater onvoldoende bergen waardoor er vervuild water in de Dommel wordt geloosd. De aanleg van de bergbezinkbassins is gebaseerd op de Optimalisatiestudie Afvalwatersystemen (OAS) in overleg met Waterschap De Dommel in het kader van het Basisrioleringsplan (BRP) Valkenswaard.

De bassins worden onder het maaiveld aangelegd met een schuin aflopende constructie. Het bassin nabij de Kornoeljelaan wordt ongeveer 80 meter lang, 12,5 meter breed en 1,6 meter diep met een totale inhoud van circa 1.600 m³. Het bassin Schrijnerwei wordt ongeveer 80 meter lang, 8,5 meter breed en 1,8 meter diep met een totale inhoud van circa 1.400 m³.

De bassins worden afgedekt met gebiedseigen grond met een pad van circa 3 meter breedte voorzien van doorlaatbare betontegels met gaten waartussen gras kan groeien (‘grasbetontegels’). De bassins worden onder het huidige maaiveldniveau gerealiseerd (totale diepte bassin 1,50 meter + 0,75 meter). De afdekking van de bergbezinkbassins betreft een grondpakket van circa 70 cm dik op de bassins. Dit grondpakket met enkele inspectieluiken wordt boven het huidige maaiveld gerealiseerd.

De bassins hebben een grote capaciteit en zijn berekend op een gemiddelde hoge piekbelasting van het riool. De bassins fungeren als tijdelijke buffer, waarna het opgevangen overtollige water weer teruggevoerd wordt naar het riool. In de bassins komt het water tot stilstand, zodat aanwezig slib kan bezinken. Alleen onder extreme omstandigheden wordt overtollig water geloosd op de Dommel, met dien verstande dat het water al reeds door bezinking van betere kwaliteit is. Voor de lozing van water van deelgebied Kornoeljelaan wordt een lijnvormige uitstroomconstructie gerealiseerd met een stuw. De uitstroomconstructie wordt verdiept aangelegd en onverhard uitgevoerd zodat het geen gevolgen heeft voor de EHS. In het talud van de oever van de Dommel wordt een rij perkoenpalen geplaatst waarover het water overstort. Aan de oostzijde wordt een prefab uitstroombak geplaatst.

Om de ontwikkeling van de twee bergbezinkbassins mogelijk te maken is op 1 maart 2012 het bestemmingsplan “Bergbezinkbassins Dommeldal” vastgesteld. De vigerende regeling van dit plan is in onderhavig plan geïntegreerd.

Voor de leidingen aan de Kornoeljelaan en de Lijsterbeslaan is ter plaatse van de zakelijk rechtstrook van de leidingen een dubbelbestemming ‘Leiding – Riool’ opgenomen in het bestemmingsplan met daarbij een aanlegvergunningenstelsel. Het uitvoeren van bepaalde werken en werkzaamheden is uitsluitend toelaatbaar als er geen sprake is van strijdige belangen.

Luchtfoto met weergave ligging beide bergbezinkbassins. Bron: Terradesk, 2007

Schematische weergave doorsnede bergbezinkbassin