Binnenstad 2010, 1e herziening (Cinecitta)

4.3.1.1 Nota ´Grond voor het verleden´

Op 1 september 2007 is de Wet op de archeologische monumentenzorg (Wamz) in werking getreden. Hiermee is het Verdrag van Malta uit 1992 in de Nederlandse wetgeving geïmplementeerd. Dit betekent onder meer het volgende:

• 1. De introductie van het veroorzakersprincipe, waardoor de kosten van archeologisch onderzoek verhaald kunnen worden op de verstoorder;
• 2. De verankering van de archeologische monumentenzorg in de ruimtelijke ordening.

Met de komst van de wet wijzigt het archeologiebestel in Nederland met name voor de overheidsorganen sterk. De nota 'Grond voor het verleden' (2007) is het beleidsplan voor het Tilburgse archeologiebeleid.

4.3.1.2 Archeologisch en cultuurhistorisch bureauonderzoek

De standaard archeologische en cultuurhistorische inventarisatie ten behoeve van het onderhavige bestemmingsplan is uitgevoerd door Fontys-Bilan te Tilburg en is tot stand gekomen op basis van verschillende bronnen.

De volgende werkinstrumenten zijn hoofdzakelijk gebruikt bij het archeologische deel van bureauonderzoek:

• 1. De Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek;
• 2. De database van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (Archis, Archeologisch informatiesysteem);
• 3. De Archeologische Monumenten Kaart (AMK).

Naast deze bronnen is gebruik gemaakt van de Archeologische Waarschuwingskaart Tilburg (ARWATI) en het databestand van het Regionaal Archief Tilburg (RAT). Op grond van de beschikbare gegevens wordt een goed beeld verkregen van de algemene archeologische verwachtingswaarde in het plangebied. Dit beeld wordt verder aangescherpt door een landschapsanalyse en door gebruik van lokale bronnen. De landschapsanalyse is opgesteld aan de hand van onder andere de geomorfologie en de bodem, maar ook door het interpreteren van bijvoorbeeld de (vroegere) infrastructuur en lokale archeologische waarnemingen. Om de historische ontwikkelingen in het plangebied in een breder kader te kunnen plaatsen, werd eerst de ontwikkelingsgeschiedenis van Tilburg in het algemeen onderzocht en vervolgens die van het plangebied in detail. De lokale bronnen omvatten onder andere historische kaarten, architectuurfoto´s en luchtfoto´s en geschreven bronnen waaronder plaatsbeschrijvingen en veldnamen, bebouwingsgegevens en veldverkenningen. Landschappelijke, archeologische en (cultuur)historische gegevens werden in het onderzoek samengevoegd tot een reconstructie van de ontwikkelingsgeschiedenis van het plangebied. De reconstructie werd vervolgens vertaald naar een archeologische verwachtingswaarde voor het plangebied, die nader kon worden gespecificeerd door er bodemverstorende activiteiten zoals wegen- en huizenbouw bij te betrekken.

4.3.1.3 Historische geografie plangebied

• Het plangebied bevindt zich in een dichtbebouwd deel van de Tilburgse binnenstad tussen de Willem II straat en de Telexstraat.

• In het plangebied zijn geen bijzondere landschappelijke kenmerken meer aanwezig, het van nature hoger gelegen gebied (ca. 14,5m +NAP) was van oudsher tot medio negentiende eeuw een open akkercomplex op de noordelijke zijde van het centrale Tilburgse dekzandplateau.

• Historisch en huidig landgebruik: tot het midden van de negentiende eeuw staat het gebied bekend als een open akkercomplex genaamd de Heuvelse Akkers en wordt het nog voornamelijk gebruikt als akkerland met tuinen voor de aan de Heuvelstraat en de Nieuwlandstraat gelegen panden. Hier en daar wordt het gebied doorsneden door onregelmatige zandpaden.
• Historische vlak- en lijnelementen. De eerste, zij het sporadische, bebouwing in het gebied dateert van omstreeks 1845. Na de aanleg van de spoorlijn Breda Tilburg en de ingebruikname van het station in 1863 neemt de verdichting van het gebied door middel van bebouwing explosief toe. Het gebied wordt deels ontwikkeld volgens door de gemeente uitgezette lijnen en deels in particulier beheer. De Willem II straat (tot 1881 de Comediestraat) wordt aangelegd in de periode vanaf 1870 als tweede verbindingsweg naast de Stationsstraat tussen de Parallelweg (later de Spoorlaan) en de Heuvelstraat. De Telexstraat is een achterstraat van de Willem II straat die in de periode tussen 1880 en 1925 aan weerszijden bebouwd wordt. Aan de westelijke zijde bevinden zich nog restanten van het fabriekscomplex van Bogaers (later Jurgens). De hoofdbebouwing daarvan is aan het begin van de jaren 80 van de twintigste eeuw gesloopt en ingevuld met woningbouw in het kader van het realiseren van het stadsvernieuwingsproject Bodehof.

4.3.1.4 Verwachtingswaarde plangebied

• Het plangebied is niet gekarteerd op de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW) van de Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB).

• Het plangebied ligt op de Archeologische Waarschuwingskaart Tilburg (ArWaTi) in een gebied met hoge verwachting;

• Het plangebied ligt niet in of grenst niet aan een AMK-Terrein (AMK = Archeologische Monumentenkaart);
• Geen Archiswaarnemingen in de omgeving. Archeologische waarnemingen (ArWaTi) uit de omgeving van het plangebied zijn beperkt tot getuigenissen -met name waterputten- van bewoning in de periode NTC (1850 tot heden).

• De archeologische verwachting voor het plangebied is gemiddeld hoog. Het gebied ligt binnen de van nature hoger gelegen Heuvelse Akkers, een open akkercomplex op een dekzandplateau. De kwaliteit van het bodemarchief is echter onbekend evenals de invloed van 20ste eeuwse stedelijke ontwikkeling in het plangebied.

• In 2008 is door Fontys Hogescholen/BILAN een archeologisch en cultuurhistorisch bureauonderzoek voor het gebied Cityring-centrum Tilburg uitgevoerd (1572-3194-2008). Het plangebied wordt daarin aangeduid als een deel met vermoedelijk weinig verstoring vanwege de ondiepe fundering. Voor het Cinecitta-gedeelte kan dit genuanceerd worden omdat zich onder het hele complex een kelder bevind en de bodem daar dus verstoord is.
• De feitelijke omvang van mogelijke nieuwe bodemverstoringen op de planlocatie beperkt zich tot een kleine strook aan de Telexstraat en aan de zuidgevel van het Cinecitta-gebouw. De mogelijke omvang is zo gering dat hiervoor geen archeologisch vervolgonderzoek noodzakelijk geacht wordt.

4.3.1.5 Vertaling naar bestemmingsplan

Gelet op de geringe omvang van de mogelijke nieuwe bodemverstoringen is verder archeologisch onderzoek op deze locatie niet noodzakelijk.

4.3.2.1 Cultuurhistorische objecten en gebieden

• Het pand Willem II straat 29, Voormalig sociëteitsgebouw annex schouwburg en concertzaal, in 1887 in eclectische stijl gebouwd naar ontwerp van de architect J. Fremau die ook verantwoordelijk was voor het ontwerp van de eveneens aan de Willem II straat gelegen synagoge. Al sinds enkele decennia is het pand in gebruik als bioscoop. Het is gebouwd door het bestuur van de Liedertafel "Souvenir des Montagnards", ter vervanging van "De Oude Comedie", die in 1869 plaats moest maken voor de aanleg van de Comediestraat (sinds 1881 Willem II straat genoemd). De Liedertafel beoefende hier de zangkunst en het amateurtoneel. Het geheel ligt op een rechthoekig perceel. In de voorbouw bevond zich de sociëteit en aansluitend in de achterbouw een grote concert- tevens toneelzaal met ernaast een foyer en binnentuin. De achterbouw, die gedeeltelijk vrij staat, grenst aan de Telexstraat. De binnentuin en foyer zijn samengevoegd tot een middenzaal. De ingangspartij links van de voorbouw dateert uit uit ca. 1970. Het pand werd in 2001 aangewezen als rijksmonument (registernr. 521223).
• Het pand Telexstraat 4a is een gebouw (1916-1917) naar ontwerp van architect C.M.B. van den Beld in opdracht van deurwaarder G. Buddemeyer en koopman A.G.A. Venmans als venduzaal (zaal waar openbare verkopingen plaatsvinden). Blijkbaar liep dit niet goed want binnen een jaar werd de venduzaal alweer verbouwd tot bijkantoor van de Hanzebank te Tilburg. Hiervoor waren slechts kleine aanpassingen noodzakelijk waaronder het maken van wachtruimtes aan de voorzijde. In 1924 wijzigt het gebouw nogmaals van functie. Dit keer tot kantoren en manufacturenmagazijn voor de firma N.V. Manufacturenhandel Daniëls. In 1984 wordt het pand omgebouwd tot dansschool met bovenwoning. In 2009 wordt het pand aangewezen als beschermd gemeentelijk monument.
• In de zeer directe nabijheid van het plangebied ligt een groot aantal beschermde monumenten (zowel rijks- als gemeentelijke) en MIP-panden. De meeste daarvan dateren uit de periode tussen 1865 en 1915 en vormen een staalkaart van de architectonische vormentaal van de late negentiende en de vroege twintigste eeuw. Aan het gebied moet een zeer hoge cultuurhistorische waarde worden toegekend.

• Naar verwachting zal de Tilburgse binnenstad, met inbegrip van het plangebied, in 2012 aangewezen worden als rijksbeschermd stadsgezicht.
• Cultuurhistorische waardenkaart provincie Noord-Brabant. Het gebied van de Tilburgse binnenstad wordt op deze kaart gezien als een gebied van zeer hoge stedenbouwkundige waarde met een redelijk hoge historisch geografische waarde. In het plangebied wordt de lijn van de Willem II straat van belang geacht. Verder wordt aangegeven dat in de straten die de begrenzing van het plangebied vormen zich een hoge concentratie aan historische bouwkunst bevindt.

4.3.2.2 Conclusie

Vanuit het oogpunt van de cultuurhistorie bestaat er geen bezwaar tegen de beoogde functiewijziging. Wel wordt hierbij de kanttekening geplaatst dat de voor de beoogde functiewijziging noodzakelijke bouwkundige aanpassingen zullen moeten voldoen aan de Monumentenwet 1988 en de Monumentenverordening gemeente Tilburg en afzonderlijk op de gevolgen voor de betreffende monumenten beoordeeld zullen worden.

In het plangebied bevindt zich het volgende rijksmonument:

• Willem II straat 29.

In het plangebied bevindt zich het volgende gemeentelijke monument:

• Telexstraat 4a.

Deze zijn op de verbeelding zichtbaar gemaakt door middel van de specifieke bouwaanduidingen ´rijksmonument´ respectievelijk ´gemeentelijk monument´.