Bedrijventerrein Kortenoord 2013

6.4 Cultuurhistorie

Het gebied van bestemmingsplan Bedrijventerrein Kortenoord 2013 ligt ingeklemd tussen de droogmakerij van de Zuidplaspolder (aan de westkant) en de veenontginningen van Lage Weg in de gemeente Ouderkerk (aan de oostkant). Het zijn de kleigronden van de IJssel die de twee landschappen van elkaar scheidden. Deze kleigronden hebben vanaf de IJssel een afnemende dikte van ruim 1 meter bij het water tot minder dan 0,5 meter dieper landinwaarts.

Zuidplaspolder

Ondanks dat het bestemmingsplangebied op de kleigronden van de IJssel lag had het veel invloeden van de Zuidplaspolder. De Zuidplaspolder kwam tot stand in de jaren 1828-1835 en werd drooggemalen door middel van 30 molens en 2 stoomgemalen. Een klein gedeelte van de ringvaart en ringdijken van de Zuidplaspolder loopt door het bestemmingsplangebied heen. Wat meer invloed heeft gehad was dat in het noordoosten van het bestemmingsplangebied één van de afwateringspunten van de Zuidplaspolder lag dat bestond uit een ensemble van een afwateringskanaal, waterboezem, watermolens, schutsluizen en een afwateringspunt op de IJssel. Van de tien molens onder Nieuwerkerk is er geen enkele meer over. De beide oudste gemalen werden in de jaren 1870-1876 vervangen door vier nieuwe gemalen. Voor het bestemmingsplangebied betekende dit dat er een 'Beneden Stoomgemaal' in de uiterste noordelijke punt werd gebouwd met de naam François en ten zuiden daarvan kwam een 'Boven Stoomgemaal' dat op de IJssel afwaterde en de naam Van Gennep meekreeg. Het 'Boven Stoomgemaal' (Kortenoord 106) uit 1876 bestaat nog als gebouw, maar heeft geen maalfunctie meer en heeft tegenwoordig een woonfunctie. Het 'Beneden Stoomgemaal' werd in 1927 vervangen door een elektrisch gemaal dat tevens de naam François draagt en nog steeds aanwezig is. De bemaling van de twee gemalen werden overgenomen door twee moderne gemalen, waarvan één gemeenschappelijk met de Polder Prins Alexander.

Kortenoord

Aan het einde van de negentiende eeuw was er langs de rivierdijk Kortenoord al een behoorlijke lintbebouwing ontstaan. Deze dijk is nu nog aanwezig en heeft cultuurhistorisch gezien een belangrijke functie gehad bij de bewoonbaarheid van het gebied. Vanaf de dijk liep een strokenverkaveling landinwaarts richting de ringvaart van de Zuidplaspolder. Op het smalste punt betekende dit stroken met een lengte van 150 meter en op het breedste punt stroken van ongeveer 300 meter. Van de strokenverkaveling en de lintbebouwing langs de dijk is heden ten dage niets meer terug te vinden in het landschap, omdat het gebied herbestemd is tot waterzuiverings- en industrieterrein. Wat nog wel verrassend aanwezig is, is het voetveer dat al vanaf de negentiende eeuw in het noordoosten van het bestemmingsplangebied over de ringvaart ligt.

Korenmolen Windlust

Buiten het bestemmingsplangebied ligt buitendijks tegen de IJsseldijk de korenmolen Windlust, dat een rijksmonument is. Deze molen is vermoedelijk gebouwd in de tweede helft van de achttiende eeuw of in de eerste helft van de negentiende eeuw. De molen bevindt zich op een plaats die al zeker sedert 1561 als molenstandplaats in gebruik is. De molen zelf hoeft niet beschermd te worden in dit bestemmingsplan, maar er is wel een molenbiotoop in het plan opgenomen. Tegenover de molen bevindt zich nog de bijbehorende - waarschijnlijk eind negentiende eeuwse - molenaarswoning, die niet in het ensemble van de molen is opgenomen.

Conclusie

Ofschoon de watermolens zijn verdwenen, er geen schutsluizen meer over zijn en de waterboezem (die slechts voor een klein gedeelte in het bestemmingsplangebied lag) al voor 1900 werd ingepolderd zijn de hoofdcontouren van het afwateringspunt tussen de Zuidplaspolder en de IJssel nog steeds goed herkenbaar. Zo liggen de ringvaart* en de ringdijken* (in wisselende kwaliteit) nog steeds op hun plek, is de plek van het Beneden Stoomgemaal herkenbaar, staat het latere elektrische gemaal er nog, is het afwateringskanaal aanwezig en staat aan het einde daarvan het gebouw van het Boven Stoomgemaal. Van de historische lintbebouwing en agrarische strokenverkaveling is niets meer over en daar hoeft in het bestemmingsplan dan ook geen rekening mee te worden gehouden. De rivierwaterkerende dijk* is wel beschermingswaardig, evenals het ensemble van de molen– inclusief molenbiotoop*.

* = wordt vermeld op de Cultuurhistorische Kaart van de provincie Zuid-Holland