Eksterlaan Merellaan

Toelichting

behorende bij het paraplubestemmingsplan "Eksterlaan Merellaan"

Hoofdstuk 1 Inleiding

1.1 Aanleiding en doel

Raadsbesluit 18 april 2019

Op 18 april 2019 heeft de gemeenteraad van Valkenswaard op advies van de A2-erfgoedcommissie besloten om het gebied rondom de Eksterlaan en Merellaan aan te wijzen als beschermd gemeentelijk dorpsgezicht.

Naar aanleiding van een motie van de raad is op verzoek van het college door de A2-Erfgoedcommissie onderzocht of de woningen aan de Eksterlaan en Merellaan voldoende cultuurhistorisch waardevol zijn om aan te wijzen als gemeentelijk monument. Na onderzoek heeft de A2-erfgoedcommissie op grond van artikel 18 van de 'Erfgoedverordening gemeente Valkenswaard' het college geadviseerd om het gebied rondom de woningen aan de Eksterlaan en Merellaan aan te wijzen tot beschermd gemeentelijk dorpsgezicht.

Met het aanwijzen van het gebied tot beschermd gemeentelijk dorpsgezicht bereiken we dat de gemeente de kwaliteiten van het gebied erkent en voor de lange termijn vast wil leggen. Daarnaast wil de gemeente er alles aan doen om de aangetroffen cultuurhistorische waarden en kwaliteiten te behouden.

Het waardevolle gebied wordt gekenmerkt door karakteristieke vrijstaande en geschakelde woningen in een groene enigszins besloten setting. Karakteristiek voor de wijk is de groene en verzorgde, bijna landelijke uitstraling van het openbaar gebied, gekoppeld aan de sterk samenhangende bebouwing.

Door middel van het voorliggende paraplubestemmingsplan wordt het beschermd gemeentelijk dorpsgezicht juridisch geborgen. Door het paraplubestemmingsplan blijven de onderliggende vigerende bestemmingsplannen intact met toevoeging van een extra waarde ten behoeven van het beschermd gemeentelijk dorpsgezicht.

Beeldkwaliteitsplan Eksterlaan en Merellaan

In de raadsvergadering van 18 april 2019 is tevens het 'Beeldkwaliteitsplan Eksterlaan en Merellaan' vastgesteld. Dit plan is bedoeld om bewoners enthousiast te maken voor de kwaliteit van hun omgeving bij het maken van hun plannen. In dit plan worden de kenmerken van de Eksterlaan en Merellaan beschreven en welke inspiratie voor ontwerp en inrichting daaruit te halen valt. Naast de inspiratie zijn ook duidelijke criteria opgesteld waarop nieuwe (bouw)plannen in ieder geval beoordeeld worden door de A2-Erfgoedcommissie en de welstandscommissie.
Dit Beeldkwaliteitsplan is als bijlage bijgevoegd en wordt als specifiek welstandsbeleid als aanvulling op de Nota Ruimtelijke kwaliteit vastgesteld.

1.2 Leeswijzer

In hoofdstuk 2 wordt een beschrijving gegeven van de situering van het plangebied en een overzicht van de bestaande juridische regeling. Hoofdstuk 3 beschrijft, voor zover relevant, in hoofdlijnen de beleidsdocumenten die door de te onderscheiden overheden ten aanzien van het plangebied zijn gepubliceerd. In hoofdstuk 4 wordt een beschrijving van de huidige situatie van het plangebied gegeven. Hierbij gaat het zowel om de ruimtelijke structuur als de aanwezige functies. Dit geeft een impressie van het beleidskader voor het bestemmingsplan. In dit hoofdstuk komen ook de milieutechnische randvoorwaarden en de historische kwaliteiten naar voren. Hoofdstuk 5 geeft een beschrijving van de uitgangspunten van het plan. De economische uitvoerbaarheid worden besproken in hoofdstuk 6. In hoofdstuk 7 wordt aangegeven hoe het beleid en de planuitgangspunten zijn verwoord in de planregels. Als laatste komt in hoofdstuk 8 de inspraakreacties en het wettelijk vooroverleg aanbod.

Hoofdstuk 2 Plangebied

2.1 Situering

Dit parapluplanbestemmingsplan omvat het gebied rondom de woningen aan de Eksterlaan en Merellaan, op de onderstaande overzichtskaart is het plangebied nader aangeduid.

Afbeelding 1: Begrenzing plangebied

2.2 Bestaande juridische regeling

Binnen het plangebied paraplubestemmingsplan Eksterlaan Merellaan gelden de onderstaande bestemmingsplannen. Deze bestemmingsplannen blijven naast dit paraplubestemmingsplan van kracht.

Vigerende bestemmingsplannen Eksterlaan en Merellaan			Vaststelling	Goedkeuring	Onherroepelijk
Oude Spoorbaantracé	24-04-2014	-	08-07-2015
Eksterlaan			30-09-2013	-	04-12-2014
Valkenswaard Noord			20-04-2017	-	25-04-2018

Hoofdstuk 3 Planologisch kader

Het beleid van de gemeente Valkenswaard vormt het kader waarbinnen de functionele en ruimtelijke ontwikkelingen van de kern van Valkenswaard worden vastgesteld. De ruimtelijke ontwikkelingsplannen van rijk, provincie en regio vormen randvoorwaarden voor het gemeentelijke beleid. Voor dit bestemmingsplan worden in de volgende paragraven het rijks-, provinciaal, regionaal en gemeentelijk beleid toegelicht.

3.1 Rijksbeleid

3.1.1 Besluit ruimtelijke ordening (Bro)

In artikel 3.1.6 van het Bro is de verplichting vastgelegd om in de toelichting van een bestemmingsplan, te beschrijven op welke wijze de in het gebied aanwezige cultuurhistorische waarden en in de grond aanwezige of te verwachten monumenten rekening is gehouden.

De Memorie van Toelichting bij het Bro zegt met betrekking tot artikel 3.1.6 het volgende:

“Bij cultuurhistorische waarden gaat het over de positieve waardering van sporen, objecten, patronen en structuren die zichtbaar of niet zichtbaar onderdeel uitmaken van onze leefomgeving en een beeld geven van een historische situatie of ontwikkeling. In veel gevallen bepalen deze cultuurhistorische waarden de identiteit van een plek of gebied en bieden ze aanknopingspunten voor toekomstige ontwikkelingen. Deze cultuurhistorische elementen zijn onderdeel van de manier waarop we ons land beleven, inrichten en gebruiken”

Het voorliggende paraplubestemmingsplan past perfect binnen artikel 3.1.6. van het Bro. Het planvoornemen voorziet in de bescherming van aanwezige cultuurhistorische waarden aan de Eksterlaan en Merellaan binnen de gemeente Valkenswaard.

3.1.2 Besluit en ministriële regeling algemene regels ruimtelijke ordening (Barro, Rarro)

Het Besluit algemene regels ruimtelijke ordening (Barro) vloeit voort uit de SVIR. Het kabinet heeft in de SVIR vastgesteld dat voor een beperkt aantal onderwerpen de bevoegdheid om algemene regels te stellen moet worden ingezet. Het gaat daarbij om het beschermen van de nationale belangen. Deze algemene regels, vastgelegd in het Barro, werken zoveel mogelijk direct door op het niveau van de lokale besluitvorming. Als directe doorwerking niet mogelijk is, is gekozen voor indirecte doorwerking via provinciaal medebewind.

Het Barro voorziet ook in een ministeriële regeling (Rarro). In deze regeling is de begrenzing opgenomen van de gebieden uit een aantal titels uit het Barro waarvoor een reservering of een vrijwaring geldt. De aanduiding van deze gebieden is opgenomen in het Barro.

In het Barro zijn de volgende onderwerpen opgenomen: Rijksvaarwegen, Project Mainportontwikkeling Rotterdam, Kustfundament, Grote rivieren, Waddenzee en waddengebied, Defensie, Hoofdwegen en landelijke spoorwegen, Elektriciteitsvoorziening, Buisleidingen van nationaal belang voor het vervoer van gevaarlijke stoffen, Natuurnetwerk Nederland, Primaire waterkeringen buiten het kustfundament, IJsselmeergebied (uitbreidingsruimte), Erfgoederen van uitzonderlijke universele waarde en Ruimtereservering parallelle Kaagbaan.

Cultureel erfgoed is binnen het Barro als een van de nationale ruimtelijke kwaliteiten van Nederland benoemd. Hierin wordt echter alleen ingegaan op cultureel erfgoed van nationale betekenis zoals het UNESCO werelderfgoed en landschappelijke, natuurlijke en cultuurhistorische kwaliteiten op o.a. de Noordzee, het IJsselmeer en de Waddenzee. De cultuurhistorische waarden uit het planvoornemen, worden niet gezien als nationaal belang. Ten aanzien van het onderhavige plangebied zijn er dan ook geen regels uit het Barro van toepassing, aangezien er geen sprake is van een nationaal belang.

3.1.3 Erfgoedwet

Op 1 juli 2016 is de Erfgoedwet in werking getreden. In de Erfgoedwet is de bestaande wet- en regelgeving voor behoud en beheer van het cultureel erfgoed in Nederland gebundeld om het cultureel erfgoed in Nederland beter te kunnen beschermen. De wet vervangt namelijk een zestal weten en regelingen op het gebied van cultureel erfgoed:

• Monumentenwet 1988;
• Wet verzelfstandiging rijksmuseale diensten;
• Wet tot behoud van cultuurbezit;
• Wet tot teruggave cultuurgoederen uit bezet gebied;
• Uitvoeringswet UNESCO-verdrag 1970 inzake onrechtmatige invoer, uitvoer of eigendomsoverdracht van cultuurgoederen;
• Regeling materieel beheer museale voorwerpen.

Voor het eerst is er daarmee één integrale wet die betrekking heeft op museale objecten, musea, monumenten en archeologie op het land en onder water. Samen met de nieuwe Omgevingswet maakt de Erfgoedwet een integrale bescherming van het cultureel erfgoed mogelijk.

In de Erfgoedwet staat wat onder cultureel erfgoed wordt verstaan en is vastgelegd hoe met erfgoed wordt omgegaan, wie welke verantwoordelijkheden daarbij heeft en hoe het toezicht daarop wordt uitgeoefend. De rijksoverheid heeft overbodige regels geschrapt en de verantwoordelijkheid voor de bescherming van het cultureel erfgoed waar mogelijk bij het erfgoedveld zelf neergelegd, dit in het vertrouwen dat de sector voldoende kennis, deskundigheid en betrokkenheid heeft om de zorg voor het cultureel erfgoed in de praktijk waar te maken.

Het voorliggende paraplubestemmingsplan is geheel in lijn met de Erfgoedwet. Het planvoornemen voorziet in de bescherming van aanwezige cultuurhistorische waarden aan de Eksterlaan en Merellaan binnen de gemeente Valkenswaard.

3.1.4 Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo)

De Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) is sinds 1 oktober 2010 in werking getreden. Het doel van de wet is een eenvoudige en snelle vergunningverlening en een betere dienstverlening door de overheid op het terrein van onder meer bouwen, ruimtelijke ordening en milieu. In de Wabo is hiervoor de omgevingsvergunning geïntroduceerd.

In de Wabo is onder meer beschreven welke activiteiten vergunningplichtig zijn. Voor wat betreft cultuurhistorisch erfgoed zijn deze werkzaamheden als volgt samen te vatten:

• Slopen, verstoren, verplaatsen of in enig opzicht wijzigen van een gebouwd rijksmonument, of het zodanig herstellen of (laten) gebruiken van een gebouwd rijksmonument waardoor het wordt ontsierd of in gevaar wordt gebracht (artikel 2.1 lid 1 onder f Wabo);
• Slopen, verstoren, verplaatsen of in enig opzicht wijzigen van een gemeentelijk of provinciaal monument (gebouwd en archeologisch), of het zodanig herstellen of (laten) gebruiken waardoor het wordt ontsierd of in gevaar gebracht, mits deze activiteiten in een verordening zijn opgenomen als vergunningplichtig (artikel 2.2 lid 1 onder b Wabo);
• Sloop van een bouwwerk binnen een rijksbeschermd stads- of dorpsgezicht (artikel 2.1 lid 1 onder h Wabo);
• Sloop van een bouwwerk binnen een gemeentelijke of provinciaal beschermd gezicht, mits deze sloopactiviteit in de verordening als vergunningplichtig is aangemerkt (artikel 2.2 lid 1 onder c Wabo);
• Het uitvoeren van een werk, geen bouwwerk zijnde, of van werkzaamheden aan een cultuurhistorisch waardevol object, in gevallen waarin dat bij een bestemmingsplan is bepaald (artikel 2.1 onder b Wabo);
• Het gebruik van cultuurhistorisch erfgoed in strijd met een bestemmingsplan (artikel 2.1 onder c Wabo).

Het voorliggende paraplubestemmingsplan past perfect binnen de Wabo. Het planvoornemen voorziet in de bescherming van aanwezige cultuurhistorische waarden aan de Eksterlaan en Merellaan binnen de gemeente Valkenswaard.

3.2 Provinciaal beleid

3.2.1 Omgevingsvisie Noord-Brabant

De provincie wil alvast gaan werken volgens de uitgangspunten van de nieuwe Omgevingswet. Daarom is in december 2018 de Brabantse Omgevingsvisie vastgesteld. Deze Omgevingsvisie bevat de belangrijkste ambities voor de fysieke leefomgeving voor de komende jaren. Dat gaat om ambities op gebied van de energietransitie, een klimaatproof Brabant, Brabant als slimme netwerkstad en een concurrerende, duurzame economie. De omgevingsvisie geeft ook aan op welke nieuwe manieren de provincie met betrokkenen wil samenwerken aan omgevingsvraagstukken en welke waarden daarbij centraal staan.

Om onomkeerbare effecten op grondwaterkwaliteit, natuur, landschap, cultuurhistorie, aardkunde en stilte te borgen is regulering nodig. Voor een aantal onderwerpen stelt het Rijk dat ook verplicht. Voor andere onderwerpen geldt dat het vanuit een gemeente overstijgend belang nodig kan zijn om op (sub)regionaal of provinciaal niveau spelregels met elkaar af te spreken.

Bij het aspect Erfgoed & Cultuurhistorie is de beoordeling redelijk goed, maar vraagt de bescherming van de landschappelijke waarden aandacht. Brabant kent veel historisch waardevolle monumenten en landschappen. De zichtbaarheid hiervan kan op enkele punten nog verbeterd worden.

Binnen de omgevingsvisie wordt niet uitgebreid ingegaan op het aspect cultuurhistorie, alleen dat het van belang is om deze waarden te behouden en te beschermen. Het plan voornemen sluit hier volledig op aan.

3.2.2 Structuurvisie ruimtelijke ordening

In 2010 heeft de provincie Noord Brabant de Structuurvisie ruimtelijke ordening (Svro) vastgesteld. De Svro is in 2014 partieel herzien, waarbij onder andere het gewijzigde beleid op het gebied van natuur (realisering van het natuurnetwerk) en veehouderij (transitie naar zorgvuldige veehouderij) zijn verwerkt. De Svro 2014 is in werking getreden op 19 maart 2014. De Svro bevat de hoofdlijnen van het provinciaal ruimtelijk beleid tot 2025, met een doorkijk naar 2040. De visie is bindend voor het ruimtelijk handelen van de provincie Noord-Brabant en vormt de basis voor de wijze waarop de provincie de instrumenten inzet die de Wet ruimtelijke ordening biedt. Eén van deze instrumenten is de Verordening ruimte, waarin de kaderstellende elementen uit de Svro zijn vertaald in concrete regels die van toepassing zijn op (gemeentelijke) bestemmingsplannen.

Binnen de stedelijke structuur worden 2 ontwikkelingsperspectieven onderscheiden:

• Stedelijk concentratiegebied (stedelijke regio's): in het stedelijk concentratiegebied, inclusief de bijbehorende zoekgebieden voor verstedelijking, wordt de bovenlokale verstedelijkingsbehoefte opgevangen. Enerzijds om de steden voldoende draagvlak te geven voor hun functie als economische en culturele motor, anderzijds om het dichtslibben van het landelijk gebied tegen te gaan.

Bij de opvang van de verstedelijkingsbehoefte wordt het accent sterker verlegd van nieuwe uitleg naar het bestaand stedelijk gebied, door in te zetten op herstructurering en onderhoud. Beheer en (her)ontwikkeling van de bestaande voorraad vragen specifieke aandacht. Er wordt ingezet op zorgvuldig ruimtegebruik door de ruimte binnen het bestaand bebouwd gebied zo goed mogelijk te benutten. Hierbij dient rekening te worden gehouden met de gebiedskenmerken en kwaliteiten van de omgeving. Gemeenten en de provincie voeren in regionaal verband overleg om te komen tot een goede afstemming van de stedelijke ontwikkelingen (wonen, werken en voorzieningen) binnen de regio.

Het plangebied maakt onderdeel uit van het stedelijk concentratiegebied. Binnen deze structuur wordt niets beschreven ten aanzien van cultuurhistorie. Alleen dat er sprake is van een Cultuur historische waardenkaart voor de gehele provincie, hierop word in de volgende paragraaf in gegaan.

3.2.3 Verordening ruimte Noord-Brabant

In de Wet ruimtelijke ordening (Wro) is vastgelegd hoe de bevoegdheden op het gebied van ruimtelijke ordening zijn verdeeld tussen rijk, provincies en gemeenten. De provincie kan door middel van een planologische verordening regels formuleren waarmee gemeenten bij het opstellen van ruimtelijke plannen rekening moeten houden. De provincie Noord-Brabant heeft hiertoe de Verordening ruimte Noord-Brabant opgesteld. De Verordening ruimte Noord-Brabant is één van de uitvoeringsinstrumenten voor de provincie om haar doelen te bereiken. In de verordening heeft de provincie de kaderstellende elementen uit de Structuurvisie en ander provinciaal beleid vertaald in regels die van toepassing zijn op (de inhoud van) bestemmingsplannen. De verordening is een juridisch bindend instrument. Niet alle onderwerpen lenen zich voor opname in de verordening, daarom heeft de provincie op basis van de provinciale belangen een selectie gemaakt van geschikte onderwerpen. In het algemeen zijn dit onderwerpen met heldere criteria, weinig gemeentelijke beleidsvrijheid en een zwaarwegend provinciaal belang. De onderwerpen in de Verordening ruimte Noord-Brabant zijn:

• ruimtelijke kwaliteit;
• stedelijke ontwikkelingen;
• natuurgebieden en andere gebieden met waarden;
• agrarische ontwikkelingen, waaronder de intensieve veehouderij;
• overige ontwikkelingen in het buitengebied.

Structuur – Bestaand stedelijk gebied, stedelijk concentratiegebied

Het plangebied valt binnen de structuur bestaand stedelijk gebied, stedelijk concentratiegebied. Ten noorden en oosten van het plangebied bevinden zich bossen met de aanduiding 'Natuur Netwerk Brabant'.

Het beleid van de provincie is er al decennia lang op gericht om stedelijke ontwikkeling in stedelijke concentratiegebieden te bundelen. Het doel daarvan is om voldoende draagvlak voor de steden als economische en culturele motor te creëren en om het dichtslibben van het landelijk gebied tegen te gaan. Op provinciale schaal betekent dit dat het merendeel van de woningbouw, de bedrijventerreinen, voorzieningen en bijbehorende infrastructuur moet plaatsvinden in of aansluitend op de stedelijke concentratiegebieden.

Afbeelding 2: Uitsnede kaart Stedelijke ontwikkeling Verordening ruimte Noord-Brabant.

Binnen de structuur 'bestaand stedelijk gebied' wordt niets benoemt ten aanzien van cultuurhistorie. Het plangebied is ook niet opgenomen in de themakaart cultuurhistorie.

In de Verordening Ruimte is opgenomen in Artikel 3 Bevordening ruimtelijke kwaliteit dat: Ten behoeve van het behoud en de bevordering van de ruimtelijke kwaliteit bevat de toelichting bij een bestemmingsplan als bedoeld in het eerste lid een verantwoording waaruit blijkt dat:

in het bestemmingsplan rekening is gehouden met de gevolgen van de beoogde ruimtelijke ontwikkeling voor de in het plan begrepen gronden en de naaste omgeving, in het bijzonder wat betreft de bodemkwaliteit, de waterhuishouding, de in de grond aanwezige of te verwachten monumenten, de cultuurhistorische waarden, de ecologische waarden, de aardkundige waarden en de landschappelijke waarden;

Cultuurhistorische Waardenkaart

De provincie heeft ook een Cultuurhistorische Waardenkaart vastgesteld, daarin heeft ze haar ruimtelijk erfgoed opgenomen. Het gaat hierbij om erfgoed dat van belang is voor de regionale identiteit. Dit belang hangt nauw samen met het provinciaal ruimtelijk belang, zoals benoemd in de provinciale Structuurvisie ruimtelijke ordening. Het provinciaal belang is beperkt tot het landelijk gebied, waar de provincie haar belangrijkste taak heeft.

 

Afbeelding 3: Uitsnede kaart Cultuurhistorische Waardenkaart Noord Brabant.

Het plangebied valt niet binnen een gebied dat is aangewezen als provinciaal belang cultuurhistorie.

Middels het voorliggende bestemmingsplan wordt bescherming geboden aan cultuurhistorische waarden. Het bestemmingsplan is dan ook volledig in lijn met het provinciale uitgangspunt dat cultuurhistorie een kernkwaliteit is.

3.3 Gemeentelijk beleid

3.3.1 Structuurvisie Valkenswaard

De gemeenteraad van Valkenswaard heeft op 2 juli 2012 de Structuurvisie Valkenswaard, deel A nieuwe stijl vastgesteld. Dit deel van de structuurvisie dient als ruimtelijk toetsingskader en als visie op hoofdlijnen gericht op de lange termijn. Deel A van de structuurvisie formuleert niet alleen de ontwikkelingskoers voor de lange termijn, maar biedt tevens het casco voor concrete projecten en plannen. Het is dus een toetsingskader, maar tegelijkertijd ook een inspiratiekader voor ruimtelijke ontwikkelingen. Het ruimtelijk-functioneel programma van deel A is (financieel) uitgewerkt in deel B van de structuurvisie: de uitvoeringsparagraaf. Dit deel van de structuurvisie is op 28 november 2013 vastgesteld.

Afbeelding 4: Uitsnede kaart Stedelijk gebied Structuurvisie deel A.

Het plangebied is gelegen binnen woongebied en natuur en bosgebied. In de Structuurvisie is de Eksterlaan aangewezen als cultuurhistorisch waardevol en de Merellaan als inbreiding in woonwijken.

Binnen de Structuurvisie is een paragraaf opgenomen ten aanzien van cultuurhistorie, daarin zijn de verschillende cultuurhistorische elementen van de gemeente Valkenswaard in grote lijnen beschreven. Daarnaast is beschreven dat de ambitie van de gemeente gericht is op het behouden van de eigen identiteit, waarbij ruimte voor dynamiek geboden wordt. Dit wil de gemeente bereiken door archeologie en cultuurhistorie als vast onderdeel van de planvorming te maken.

Het planvoornemen past binnen de Structuurvisie omdat er bescherming wordt geboden aan cultuurhistorische waarden, welke binnen de Structuurvisie deels als cultuurhistorisch waardevol zijn aangewezen.

3.3.2 Nota ruimtelijke kwaliteit

Voor de gemeente Valkenswaard is een Nota ruimtelijke kwaliteit opgesteld die toetsingscriteria bevat voor de verschillende themagebieden binnen de gemeente. De Nota ruimtelijke kwaliteit is vastgesteld op 24 maart 2016. Voor elke buurt in Valkenswaard is in de nota beschreven wat de kenmerken zijn. In de nota is het gebied ingedeeld in het deelgebied: Bijzonder Woongebied: Tuindorp. Nieuwe bouw initiatieven worden getoetst aan de criteria van de nota.

Afbeelding 5: Uitsnede kaart Nota ruimtelijke kwaliteit

Samenvatting algemene ruimtelijke kenmerken Tuindorp:
• Planmatig ontworpen en groene woongebieden;
• Oorspronkelijke tuinwijk met een gedetailleerd samenhangend stedenbouwkundig en architectonisch ontwerp;
• Bouwhoogte van 1 bouwlaag met grote kap;
• Ingetogen architectuurstijl met sobere kleurstelling;
• Lichtgebogen straten en lanen met eenvoudige profielen;
• Zeer groene uitstraling door inrichting openbare ruimte, overgangen én de kavels.

Binnen de Nota ruimtelijke kwaliteit is voor het plangebied een bijzonder toetsingsniveau opgenomen waaraan ruimtelijke ontwikkelingen binnen het plangebied moeten voldoen. Door middel van dit planvoornemen worden de karakteristieken van het plangebied verder beschermd. Het planvoornemen sluit daarmee geheel aan op de Nota ruimtelijke kwaliteit.

3.3.3 Eksterlaan en Merellaan: cultuurhistorische beschrijving en waardestelling

De A2-Erfgoedcommissie heeft op 26 mei 2016 het college van de gemeente Valkenswaard geadviseerd om de conclusies uit het document: "Eksterlaan en Merellaan: cultuurhistorische beschrijving en waardestelling" over te nemen. Haar advies is om het gebied rondom de Eksterlaan en Merellaan aan te wijzen als beschermd gemeentelijk dorpsgezicht in het kader van de gemeentelijke erfgoedverordening. In dit document wordt het gebied als volgt beschreven:

"Het waardevolle gebied wordt gekenmerkt door karakteristieke vrijstaande en geschakelde woningen in een groene enigszins besloten setting. Karakteristiek voor tuinwijken is de groene en verzorgde, bijna landelijke uitstraling van het openbaar gebied, gekoppeld aan de sterk samenhangende bebouwing. Het is van belang deze uitstraling te behouden. De grote mate van samenhang in zowel situering, vormgeving, kleur- en materiaal gebruik en detaillering van de bebouwing vraagt om een behoudende insteek van het ruimtelijk kwaliteitsbeleid, dat in beginsel geen verandering, vernieuwing of afwijking van de bestaande karakteristiek kan verdragen.

Algemeen kan echter gesteld worden, dat de woningen in de twee straten als één geheel mogen worden gezien. Daarnaast maakt ook de inrichting van de openbare ruimte een wezenlijk deel uit van bijzondere stedenbouwkundige kwaliteit. Een eventuele gemeentelijke monumentenbescherming zou dan ook niet per pand, maar voor het hele gebied moeten gelden. Dat houdt dan in dat het gebied in zijn geheel een beschermde status zou kunnen krijgen."

Afbeelding 6: Uitsnede kaart Eksterlaan en Merellaan: cultuurhistorische beschrijving en waardestelling.

Door middel van het voorliggend parapluplan wordt erkenning gegeven aan het advies van de A2-Erfgoedcommissie en worden cultuurhistorisch waardevolle objecten aan de Eskterlaan en Merellaan beschermd.

Hoofdstuk 4 Bestaande situatie

Voor nader onderzoek naar de bestaande situatie is nagegaan welke ruimtelijke en functionele kwaliteit in het plangebied aanwezig zijn.

4.1 Bestaande ruimtelijke kwaliteit

De Eksterlaan en Merellaan zijn gelegen in het noorden van de kern Valkenswaard, ten westen van de N69. Het plangebied is gelegen ten zuidoosten van het bedrijven- en sportpark Den Dries. Het plangebied is op te delen in twee deelgebieden: de Eksterlaan en de Merellaan. Beide straten hebben een zeer vergelijkbare karakteristiek en ontstaansgeschiedenis.

Afbeelding 7: Luchtfoto Eksterlaan en Merellaan

Het plangebied kenmerkt zich door een groenkarakter, omdat het gelegen is in een bosrijk gebied met weelderige begroeide voortuinen. Wat betreft de bebouwing is binnen het gebied een tweedeling te herkennen. In het westelijk deel staan langs de Merellaan enkel ruime vrijstaande woningen bestaande uit één laag met de tweede laag in een fors (samengesteld) zadeldak. Met uitzondering van de hoekwoningen zijn de woningen evenwijdig aan de straat gesitueerd. Door het gebogen verloop van de straat verspringt de bebouwing ten opzichte van elkaar in de rooilijn. In het noord oostelijke deel staan langs de Eksterlaan enkel twee-onder-één-kap woningen bestaande uit één laag met de tweede laag in een fors (samengesteld) zadeldak. De woningen zijn diagonaal gepositioneerd ten opzichte van de weg, waardoor een levendig en speels bebouwingsbeeld ontstaat.

Binnen het gebied bestaat grote samenhang wat betreft vormgeving, kleuren, materiaalgebruik en detaillering van de bebouwing. De vormgeving en architectuur van zowel de vrijstaande woningen als van de twee-onder-één-kap woningen is overwegend ingetogen en sober van opzet. Kenmerkend zijn de met hout beklede gevelwanden in donkere kleurstelling waarbij de licht gekleurde kozijnen uitspringen. De aanwezige dakkapellen aan de voorzijde zijn zorgvuldig ontworpen en vormen een samenhangend geheel met de daken.

De ‘harde’ tweedeling van het complex door de spoorbaan die sinds 1866 Eindhoven met Hasselt verbond is sinds de opheffing van de lijn verdwenen waardoor de samenhang is versterkt. Het onlangs aangelegde fietspad vormt mede door zijn kaarsrechte tracé een herinnering aan de lijn zonder afbreuk te doen aan de samenhang.

4.1.1 De Eksterlaan

Aan de Eksterlaan staat het woningtype "Suiderzee" wat in 1949 in opdracht werd gebouwd van de gemeente Valkenswaard met bemiddeling van Philips Woning- en Grondbedrijf. De woningen waren bedoeld voor de Philips arbeiders, die in de diamantboorderij werkte aan de Geenhovensedreef. In totaal werden er 12 woningen aan de Eksterlaan gebouwd. De twee-onder-één-kap woningen bestaan uit een laag met een tweede laag in een fors zadeldak.

Afbeelding 8: Bestektekening van het woningtype "Suiderzee".

Afbeelding 9: Het type "Suiderzee" aan de Eksterlaan.

4.1.2 De Merellaan

Aan de Merellaan staat het woningtype "Holland Huis" wat in 1947 in opdracht werd gebouwd van de NV Philips voor haar arbeiders, die in de diamantboorderij werkte aan de Geenhovensedreef. In totaal werden er 14 woningen aan de Merellaan gebouwd. De vrijstaande woningen hebben één bouwlaag waarboven een spits zadeldak. De gevels aan de straatzijde zijn oorspronkelijk bedoeld als zijgevel. De woningen waren allemaal identiek, maar door diverse verbouwingen is een gedifferentieerd beeld ontstaan. De wegbermen zijn onverhard en de privétuinen zijn afgescheiden door ligusterhagen waardoor de sfeer van een tuindorp wordt versterkt.

Afbeelding 10: Bestektekening van het woningtype "Holland Huis".

Afbeelding 11: Het straatbeeld van de Merellaan.

4.1.3 Waardering

Op basis van de Erfgoed Meetlat Gemeente Valkenswaard heeft een waardering van de cultuurhistorische elementen aan de Eksterlaan en Merellaan plaats gevonden. Deze waardering heeft plaatsgevonden op de volgende waarderingscriteria:

- schoonheid
De woningen bestaan uit prefab houten onderdelen op een bakstenen fundament. Van sierelementen is nauwelijks sprake. Alle onderdelen aan de buitenzijde zijn puur functioneel. Individueel zijn de woningen soms in latere jaren verfraaid.

- herinneringswaarde
De woningen zijn kort na de Tweede Wereldoorlog opgebouwd. Het Philipsconcern, (waarvan ook in Valkenswaard een onderdeel gevestigd was, zorgde in ruil voor levensmiddelen voor een levering van houten prefab woningen. Er heerst schaarste aan bouwmaterialen in Nederland, de woningnood was groot.

- authenticiteit
De originele woningen waren zeer eenvoudig. Met het stijgen van de welvaart werden ook nieuwe eisen gesteld aan het wonen. Uniforme wijzigingen zijn door de toenmalige verhuurder aangebracht (zoals ramen, deuren en (vermoedelijk ook) aanbouwen). Nieuwe eigenaren hebben in de loop van de tijd ook ingrijpende verbouwingen toegepast, zoals het aanbrengen van dakisolatie en vergroten van de leefruimte binnen door extra aanbouwen. Het uniforme oorspronkelijke uiterlijk van de woningen is daarmee voor een deel verdwenen.

- zeldzaamheidswaarde
In de omgeving van Valkenswaard, met name in Eindhoven zijn op meerdere plaatsen Oostenrijkse woningen gebouwd. Op verschillende plaatsen zijn deze woningen inmiddels gesloopt of zijn de complexen niet meer compleet. Voor Valkenswaard is het een uniek complex, zowel stedenbouwkundig als architectonisch.

- informatiewaarde
Dit onderdeel moet in twee delen worden gesplitst. Enerzijds krijgen de woningen een lage waardering vanwege het ontbreken van een architectuurhistorische context (architect, stijlelementen). Ondanks de sociaaleconomische armoede die er direct na 1945 bestond (weinig bouwmaterialen en geen geld), zijn anderzijds dankzij plaatselijke initiatieven huizen gebouwd waar bewoners met plezier konden wonen en die nog steeds zeer gewild zijn.

- contextwaarde / ensemblewaarde
De woningen aan de Merellaan vormen duidelijk één geheel. Het uiterlijk van de woningen, met hout, topgevels en uniforme daken, laat deze woningen als een context/ensemble ervaren. Datzelfde kan gezegd worden van de huizen in de Eksterlaan. Ze vormen onmiskenbaar één geheel. De woningen in deze twee straten hebben, ondanks het verschillende uiterlijk ervan, samen een grote ensemblewaarde.

- representativiteit
De woningen zijn niet kenmerkend voor Valkenswaard of voor de na-oorlogse bouwstijl. Ze vertegenwoordigen (landelijk) echter samen met de Finse en Zweedse woningen de herkenning van de schaarste op de bouwmarkt en de wil om de woningnood op te lossen. Ondanks het feit, dat we hier spreken over noodwoningen, zijn deze huizen nog steeds goed bewoonbaar.

Waarderingsmatrix
Aan deze waarderingscriteria is een puntenwaardering/matrix gekoppeld welke uitgaat van 4 klassen van waardering, te weten:

• laag, met een score van 1 t/m 9 punten: kan uitgelegd worden als advies indifferente waarde;
• middelhoog, met een score van 10 t/m 14 punten: kan uitgelegd worden als advies cultuurhistorisch waardevol (sterstatus);
• hoog, met een score van 15 t/m 19 punten: kan uitgelegd worden als advies gemeentelijk monumentwaardig;
• zeer hoog, met een score van 20 t/m 24 punten: kan uitgelegd worden als advies rijksmonumentwaardig.

De Merellaan is gewaardeerd op 17 punten en de Eksterlaan op 16 punten, hierdoor hebben ze beide een hoge waardering. Deze waardering past bij objecten die als gemeentelijk monument gezien kunnen worden.

4.2 Bestaande functionele kwaliteit

Aan de Eksterlaan en Merellaan staan vrijstaande en twee-onder-één-kap woningen in een groene omgeving. De functie wonen overheerst dan ook, naast de functie groen. Het groen gaat uiteindelijk ten noorden van het plangebied over in het Natuur Netwerk Brabant.

4.3 Onderzoeksaspecten

De doelstelling van dit plan is het zorgen voor een ruimtelijk-juridisch kader voor het beschermd gemeentelijk dorpsgezicht aan de Eksterlaan en Merellaan in de gemeente Valkenswaard. Het grijpt niet in op onderzoeksaspecten zoals die doorgaans zijn opgenomen in bestemmingsplannen waarbij een nieuw project wordt mogelijk gemaakt en/of een beheerregeling voor bestaand gebruik met bijbehorende bouw- en omgevingsvergunningsregels wordt neergelegd. De uitvoerbaarheidstoets is met betrekking tot dit bestemmingsplan dan ook beperkt tot het cultuurhistorisch beleid (zie hoofdstuk 3) en de economische uitvoerbaarheid zoals beschreven in hoofdstuk 6.

Hoofdstuk 5 Planbeschrijving

5.1 Algemeen

Het waardevolle gebied wordt gekenmerkt door karakteristieke vrijstaande en geschakelde woningen in een groene enigszins besloten setting. Karakteristiek voor tuinwijken is de groene en verzorgde, bijna landelijke uitstraling van het openbaar gebied, gekoppeld aan de sterk samenhangende bebouwing. Het is van belang deze uitstraling te behouden. De grote mate van samenhang in zowel situering, vormgeving, kleur- en materiaal gebruik en detaillering van de bebouwing vraagt om een behoudende insteek van het ruimtelijk kwaliteitsbeleid, dat in beginsel geen verandering, vernieuwing of afwijking van de bestaande karakteristiek kan verdragen. Een belangrijk item daarbij is het zorgvuldig omgaan met aan- en uitbouwen, toevoegingen aan het dakvlak en bijgebouwen aan de openbare zijde van de bebouwing. Tevens is het van belang het groene bijna landelijke karakter te behouden. De woningen in beide straten kunnen hier niet individueel worden gewaardeerd. Daarvoor zijn de afwijkingen per gebouw te groot. Geen enkele woning heeft het uiterlijk dat bestond op het moment van oplevering. Door de individuele eigenaren zijn veel wijzigingen aangebracht.

Algemeen kan echter gesteld worden, dat de woningen in de twee straten als één geheel mogen worden gezien. Daarnaast maakt ook de inrichting van de openbare ruimte een wezenlijk deel uit van bijzondere stedenbouwkundige kwaliteit. De gemeentelijke monumentenbescherming geldt dan ook voor het hele gebied en heeft in zijn geheel een beschermde status.

Met de aanduiding van beschermd dorpsgezicht zoals deze in het voorliggende bestemmingsplan wordt vastgelegd, kan gestuurd worden op bouwplannen en kunnen ongewenste sloop c.q. ingrijpende wijzigingen van cultuurhistorische waarden voorkomen worden.

Middels dit bestemmingsplan wordt voor het hele gebied rondom de Eksterlaan en Merellaan de aanduiding 'Waarde - Beschermd dorpsgezicht' opgenomen. In de regels wordt vervolgens aangeven op welke wijze bescherming wordt geboden. Het betreft:

• De hoofdvorm van het beeldbepalend pand of object (zoals kapvorm, goot- en bouwhoogte, dakhelling, gevelindeling en karakteristieke elementen);
• De bestaande omvang van groen- en landschapselementen;
• De bescherming tegen sloop middels een sloopvergunningstelsel.
• Het verplicht voorleggen van vergunningplichtige werkzaamheden aan de monumentencommissie, waardoor wordt geregeld dat men rekening houdt met cultuurhistorische waarden.
• Bescherming van waardevolle omgevingselementen middels een omgevingsvergunningstelsel.

5.2 Nota Ruimte Kwaliteit Valkenswaard

Met een aanduiding in het bestemmingsplan wordt alleen de hoofdvorm van het pand (zoals kapvorm, bouwhoogte, gevels) beschermd. Ook wordt het beschermd gemeentelijk dorpsgezicht in het bestemmingsplan beschermd tegen sloop middels een sloopvergunningstelsel.

Het bestemmingsplan biedt echter geen bescherming tegen de wijziging van materiaal- en kleurgebruik van karakteristieke elementen van een pand of object. Hierdoor kan het beschermd gemeentelijk dorpsgezicht nog steeds ingrijpende wijzigingen ondergaan. Ter bescherming van de karakteristieke architectonische aspecten zoals materiaal- en kleurgebruik dient het beschermd gemeentelijk dorpsgezicht daarom in de gemeentelijke welstandsnota te worden opgenomen.

Hiervoor is het "Beeldkwaliteitsplan Eksterlaan en Merellaan, in overleg met de buurtbewoners opgesteld. Dit beeldkwaliteitsplan is gedestilleerd uit de Nota ruimtelijke kwaliteit en in samenspraak met de bewoners uit het gebied, aangevuld met enkele regels.

Het beeldkwaliteitsplan wordt toegevoegd aan de Nota Ruimtelijke Kwaliteit. Samen vormen zij, met de al opgenomen criteria in de Nota Ruimtelijke Kwaliteit, het toetsingskader.

Hoofdstuk 6 Uitvoeringsaspecten

6.1 Economische uitvoerbaarheid

Op grond van artikel 6.12 lid 1 Wet ruimtelijke ordening (Wro) in samenhang met artikel 6.12 lid 4 Wro is de gemeenteraad van Valkenswaard verplicht om de kosten te verhalen en een exploitatieplan vast te stellen gelijktijdig met het besluit (het bestemmingsplan) waarop het exploitatieplan betrekking heeft. Niet in alle gevallen is de gemeenteraad verplicht een exploitatieplan vast te stellen. Op grond van artikel 6.12 lid 2 kan de gemeenteraad van de gemeente Valkenswaard besluiten geen exploitatieplan vast te stellen als aan de cumulatieve bepalingen van artikel 6.12, lid 2 sub a, b en c is voldaan.

Met het voorliggende bestemmingsplan wordt geen bouwplan in de zin van artikel 6.2.1 Bro mogelijk gemaakt, zodat de verplichting tot het vaststellen van een exploitatieplan niet geldt.

Voor het opstellen van dit bestemmingsplan is een reservering gedaan op de gemeentelijke begroting. Voor het overige zijn er aan de uitvoering van dit bestemmingsplan geen kosten verbonden voor de gemeente. De financieel-economische haalbaarheid is hiermee in voldoende mate aangetoond.

Hoofdstuk 7 Juridische regeling

7.1 Algemeen

Dit paraplubestemmingsplan bestaat uit een verbeelding en regels die vergezeld gaan van een toelichting. De verbeelding en de regels zijn juridisch bindend. De toelichting maakt geen onderdeel uit van het juridisch plangedeelte. Wel fungeert de toelichting als interpretatiekader voor de uitleg van de regels, indien hierover interpretatieverschillen blijken te bestaan.

De regels van het plan bestaan uit vier hoofdstukken, waarin achtereenvolgens de inleidende regels, de bestemmingsregels, de algemene regels en de overgangs- en slotregels aan de orde komen. Voor de systematiek is aangesloten op de Standaard Vergelijkbare BestemmingsPlannen 2012 (SVBP 2012) en de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht. Hieronder wordt de systematiek, opbouw en indeling van de regels kort toegelicht.

7.2 Artikelsgewijze toelichting

7.2.1 Inleidende regels

Begrippen
In dit artikel worden de begrippen nader omschreven die gebruikt worden in de regels. Dit voorkomt dat er bij de uitvoering van het plan onduidelijkheden ontstaan over de uitleg van bepaalde regelingen.

7.2.2 Bestemmingsregels

De regels in verband met de bestemmingen kennen een min of meer gelijke opbouw en bestaan in ieder geval uit een bestemmingsomschrijving en bouwregels. In dit paraplubestemmingsplan is uitsluitend sprake van de dubbelbestemming: 'Waarde - beschermd dorpsgezicht'. De voor 'Waarde - Beschermd dorpsgezicht' aangewezen gronden zijn, behalve voor de andere daar voorkomende bestemming(en), mede bestemd voor het behoud, het herstel en het versterken van de cultuurhistorische waarden en de bebouwing daarin. Hierin zijn specifieke bouwregels opgenomen die dienen ter bescherming van het beschermd gemeentelijk dorpsgezicht.

7.2.3 Algemene regels

Anti-dubbeltelregel
Deze bepaling is opgenomen om te voorkomen dat, wanneer volgens een bestemmingsplan bepaalde gebouwen en bouwwerken niet meer dan een bepaald deel van een bouwperceel mogen beslaan, het opengebleven terrein nog eens meetelt bij het toestaan van een ander gebouw of bouwwerk, waaraan een soortgelijke eis wordt gesteld.

Overige regels
In de overige regels is een bepaling opgenomen waarin wordt aangegeven hoe dit bestemmingsplan zich verhoudt tot de vigerende bestemmingsplannen waarop dit paraplu bestemmingsplan feitelijk een aanvulling vormt. Aangegeven is dat de in dit bestemmingsplan opgenomen regels in aanvulling gelden op de regels welke toezien op het aspect 'cultuurhistorie' van alle onderliggende bestemmingsplannen en de regels uit die onderliggende bestemmingsplannen ongewijzigd laten.

7.2.4 Overgangs- en slotregels

Overgangsrecht
Bouwwerken welke op het moment van inwerkingtreding van het bestemmingsplan bestaan (of waarvoor een omgevingsvergunning is aangevraagd) mogen blijven bestaan, ook al is er strijd met de bebouwingsregels. De overgangsbepaling houdt niet in dat het bestaand, illegaal opgerichte, bouwwerk legaal wordt, noch brengt het met zich mee dat voor een dergelijk bouwwerk alsnog een omgevingsvergunning kan worden verleend. Er kan dus in beginsel nog gewoon gehandhaafd worden. Het gebruik van de grond en opstallen, dat afwijkt van de regels op het moment van inwerkingtreding van het plan mag eveneens worden voortgezet.

Slotregel
Deze bepaling geeft aan op welke manier de regels kunnen worden aangehaald.

Hoofdstuk 8 Procedure

8.1 Vooroverleg

In het kader van het overleg als bedoeld in artikel 3.1.1 van het Besluit op de ruimtelijke ordening (Bro) is het paraplubestemmingsplan 'Eksterlaan Merellaan' voorgelegd aan de de daartoe in aanmerking komende instanties. De provincie heeft aangegeven dat er geen sprake is van provinciaal belang.

8.2 Inspraak

Gezien de impact van het plan en de uitvoerige gesprekken met de omgeving in het voorgaande proces, is besloten om het voorontwerp niet ter inzage te leggen.

8.3 Zienswijzen

Op 22 oktober 2019 heeft u als college van B&W ingestemd met het ontwerpparaplubestemmingsplan 'Eksterlaan Merellaan'. Dit ontwerpparaplubestemmingsplan heeft vervolgens van 31 oktober 2019 tot en met 11 december 2019 voor eenieder ter inzage gelegen. Gedurende deze periode zijn geen zienswijzen ontvangen.