Paleiskwartier-Willemspoort-Station

2.1 Paleiskwartier

2.1.1 Paleiskwartier Noord

In de tweede helft van de twintigste eeuw lag aan de westzijde van het spoor en de binnenstad bedrijventerrein De Wolfsdonken. Hoewel het direct ter hoogte van de binnenstad en het NS-station lag, bleef de invloed van deze centrumfuncties op het gebied heel beperkt. De tunnel van de Christiaan Huygensweg onder het spoor vormde er de enige oost-westverbinding. In de jaren '90 ontstond de mogelijkheid om aan de westzijde van het NS-station een hoogwaardige kantoor- en woningbouwlocatie te ontwikkelen:

• de Nederlandse Spoorwegen ontwikkelde plannen voor een nieuw openbaarvervoersknooppunt. Er werden een passerelle, een nieuwe westelijke stationsentree en een nieuw westelijk stationsplein gerealiseerd;
• als gevolg van een reorganisatie van justitiële diensten ontstond de vraag naar een fors gebouwencomplex (circa 35.000 m2) in het stationsgebied;
• er was behoefte aan uitbreiding van centrumfuncties die het westelijk deel van de stad beter met de binnenstad zouden verbinden;
• De Wolfsdonken voldeed niet meer aan de eisen van een modern bedrijventerrein. Een aantal bedrijven vertrok waardoor ruimte voor nieuwe ontwikkelingen ontstond;
• op het voormalig sportpark De Wolfsdonken concentreerden zich (de fusies van) onderwijsinstellingen en ontstond een kenniscluster;
• in het kader van het ABC-locatiebeleid bestond de noodzaak om arbeids- en bezoekersintensieve functies dichtbij een openbaarvervoersknooppunt te realiseren.

Op 19 januari 1995 stelde de gemeenteraad van 's-Hertogenbosch bestemmingsplan 'Westzijde station La Gare e.o.' vast. De gemeenteraad bood hiermee het bestuurlijk en juridisch kader voor de ontwikkeling van een nieuwe hoogwaardige kantoor- en woningbouwlocatie. Het bestemmingsplan voorzag in drie hoogteaccenten op plekken waar de stedenbouwkundige structuur verduidelijkt moest worden:

• de Van Lanschottoren direct aan het Leonardo da Vinciplein;
• het hoogteaccent van Carrefour, op de hoek van de Leeghwaterlaan en de Onderwijsboulevard;
• het Riva-gebouw in de as van de voormalige Industriestraat, nu: de Statenlaan.

Aan de overzijde van de Van Lanschottoren is rondom een groot binnenplein het Paleis van Justitie gebouwd. In de plint van de gebouwen aan de belangrijke openbare ruimte van de Leeghwaterlaan en het Leonardo de Vinciplein zijn zoveel mogelijk openbare en publiekaantrekkende functies gehuisvest. Omwille van de sociale veiligheid van de Leeghwaterlaan en de Onderwijsboulevard zijn woongebouwen gerealiseerd, achter de Van Lanschottoren in aansluiting op het bestaande wooncomplex (La Cour) en op de hoek van de Leeghwaterlaan (Carrefour). Aan het Mercatorplein, het binnenhof van het Carrefour, is het Stedelijk Gymnasium gehuisvest.

In 1998 werd voor het gebied ten zuiden van de Hugo de Grootlaan het voorontwerpbestemmingsplan Paleiskwartier ter inzage gelegd. Na de terinzagelegging bleek de dynamiek in het gebied de flexibiliteit van het bestemmingsplan te overstijgen. Hoewel het bestemmingsplan daarom niet verder in procedure is gebracht, is het als richtinggevend gebruikt bij de herontwikkeling van het gebied. Langs de Magistratenlaan is een vijftal gebouwen gerealiseerd met aan de zijde van de Bordeslaan woningen en aan de zijde van de Magistratenlaan kantoren die de woningen van het spoorweglawaai afschermen: van noord naar zuid De Magistraat, Huis den Bosch, Het Binnenhof, Het Kabinet en De Croon. Aan de overzijde van de Bordeslaan zijn de Armada's gebouwd: tien bijzondere appartementengebouw aan de vijver. Onder deze vijver ligt de gezamenlijke parkeergarage, voor bezoekers van het Paleiskwartier en de binnenstad. Naast deze grote parkeergarage liggen onder de kantoor- en woongebouwen eigen parkeergarages voor de werkers en bewoners. Aan de andere kant van de vijver is een bedrijfsgebouw van het voormalige bedrijventerrein behouden. Hierin is de kunst- en dansopleiding van Hogeschool Avans ondergebracht. Ten zuiden van dit schoolgebouw zijn nog twee grote appartementengebouwen gerealiseerd: de Markiezenhof en de Prinsenhof.

2.1.2 Paleiskwartier-Zuid

Met de realisatie van De Croon is het noordelijk deel van het Paleiskwartier volledig ontwikkeld. De transformatie van het voormalige bedrijventerrein De Wolfsdonken wordt nu in zuidelijke richting voortgezet. Op 9 september 2008 stelde de gemeenteraad van 's-Hertogenbosch het ruimtelijk plan en het beeldkwaliteitsplan van Paleiskwartier-Zuid vast: 'Paleiskwartier-Zuid, scharnierpunt tussen Binnenstad en West'. In dit plangebied, met een oppervlakte van circa 4,6 hectare, zijn de meeste gebouwen inmiddels gesloopt; dit deel ligt dan ook braak. Het gebouw met de sheddaken blijft in de nieuwe situatie bewaard (zie paragraaf 7.7).

Na de terinzagelegging van het voorontwerpbestemmingsplan Paleiskwartier deden zich ten aanzien van het zuidelijk deel van het Paleiskwartier ontwikkelingen voor die het opstellen van een nieuw ruimtelijk kader noodzakelijk maakten: de Nota Hoogbouw, de Visie Willemspoort en het advies van de heer prof. drs. A.L.L.M. Asselbergs over hoogbouw in Willemspoort en het zuidelijk deel van het Paleiskwartier; de realisatie van het Westerpark; de ontwikkeling van Ponte Palazzo als verbinding tussen het Paleiskwartier en de binnenstad; de vergroting van het programma voor het gepland cluster van publieksfuncties aan de Magistratenlaan; inmiddels verouderde milieunormen.

Het zuidelijk deel van het Paleiskwartier moet aansluiten op het noordelijk deel van het Paleiskwartier, op de binnenstad, op Willemspoort, het Westerpark en het buitengebied van de Gement. De relatie met het noordelijk deel van het Paleiskwartier wordt gemaakt in de structuur, het bebouwingstype, de architectuur, de inrichting van de openbare ruimte en de invulling van de functies. Er wordt een directe relatie met de binnenstad gemaakt: het zuidelijk plandeel van het Paleiskwartier heeft met de Ponte Palazzo een centrale functie in de verbinding van het Paleiskwartier met het historische centrum. De voorzieningen in Paleiskwartier zullen vooral complementair zijn aan die in de binnenstad. Het ruimtelijk plan 'Paleiskwartier-Zuid' houdt ook rekening met de transformatie van Willemspoort, ten zuidwesten van het plangebied. Met deze transformatie zal een nieuw stedelijk knooppunt ontstaan ten zuidwesten van het Paleiskwartier (zie paragraaf 2.2.1). Aan de westzijde van het Paleiskwartier liggen de Onderwijsboulevard met diverse onderwijsinstellingen en het waterrijke Westerpark met een stedelijke uitstraling. Paleiskwartier-Zuid gaat mede een verbinding vormen tussen het Westerpark en de binnenstad. Tenslotte moet het Paleiskwartier een relatie leggen met het buitengebied van de Gement, een weids graslandschap van 1.400 hectare groot ten zuiden en ten westen van ’s-Hertogenbosch. Vanuit het Paleiskwartier wordt het zicht op dit gebied benadrukt.

Functionele uitgangspunten:

• Wonen. Bij aanvang van het project is voor de ontwikkeling van het Paleiskwartier gekozen voor een specifiek hoogwaardig stedelijk woonmilieu, sterk gericht op kwaliteit en een diversiteit aan appartementen. Ten aanzien van de differentiatie werden randvoorwaarden opgesteld, waaronder het realiseren van minimaal 15% sociale woningbouw. Bij de vaststelling van het ruimtelijk plan waren in het Paleiskwartier circa 1.100 woningen gerealiseerd, voor 15% kleinere koopappartementen en voor 14% sociale huurappartementen, tezamen voor 29% in het goedkope segment. In de Nota Wonen 2012 is de doelstelling opgenomen om van de te realiseren woningbouw in de stad minimaal 25% in de sociale sector (huur en koop) te realiseren. Met deze doelstelling wordt in het Paleiskwartier rekening gehouden. Het ruimtelijk plan streeft er ook naar om in het Paleiskwartier het woningaanbod (woningtypologie of specifiek woningaanbod, bijvoorbeeld met zorg en/of begeleiding) zodanig te verbreden of op te rekken dat ook andere doelgroepen (bijzondere doelgroepen, mensen met een beperking die zijn aangewezen op een speciale vorm van huisvesting) een geschikte en aantrekkelijke woonplek in het Paleiskwartier kunnen vinden. Doel is dan ook om zoveel mogelijk levensloopgeschikte, duurzame en toekomstgerichte woningen te ontwikkelen en te bouwen.
• Kantoren. Bij vaststelling van het ruimtelijk plan was het Paleiskwartier met 120.000 m² bvo uitgegroeid tot één van de belangrijkste kantorenparken van de stad. Op basis van het ruimtelijk plan is nog ruimte voor circa 25.000 tot 50.000 m². De invulling van het nieuwbouwtempo voor kantoren hangt af van de marktsituatie. Differentiatie in de kantorennieuwbouw is gewenst. Te denken is daarbij aan meer verzamelkantoren.
• Detailhandel. Bij de eventuele vestiging van een supermarkt in het zuidelijk deel van het Paleiskwartier is de positie van winkelgebied Boschveld van belang. De gemeente staat de vestiging toe van een compacte supermarkt (gemak, service, vers, kwaliteit) met een maximale grootte van 600 m² verkoopvloeroppervlakte, tenzij reeds in het sheddakengebouw invulling is gegeven aan detailhandel in (overige) dagelijkse goederen met een vergelijkbare omvang. Een (grotere) full service supermarkt zou te veel koopkrachtafvloeiing veroorzaken voor een vernieuwd winkelcentrum Boschveld. Na vaststelling van het ruimtelijk plan is een concept bedacht waarbij invulling kan worden gegeven aan het sheddakengebouw als gemeentelijk monument en waarbij, bij de aanlanding van de Ponte Palazzo, in het verlengde van de historische binnenstad, een aantrekkelijk verblijfs- en winkelklimaat kan worden gecreëerd: detailhandel in versgoed en streekproducten in samenhang met horeca. Hiervoor is in onderhavig bestemmingsplan een afwijkingsbevoegdheid opgenomen, naast een afwijkingsbevoegdheid voor voornoemde detailhandel in (overige) dagelijke goederen (zie paragraaf 4.3). In de plinten van de andere gebouwen is verder ruimte voor kleinschalige detailhandel, voornamelijk in het nonfoodsegment. De units zijn circa 150 m² groot, met de mogelijkheid om twee units aan elkaar te koppelen. De compacte supermarkt is daarop dus een uitzondering. Het is overigens allesbehalve de bedoeling de plinten volledig met winkels te vullen.
• Horeca. In de plinten van gebouwen rondom de vijver kunnen zich horecagelegenheden vestigen, waarbij het hoogwaardige karakter van dit gebied voorop staat.
• Vrijetijds- en overige voorzieningen. Kleine stedelijke voorzieningen in de, al dan niet commerciële, dienstverleningssfeer kunnen ook worden gehuisvest in de plinten. Dit zijn centrumfuncties die prima passen in Paleiskwartier-Zuid, zoals een reisbureau, kapsalon, uitzendbureau, atelier/galerie, (para)medische voorzieningen, fitness en wellness. De plintunits bieden tevens plaats voor spin-offbedrijvigheid uit de naastliggende MBO- en HBO-onderwijsclusters en uit het medisch cluster rond het Jeroen Bosch Ziekenhuis. De intentie is om hier recreatieve functies en cultuurfuncties te clusteren, waardoor het gebied rondom de vijver kan uitgroeien tot het levendige hart van het Paleiskwartier.

Ruimtelijke uitgangspunten:

• Ten opzichte van het oorspronkelijk voorontwerpbestemmingsplan Paleiskwartier is gekozen voor ruimtelijke en programmatische verdichting van Paleiskwartier-Zuid.
• Een belangrijk ruimtelijk uitgangspunt van het ruimtelijk plan is een rechtstreekse langzaamverkeersroute over het spoor, de Ponte Palazzo, tussen de Vughterstraat en de kruising van de Onderwijsboulevard met de Vlijmenseweg.
• Rondom de vijver is een cluster van hoogbouw voorzien van 60 tot 90 meter hoog. Het hoogste gebouw van circa 90 meter is gepland op de hoek van de Vlijmenseweg en de Onderwijsboulevard, in de zichtas van de Ponte Palazzo. Met de Nota Hoogbouw (zie paragraaf 3.3.1.3) en de studie van de heer prof. drs. A.L.L.M. Asselbergs 'Visie hoogbouw Willemspoort' (zie paragraaf 2.2.1) zet de gemeente in op de versterking van hoogdynamische gebieden met hoogbouw en landmarks hoger dan 80 meter. Het is wenselijk om een landmark te plaatsen aan de rand van het gebied. In de ‘Visie hoogbouw Willemspoort’ is voor dit landmark de locatie ten oosten van de kruising van de Onderwijsboulevard met de Vlijmenseweg als meest optimaal aangegeven.
• Er wordt ruimtelijk aangesloten op het aangrenzende gebied Willemspoort.
• Het gebied rond de aansluiting Magistratenlaan/Randweg en het Heetmanplein/Willemsplein wordt als groene landschappelijke stadsentree ingericht.
• Waar bebouwing de openbare ruimte begrenst, moet de plint levendig zijn, mede ten behoeve van de sociale veiligheid.
• Bij de oriëntatie van de bebouwing moet ook rekening worden gehouden met bezonning, zowel die van de bebouwing zelf als die van de openbare ruimte, in bijzonder de pleinen.

Uitgangspunten ten aanzien van verkeer en parkeren:

• Uitgangspunt bij het zuidelijk plandeel van het Paleiskwartier is de doortrekking van de Magistratenlaan tot de Zandzuigerstraat en de realisatie van de Randweg. De Randweg is onderdeel van de ruit om de stad, de Magistratenlaan is in de Koersnota Hoofdinfrastructuur aangewezen als belangrijke doorstroomas (zie paragraaf 3.3.4.1). Ter voorkoming van doorgaand verkeer en ten behoeve van een autoluw verblijfsgebied moeten auto's zoveel mogelijk aan de rand van het plangebied blijven. Zogenaamde ‘inprikkers’ ontsluiten de parkeervoorzieningen direct vanaf de Spiegeltuin, de Vijverlaan, de Vlijmenseweg en de Onderwijsboulevard.
• Op het gebied van parkeren wordt onderscheid gemaakt tussen bewoners, bezoekers en werkers in het gebied. De gemeente streeft naar dubbelgebruik van parkeerplaatsen. De bestaande parkeergarage onder de vijver zal ook worden gebruikt door de bezoekers van Paleiskwartier-Zuid. De bewoners en werkers parkeren in parkeergarages onder hun woningen en kantoren.
• In het Paleiskwartier dienen voldoende voorzieningen voor fietsverkeer, aansluitend op het fietsnetwerk van ‘s-Hertogenbosch, en voor de voetganger aanwezig te zijn. Het langzaam verkeer krijgt, gezien het autoluwe karakter van het plangebied, een belangrijke functie.
• Er worden voldoende voorzieningen getroffen voor laden en lossen en om bezoekers van het gebied af te zetten, zoveel mogelijk gescheiden van het parkeerverkeer.
• Paleiskwartier-Zuid is goed ontsloten met het openbaar vervoer. Bussen maken gebruik van de routes rondom het plangebied: de Onderwijsboulevard (inclusief haltes) en de Vlijmenseweg (transferiumbus). Daarnaast is de ligging van het NS-station op circa 500 tot 800 meter van belang.

afbeelding 2: Ponte Palazzo

Delen van het ruimtelijk plan worden inmiddels gerealiseerd:

• Jheronimustoren: een 75 meter hoog woongebouw met 88 appartementen, verdeeld over 23 verdiepingen, met 400 m2 bvo commerciële ruimte op de begane grond en met een parkeergarage voor de bewoners in de kelder. Het woongebouw wordt gebouwd aan de Hofvijver, het centrale verblijfsgebied in Paleiskwartier-Zuid
• Ponte Palazzo: de nieuwe fiets- en voetgangersverbinding tussen de Hofvijver en de oude binnenstad. Het ontwerp van de Ponte Palazzo is van de hand van Mels Crouwel en bestaat uit een brug van cortenstaal: speciaal staal dat opvalt door zijn roestbruine kleur. De brug wordt ongeveer 10 meter breed en 250 meter lang. Op de brug is ruimte voor wandelpaden, voor zitbanken, voor groen in de vorm van beplanting en bomen en voor sfeervolle verlichting. Voor fietsers komt aan beide kanten een bijzondere lift. Op de brug zelf kan worden gefietst.
• Belvedère: een kantoorgebouw op de hoek van de Vlijmenseweg en de Magistratenlaan.

Hoofdstuk 4 beschrijft uitgebreid de planopzet: ruimtelijke basisstructuur, programma, bouwhoogtes en verkeer en parkeren. De ontwikkelingen in Paleiskwartier-Zuid die inmiddels worden gerealiseerd, hebben een geëigende bestemming: Jheronimustoren (Wonen-1), Ponte Palazzo (Verkeer) en Belvédère (Kantoor). De delen die nog moeten worden ontwikkeld zijn vervat in de gemengde, al dan niet uit te werken bestemmingen.

2.1.3 Concordia-Wolfsdonken

Op 28 april 1997 werd ontwerpbestemmingsplan Concordia-Wolfsdonken ter inzage gelegd. Dit plan richtte zich op de herontwikkeling van de voormalige sportparken Concordia en De Wolfsdonken, ten noorden respectievelijk ten zuiden van de Simon Stevinweg. Na de terinzagelegging bleek de dynamiek ook in dit gebied de flexibiliteit van dat plan te overstijgen. Hoewel het ontwerpbestemmingsplan daarom niet is vastgesteld, is het ook bij de herontwikkeling van het gebied als richtinggevend gebruikt.

Het deelgebied van het voormalige sportpark De Wolfsdonken is onderdeel van dit bestemmingsplan. (Het deelgebied van de voormalige sportvelden van Concordia is onderdeel van bestemmingsplan 'Boschveld' dat op 9 oktober 2012 is vastgesteld.) Het voormalige sportpark De Wolfsdonken is in ontwerpbestemmingsplan Concordia-Wolfsdonken grotendeels bestemd voor stedelijk groen: het Westerpark. Tussen Deuteren en de onderwijsinstellingen aan de Onderwijsboulevard is een park in de vorm van een meer ruige ecologische tuin gerealiseerd. Dit park gaat via een wigvormige vijver ter hoogte van de kruising Simon Stevinweg-Dertien Loten over in het andere deel van het Westerpark, aan de andere kant van de Simon Stevinweg.

Een ander belangrijk deel van het plangebied van ontwerpbestemmingsplan Concordia-Wolfsdonken was bestemd voor onderwijsinstellingen: de Onderwijsboulevard. Aan de Onderwijsboulevard, gunstig gelegen ten opzichte van het NS-station, hebben zich (de fusies van) onderwijsinstellingen geconcentreerd: Duhamelcollege, de technische opleidingen van het Koning Willem I College, Avans Hogeschool, HAS Den Bosch en Helicon. Te midden van deze onderwijsinstellingen is een complex van studentenwoningen gebouwd, samen met een studentensociëteit.

Tot slot werd in het ontwerpbestemmingsplan Concordia-Wolfsdonken een aantal woningbouwlocaties voorzien, in het kader van het gemeentelijk verdichtingsbeleid. In het plangebied van dit bestemmingsplan zijn aan de oostzijde van de Gassedonklaan drie urban villa's toegevoegd. Een vierde urban villa zou mogelijk zijn na opheffing van het nabijgelegen LPG-vulpunt en na wijziging van het bestemmingsplan, maar hiervan is naderhand afgezien. Naast het Duhamelcollege is een woongebouw gerealiseerd in vier bouwlagen, in een wig met eenzelfde woongebouw aan de overkant van de Dertien Loten, buiten het plangebied. De nieuwe woningen hebben bijgedragen aan een meer evenwichtiger woningbestand in Deuteren en Boschveld.