Sport- en jeugdcluster Engelen

5.8 Cultuurhistorische en archeologische waarden

Op de locatie zijn geen cultuurhistorische waardevolle elementen aanwezig.

Met de invoering van de Wet op de Archeologische Monumentenzorg (WAMZ) d.d. 1 september 2007 behoren nieuwe bestemmingsplannen te omschrijven hoe omgegaan dient te worden met de bekende en de te verwachte archeologische waarden in het bestemmingsplangebied. Hieronder volgt een korte schets van de samenstelling en aard van de archeologische waarden. Vervolgens wordt een overzicht geboden van de randvoorwaarden die het gemeentelijke archeologische monumentenzorgbeleid stelt aan bodemingrepen in het bestemmingsplangebied.

Het bestemmingsplangebied bevindt zich op een brede dekzandrug langs de Dieze. De geologische ontstaanswijze van deze brede dekzandrug is niet bekend. Een relatief smalle zone langs de Dieze wordt gevormd door de natuurlijke stroomrug. De dekzandhoogte is hier echter veel breder dan een normale stroomrug en betreft vermoedelijk een oudere zandkop die als een donk beschouwd kan worden. Het gaat hierbij om relatief kleine lokaal opgestoven dekzandkoppen, die zijn ontstaan in een koude periode toen de rivier een vlechtend karakter had. Een hoger gedeelte van deze dekzandhoogte werd gevormd door de Woerd, die net buiten het plangebied ligt. Door de hoge ligging en de goede waterhuishouding zijn de hoge zandkoppen en de oeverwallen langs de rivieren al sinds de prehistorie aantrekkelijke vestigingsplaatsen. Daarom worden hier vaak oude woongronden aangetroffen.

In het plangebied zelf hebben tot op heden nog géén archeologische onderzoeken plaats gevonden. In de directe omgeving zijn wel diverse archeologische onderzoeken verricht. Op circa 200 meter oostelijk van het plangebied bevindt zich de Engeler schans, waar in 2000 archeologisch onderzoek heeft plaats gevonden tijdens de aanleg van een riolering. Daarbij zijn naast resten van de Schans zelf bewoningssporen aangetroffen uit de IJzertijd, Romeinse Tijd en Vroege Middeleeuwen. Deze bevinden zich voornamelijk op de overval in de zone dicht bij de Dieze. Het onderzoek Hoogveld (circa 750 meter noordwestelijk) heeft sporen opgeleverd uit de Vroege/Midden Bronstijd tot de Vroege IJzertijd.2 Het betreft hier een grotere dekzandkop waarop later Engelen is ontstaan. Het Hoogveld ligt in een overgangsgebied naar de rivier en is relatief wat lager gelegen. De sporen uit de Bronstijd betreffen huisplattegronden van boerderijen en een tweetal kringgreppels. Uit de Vroege IJzertijd dateren de sporen van een boerderij met twee bijbehorende spiekers (voorraadschuuurtjes). Uit dezelfde periode dateren ook ploegsporen die een aanwijzing geven dat een deel van de dekzandkop als akker in gebruik is geweest.

Het onderzoek Haverleij (150 meter westelijk) en Kraanvogellaan (circa 500 meter noordwestelijk) heeft belangrijke sporen opgeleverd uit de late Klokbekerperiode in de Vroege Bronstijd.3 Naar aanleiding van dit onderzoek is de belangrijkste vindplaats uit deze periode als Gemeentelijk Archeologisch Monument aangewezen. Aan de Kraanvogellaan zijn ploegsporen uit de IJzertijd gevonden die aanwijzingen zijn voor het gebruik van het terrein als akker.

hoogtekaart van het plangebied

Op basis van bovengenoemde onderzoeksresultaten kan de verwachting dus als hoog bestempeld worden. Niet is bekend wat de effecten van de aanleg van de sportvelden op het archeologisch bodemarchief hebben gehad. In de kern van Engelen, ter plaatse van de Nederlands Hervormde Kerk is in 1979 archeologisch onderzoek verricht. Hierbij zijn, onder de resten van de kerk, bewoningsporen aangetroffen uit vermoedelijk de IJzertijd en de Romeinse Tijd. Ten Oosten van het plangebied zijn bij het beleg van 1629 verdedigingswerken aangelegd rond een legerkamp van de Graaf van Solms.

In 2008 is in opdracht van de gemeente 's-Hertogenbosch de archeologische verwachtingskaart voor de gemeente 's-Hertogenbosch opgesteld (het deel buiten de middeleeuwse stadskern).4 Op de van deze kaart afgeleide beleidskaart staan gebieden aangeven met respectievelijk lage, middelhoge en hoge verwachting. Tevens staan hier de gewaardeerde gebieden en archeologische monumenten op. Op basis van deze kaart is thans een beleidsnota in voorbereiding die naar verwachting in november 2009 zal worden vastgesteld.

Uitsnede archeologische verwachtingskaart

Het terrein valt in de categorie hoge verwachting. Het is raadzaam om voor de ontwikkeling een waarderend onderzoek te laten plaatsvinden. Voor het gehele gebied is in ieder geval in het bestemmingsplan een aanlegvergunningensysteem toegepast voor ingrepen groter dan 100 m² en dieper dan 0,5 meter. Hierbij zijn regels opgenomen gericht op het kunnen geven van aanwijzingen met betrekking tot behoud in de bodem van waardevolle zaken danwel verplichte opgraving, deskundigenbegeleiding c.q. toezicht alsmede een (zwaardere) meldingsplicht direct aan de gemeente.

• 2. Dautzenberg, S., J. de Koning en J. Vaars, 2002; Archeologisch onderzoek op het Hoogveld te Engelen, gemeente 's-Hertogenbosch, Hollandia-reeks 12.
• 3. Thanos, C.S.I., 1998; Uitbreidingsplan de Haverley, gemeente 's-Hertogenbosch. Een archeologische inventarisatie en kartering. RAAP-rapport 396 en Dautzenberg, M.J.J., 2001; Aanvullend Archeologisch Onderzoek De Haverleij, gemeente 's-Hertogenbosch, Hollandia-reeks ongenummerd.
• 4. Boshoven, E.H. en R.J.M. van Genabeek, 2008; 's-Hertogenbosch Archeologische verwachtingskaart, BAAC-rapport 05.080.