Kwadrant/Van Tuyll sportpark/Brinkhage/Lansinghage

3.1 Ontstaansgeschiedenis

De ontstaansgeschiedenis van Zoetermeer gaat terug tot de tijd van de eerste ontginningen van het Hollandse veengebied. Ten noorden van het huidige Zoetermeer ligt in die periode een uitgestrekt gebied van wilde venen, wouden en een groot zoetwatermeer (het ‘Soetermeer’). Waarschijnlijk ontstond hier een nederzetting van vissers en boeren. Op grond van bepaalde verkavelingpatronen is het aannemelijk dat de eerste bewoning plaatsvond tussen de Leidsewallenwetering en de Broekweg, in het zogenaamde Langeland, nu de wijk De Leyens. Op de hoek van de Zwaardslootseweg stond een klein kerkje, op een plaats die nog tot in de 18e eeuw het ‘oude kerkhof’ genoemd werd. De nederzetting zelf werd naar het zoetwatermeer Zoetermeer genoemd.

Na de stichting van Zoetermeer ontstond ter plaatse van de huidige Zegwaartseweg de nederzetting Zegwaart. In de 13e eeuw verplaatsten de bewoningskernen zich van het Langeland en de Zegwaartseweg naar de Dorpsstraat. In 1296 stond er waarschijnlijk al een kerk op de plek waar nu de Oude Kerk staat. Zoetermeer en Zegwaart bleven zelfstandig, maar vormden één parochie.

De natuurlijke afwatering geeft steeds grotere problemen en de bewoners moeten zich beschermen tegen overstromingen. Hiertoe worden dijklichamen aangelegd, de zogenoemde landscheidingen. De meest zuidelijke landscheiding valt voor een groot deel samen met de grenzen van Zoetermeer en het aangrenzende dorp Zegwaart.

In de 14de eeuw wordt een begin gemaakt met het afsteken van het veen tot het grondwaterpeil. Dit is in het huidige Zoetermeer nog duidelijk te zien. De Dorpsstraat ligt op het veen, terwijl de directe omgeving enkele meters lager ligt. In 1613 wordt een begin gemaakt met het droogmalen van het Zoetermeerse Meer. Zo ontstond de Meerpolder die zich met zijn ovale vorm duidelijk in het landschap aftekent en tegenwoordig als topgebied cultureel erfgoed is aangewezen.
In de 17e en 18e eeuw volgt de droogmaking van de Driemanspolder, de Binnenwegse Polder, de Palensteinse Polder en de Nieuwe Drooggemaakte Polder. Deze gronden werden vervolgens benut als landbouwgrond.

Een groot deel van de oorspronkelijk middeleeuwse laagveengronden rond het dorp Zoetermeer/Zegwaard werd vanaf de 14e eeuw geleidelijk afgegraven ten behoeve van de turfwinning en kwam zo permanent onder water te staan. Vanaf het midden van de 17e eeuw werden deze uitgeveende plassen rondom Zoetermeer en Zegwaard drooggemalen, waarbij de zogenoemde droogmakerijen ontstonden (Driemanspolder 1675, Binnenwegse Polder 1701-1706). De oude polders liggen als onregelmatig gevormde scherven tegen elkaar aan. De breukvlakken worden gevormd door kades, dijken, dammen en sloten.
In de drooggemaakte gebieden werden tochten en sloten gegraven om de waterafvoer te reguleren. De polders werden ingericht volgens een strak, rationeel patroon. De richting van de sloten en tochten is vaak de basis geweest voor de kavelrichting. In het plangebied is hiervan echter weinig sprake.

De Landscheiding is een kade (lage dijk) die al in de 13e eeuw werd aangelegd om de polders van de waterschappen Rijnland, Delfland en Schieland van elkaar te scheiden. Zo konden de waterschappen elk hun eigen waterpeil in hun polders bepalen.

Komend vanaf Leidschendam liep de waterscheiding via Roeleveen over de huidige spoorlijn Den Haag-Utrecht. Deze boog vervolgens ter hoogte van de huidige afrit Zoetermeer van de A12 af in zuidoostelijke richting naar het punt in de zuidoosthoek van het huidige bedrijventerrein Lansinghage. Op dat punt kwamen de gebieden van de drie waterschappen bij elkaar. De dijk is grotendeels verdwenen.

Ontwikkeling Zoetermeer
In 1962 besluit de Tweede Kamer dat Zoetermeer moet groeien om zo het woningtekort in Den Haag op te vangen. Het Structuurplan Groot Zoetermeer, waarin het hele groei proces in vastgelegd is, wordt in 1968 vastgesteld. Het uitgangspunt in dat Structuurplan was een compacte stad bestaand uit vier wijken om het centrum heen.

Een stelsel van hoofdwegen in de vorm van een H-structuur ontsluit de wijken voor autoverkeer en geeft tevens aansluiting op de wegen naar Den Haag, Leiden, Delft en Rotterdam. Met deze wegen werd beoogd de wijken te vrijwaren van doorgaand verkeer. Erlangs werden zones met niet-woonbestemmingen geprojecteerd. Door de aanleg van de Zoetermeerlijn (de huidige RandstadRail) vanaf 1972 is Zoetermeer via het spoor rechtstreeks verbonden met Den Haag en zijn de wijken ook onderling bereikbaar. De lijn was oorspronkelijk als lus rondom het stadscentrum gedacht, maar door de lus om te klappen kon ook het stadscentrum zelf worden aangedaan. Zo ontstond een duidelijke structuur conform het stedenbouwkundige uitgangspunt dat de autowegen buitenom lopen en het openbaar vervoer binnendoor, die nog steeds goed herkenbaar is.

Bedrijventerreinen
Met de ontwikkeling van de woonwijken is ook de vraag naar bedrijfsterreinen opgekomen. Deze bedrijfsterreinen zijn ontwikkeld aan de oostkant van de stad, langs de belangrijke doorgaande wegen van Zoetermeer (de zogenoemde H-structuur). Binnen het plangebied is, vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw, eerst het terrein dat deel uitmaakt van bedrijventerrein Zoeterhage ontwikkeld.

Vanaf de jaren tachtig van de vorige eeuw zijn de bedrijventerreinen Lansinghage en Brinkhage ontwikkeld. De terreinen kennen net zoals de woonwijken van Zoetermeer een duidelijke, functionele structuur. Vanaf de Oostweg zijn meerdere ontsluitingspunten met het bedrijventerrein aangelegd, zoals de Lansinghageweg en de Werner von Siemensstraat. Deze wegen zijn de verzamelwegen van de bedrijfsterreinen. Vanaf deze wegen zijn alle bedrijven ontsloten door middel van een orthogonaal opgezette wegenstructuur.

Voor het bedrijfsterrein Zoeterhage, dat voor een beperkt deel binnen het plangebied ligt, geldt hetzelfde. Via de Oostweg en de Stephensonstraat is deze goed bereikbaar.

Van Tuyllpark
Het park is aangelegd vanaf de jaren zestig en is lange tijd extensief gebruikt als stadspark en als locatie voor sportverenigingen. Het park heeft in de loop der jaren echter steeds meer het karakter gekregen van een sport- en recreatiepark (met intensieve vormen van recreatie). Tegenwoordig zijn in het Van Tuyllpark diverse tennisbanen, een atletiekbaan, hockeyvelden en honkbalvelden te vinden, alsmede een subtropische binnen- en buitenzwembad Aquapark 't Keerpunt en een scoutingvereniging. Vanaf oktober 2006 is in het gebied een wildwaterkanobaan gevestigd met bijbehorende voorzieningen (Dutch Water Dreams). Aan de westzijde van het park is een schaats- en evenementenhal gesitueerd (Silverdome). Deze twee voorzieningen hebben een zeer belangrijke locale en (boven)regionale leisurefunctie en zijn belangrijke functionele dragers voor het Van Tuyllpark. Het parkeerterrein aan de voorzijde van het Silverdome wordt tevens gebruikt voor grote evenementen en de halfjaarlijkse kermis.

Zegwaartseweg/ Bleiswijkseweg
De Zegwaartseweg en de Bleiswijkseweg zijn de historische linten die langs/ door het plangebied lopen en zijn van oudsher de routes die de (voormalige) dorpen met Zoetermeer verbindt. Aan de Zegwaartseweg ontstond het dorp Zegwaart, terwijl door een verandering van visserij naar landbouw ook het dorp Zoetermeer in fasen werd verplaatst. Beide dorpen kwamen uiteindelijk tegen elkaar te liggen en hebben tot 1935 bestaan als twee onafhankelijke dorpen. De Zegwaartseweg werd waarschijnlijk in de eerste helft van de dertiende eeuw aangelegd.

3.1.1 Archeologie en cultuurhistorie

Archeologie
Volgens het rapport 'De archeologisch waardevolle gebieden in Zoetermeer' liggen binnen het plangebied twee archeologisch waardevolle gebieden. Het betreft hier in de eerste plaats de oostzijde van de Zegwaartse wetering. In de tweede plaats betreft het de landscheiding aan de oostzijde van het plangebied.

Het gehele dijklichaam van de Zegwaartseweg, voor zover dat ligt ten oosten van de wetering, vormt de oorspronkelijke ontginningsbasis van het dorp Zegwaart en bevat vermoedelijk nog bewoningssporen van rond het jaar 1200. Een deel van dit archeologisch waardevol gebied ligt binnen het bestemmingsplangebied. Voor dit deel worden in het bestemmingsplan geen nieuwe ontwikkelingen mogelijk gemaakt. De bestaande woningen, bedrijven, instellingen, het water en de groenzones zijn overeenkomstig de functie bestemd. Daarnaast is aan deze zone ook de dubbelbestemming "Waarde-Archeologie" toegekend.

De Landscheiding is een 13e-eeuws dijklichaam dat plaatselijk veel ouder kan zijn. Archeologisch materiaal in de opwerpingslagen verschaft informatie over de Zoetermeerse samenleving in Zoetermeer en Zegwaart in die periode. Ook aan deze zone is de dubbelbestemming "Waarde-Archeologie" toegekend.

Volgens de provinciale kaart van de Cultuurhistorische Hoofdstructuur is een deel van het plangebied (deel van het bedrijventerrein Lansinghage en delen van het Van Tuyllpark) aangewezen als een gebied met redelijke tot grote trefkans op archeologische sporen.

Figuur 3.1: Uitsnede van de provinciale kaart van de Cultuurhistorische Hoofdstructuur

Bij de aanleg van het bedrijventerrein Lansinghage en het Van Tuyllpark is echter de bodem reeds verstoord. Op het bedrijventerrein Lansinghage zijn nog twee bedrijfskavels niet ingevuld. Daarnaast is de aanleg van een weg voorzien in het Van Tuyllpark. Gelet op de situatie is het niet aannemelijk dat hierdoor archeologische waarden worden aangetast.

Rijksmonumenten of gemeentelijke monumenten
Er liggen geen rijksmonumenten of gemeentelijke monumenten binnen het plangebied.