Sommige activiteiten brengen risico's op zware ongevallen met mogelijk grote gevolgen voor de omgeving met zich mee. Externe veiligheid richt zich op het beheersen van deze risico's. Het gaat daarbij om onder meer de productie, opslag, transport en het gebruik van gevaarlijke stoffen. Dergelijke activiteiten kunnen een beperking opleggen aan de omgeving. Door voldoende afstand tot de risicovolle activiteiten aan te houden kan voldaan worden aan de normen. Aan de andere kant is de ruimte schaars en het rijksbeleid erop gericht de schaarse ruimte zo efficiënt mogelijk te benutten. Het ruimtelijk beleid en het externe veiligheidsbeleid moeten dus goed worden afgestemd. De wetgeving rond externe veiligheid richt zich op de volgende risico’s:
- risicovolle (Bevi-)inrichtingen;
- vervoer gevaarlijke stoffen door buisleidingen;
- vervoer gevaarlijke stoffen over weg, water of spoor.
Daarnaast wordt er in de wetgeving onderscheid gemaakt tussen de begrippen kwetsbaar en beperkt kwetsbaar en plaatsgebonden risico en groepsrisico.
Kwetsbaar en beperkt kwetsbaar
Kwetsbaar zijn onder meer woningen, onderwijs- en gezondheidsinstellingen, en kinderopvang- en dagverblijven, en grote kantoorgebouwen (>1.500 m²). Beperkt kwetsbaar zijn onder meer kleine kantoren, winkels, horeca en parkeerterreinen. De volledige lijst wat onder (beperkt) kwetsbaar wordt verstaan is in het Besluit externe veiligheid inrichtingen (Bevi) opgenomen.
Plaatsgebonden risico en groepsrisico
Het plaatsgebonden risico (PR) wordt uitgedrukt in een contour van 10-6 als grenswaarde. Het realiseren van kwetsbare objecten binnen deze contour is niet toegestaan. Het realiseren van beperkt kwetsbare objecten binnen deze contour is in principe ook niet toegestaan. Echter, voor beperkte kwetsbare objecten is deze 10-6-contour een richtwaarde. Mits goed gemotiveerd kan worden afgeweken van deze waarde tot de 10-5-contour.
Bij het groepsrisico (GR) is niet een contour bepalend, maar het aantal mensen dat zich gedurende een bepaalde periode binnen de effectafstand van een risicovolle activiteit ophoudt. Bij groepsrisico wordt gewerkt met een oriëntatiewaarde en niet met een grenswaarde. Hoe meer mensen dicht op de bron zijn bij een bepaalde calamiteit, hoe groter het effect. Het Bevi stelt dat bij elk bestemmingsplan, waar een relevant groepsrisico aanwezig is dit moet worden verantwoord, ook wanneer dit onder de oriëntatiewaarde ligt. Hierbij geldt hoe hoger het groepsrisico hoe zwaarder de verantwoording is.
Risicovolle (Bevi-)inrichtingen
Voor (de omgeving van) de meest risicovolle bedrijven is het 'Besluit externe veiligheid inrichtingen' (Bevi) van belang. Het Bevi legt veiligheidsnormen op aan bedrijven die een risico vormen voor mensen buiten de inrichting. Het Bevi is opgesteld om de risico's, waaraan burgers in hun leefomgeving worden blootgesteld vanwege risicovolle bedrijven, te beperken. Het besluit heeft tot doel zowel individuele als groepen burgers een minimaal (aanvaard) beschermingsniveau te bieden. Via een bijhorende ministeriële regeling (Revi) worden diverse veiligheidsafstanden tot kwetsbare en beperkt kwetsbare objecten gegeven. Aanvullend op het Bevi zijn in het Vuurwerkbesluit en het Activiteitenbesluit (Besluit algemene regels inrichtingen milieubeheer) veiligheidsafstanden genoemd die rond minder risicovolle inrichtingen moeten worden aangehouden.
Vervoer gevaarlijke stoffen door buisleidingen
Met betrekking tot het beleid en de regelgeving voor het vervoer van gevaarlijke stoffen door buisleidingen zijn er de afgelopen jaren verschillende ontwikkelingen geweest. Zo is er een nieuw Besluit externe veiligheid buisleidingen (Bevb) en een Structuurvisie buisleidingen. Deze Structuurvisie bevat een lange termijnvisie op het buisleidingentransport van gevaarlijke stoffen.
Het Bevb en de bijbehorende Regeling externe veiligheid buisleidingen (Revb) zijn op 1 januari 2011 in werking getreden. Het Bevb regelt onder andere welke veiligheidsafstanden moeten worden aangehouden rond buisleidingen met gevaarlijke stoffen. Op basis van het Bevb wordt het voor gemeenten verplicht om bij de vaststelling van een bestemmingsplan, op basis waarvan de aanleg van een buisleiding of een kwetsbaar object of een risicoverhogend object mogelijk is, de grenswaarde voor het PR in acht te nemen en het GR te verantwoorden.
Vervoer gevaarlijke stoffen over weg, water en spoor
Het externe veiligheidsbeleid voor het vervoer van gevaarlijke stoffen staat beschreven in Besluit transportroutes gevaarlijke stoffen (Btev). In het Btev staan regels op het gebied van externe veiligheid voor de ruimtelijke inrichting rond wegen, waterwegen spoorwegen met vervoer van gevaarlijke stoffen. Volgens het Btev mag op grond van een ruimtelijk besluit geen kwetsbaar object in de veiligheidszone worden gebouwd. Nieuwe beperkt kwetsbare objecten mogen alleen in uitzonderlijke gevallen in de veiligheidszone worden toegestaan. Ten opzichte van de voorheen geldende 'Circulaire risiconormering vervoer gevaarlijke stoffen' is een verantwoording van het groepsrisico niet meer verplicht als het aannemelijk is dat het groepsrisico ver beneden de oriëntatiewaarde blijft of nauwelijks toeneemt.
Bestuurlijk kader externe veiligheid Holland Rijnland
De regio Holland-Rijnland heeft in 2014 het Bestuurlijk kader externe veiligheid Holland Rijnland opgesteld. In dit bestuurlijk kader heeft de regio richtsnoeren voor veilig ruimtelijk ontwerpen geformuleerd en een model opgesteld voor de groepsrisicoverantwoording op basis van zonering van het groepsrisicodiagram.
Planspecifiek
Op de risicokaart kan voor het plangebied worden vastgesteld of er in de directe omgeving inrichtingen, transportroutes en/of belangrijke buisleidingen aanwezig zijn die in het kader van de externe veiligheid van belang zijn. De navolgende afbeelding toont een fragment van de risicokaart:
Uitsnede risicokaart met aanduiding plangebied zwart omkaderd (bron: risicokaart.nl)
Risicovolle (Bevi-)inrichting
Op circa 540 meter ten noordoosten van het plangebied bevindt zich een Bevi-inrichting. De hoofdactiviteit van deze inrichting betreft de vervaardiging van zeep-, was-, reinigings- en onderhoudsmiddelen. Voor de inrichting geldt een risicoafstand (PR 10-6) van 45 m. De beoogde ontwikkeling bevindt zich ver buiten deze contour.
Vervoer gevaarlijke stoffen over weg, water en spoor
In de nabijheid van het plangebied vindt geen transport van weg, water en spoor plaats. De Weeresteinstraat wordt slechts beperkt gebruikt voor vervoer van gevaarlijke stoffen over de weg. Het gaat hier om bestemmingsverkeer. Een nadere beschouwing is vanwege het beperkt aantal verkeersbewegingen met gevaarlijke stoffen niet benodigd.
Vervoer gevaarlijke stoffen door buisleidingen
Circa 20 m ten zuiden van het plangebied bevindt zich een buisleiding. Het betreft een hogedrukaardgasleiding (W-532-12) met een uitwendige diameter van 324 mm en een maximale werkdruk van 40 bar. Deze leiding heeft een invloedsgebied van 140 m. Het 100% letaliteitsgebied strekt zich uit tot 70 m vanaf deze leiding. De planlocatie is daarmee gelegen in het invloedsgebied en het 100% letaliteitsgebied van de hogedrukaardgasleiding.
De planlocatie ligt binnen het 100%-letaliteitsgebied van de ondergrondse hogedrukaardgasleiding. In paragraaf 7.2 van het Bestuurlijk kader externe veiligheid Holland Rijnland (2014) is aangegeven dat bij het betreffende incident iedereen zal komen te overlijden en het wenselijk is om geen (beperkt) kwetsbare objecten binnen zone 2 (het 100%-letaliteitsgebied) te situeren.
In het kader van het wijzigingsplan 'Pastoorslaan Hillegom' (vastgesteld in maart 2015) is een risicoanalyse (Adviesbureau RBOI, 020104.14951.00, 25 oktober 2010) uitgevoerd. Met het destijds voorgenomen plan nam het aantal personen in het plangebied toe. Uit het rapport blijkt dat:
- De PR 10-6-risicocontour van de hogedrukaardgasleiding W-532-12 niet buiten de leiding ligt.
- Het groepsrisico neemt als gevolg van de ontwikkeling toe van 0,042 naar 0,055 maal de oriëntatiewaarde (OW) en is daarmee kleiner dan 0,1*OW.
Het voorgenomen plan aan de Weeresteinstraat 171 leidt tot een geringe toename van het aantal personen in de omgeving van de hogedrukaardgasleiding. Daarnaast kan gesteld worden dat zich sinds 2010 in de omgeving van de hogedrukaardgasleiding ter hoogte van de huidige planlocatie geen grootschalige wijzigingen hebben voorgedaan.
De toename van het aantal personen vanwege het nu voorliggende plan zal geen significante wijziging van de hoogte van het groepsrisico hebben. Om deze redenen is het onderzoek nog voldoende actueel en kan dit gebruikt kan worden voor dit plan.
Volgens het Bestuurlijk kader externe veiligheid Holland Rijnland is bij een dergelijk groepsrisico sprake van een verwaarloosbaar risico. Het plan is uitvoerbaar en er zijn geen ingrijpende maatregelen nodig. Vanwege de ligging binnen het 100%-letaliteitsgebied van de hogedrukaardgasleiding is wel beoordeeld of de ontwikkeling opweegt tegen de risico’s vanwege de leiding.
Maatgevend scenario
Bij een hogedrukaardgasleiding wordt het maatgevend scenario veroorzaakt door leidingbreuk en ontsteking van het uitstromende gas met een fakkelbrandscenario tot gevolg. Voor dit scenario geldt dat er directe ontsteking plaatsvindt, waardoor er sprake is van een snel scenario. Vluchten is vrijwel niet mogelijk, waardoor het aantal dodelijke slachtoffers, zeker binnen het 100%-letaliteitsgebied, groot kan zijn (maximaal 48). De tijdsduur van dit scenario is afhankelijk van de snelheid waarmee de gastoevoer van de leiding kan worden afgesloten.
Vanwege het snelle karakter van het maatgevende scenario is met name de zelfredzaamheid van de in het plangebied aanwezige personen van belang. De mogelijkheden voor bestrijdbaarheid zijn beperkt. Dit komt mede door het ontbreken van de ontwikkeltijd van het incident en doordat de hittestraling binnen het invloedsgebied te hoog is voor de hulpdiensten om op te kunnen treden.
Zelfredzaamheid
Zelfredzaamheid is het zichzelf kunnen onttrekken aan een dreigend gevaar, zonder daadwerkelijke hulp van hulpverleningsdiensten. De mogelijkheden voor zelfredzaamheid bestaan globaal uit schuilen en ontvluchting. Het zelfredzame vermogen van personen in de buurt van een risicovolle bron is een belangrijke voorwaarde om grote effecten bij een incident te voorkomen.
Voor zelfredzaamheid zijn twee aspecten van belang:
- Het zelfredzame karakter van de aanwezige personen.
- De mogelijkheden voor de aanwezige personen om snel te vluchten naar een veilig gebied. Hierbij zijn zowel de vluchtroutes in het gebouw als in de open lucht van groot belang.
Ad. 1
Binnen het plangebied worden geen functies mogelijk gemaakt die specifiek bedoeld zijn voor verminderd zelfredzame personen. De aanwezige personen kunnen, indien nodig, zelf vluchten.
Ad. 2
Om snel te kunnen vluchten is allereerst van belang dat de aanwezige personen snel gealarmeerd worden en weten wat hen te doen staat. Hierbij speelt een goede risicocommunicatie een belangrijke rol. Juist omdat de tijd tussen alarmering en gevaarzetting zo kort kan zijn, is het van het grootste belang dat na alarmering direct actie ondernomen wordt.
Aangezien het een appartementencomplex voor arbeidsmigranten betreft, is het van groot belang dat de risicocommunicatie ook gebeurt in de taal van de arbeidsmigranten en ook regelmatig herhaald wordt vanwege de mogelijke snelle doorlooptijd van de bewoners. In het gebouw moeten de veiligheidsinstructies dan ook begrijpelijk en in meerdere talen aangegeven zijn.
Idealiter bevindt de (nood)uitgang zich in een gevel die van de risicobron afgekeerd is. In het te realiseren pand bevinden de ingangen zich in het midden van de oost- en westgevel van het gebouw, terwijl de hogedrukaardgasleiding ten zuiden van het gebouw loopt. Zodoende kan bij een calamiteit altijd in mimimaal een richting uit het gebouw gevlucht worden.
Bij een breuk van de leiding op een verder gelegen afstand is het voor de aanwezigen wel van belang dat zij, onder dekking van bijvoorbeeld bouwwerken, van de risicobron af kunnen vluchten en het plangebied kunnen verlaten. De vluchtmogelijkheden in de omgeving van het gebouw zijn voldoende.
Advies veiligheidsregio
De Veiligheidsregio Hollands Midden heeft op 17 augustus 2020 een advies uitgebracht. Vanwege de ligging binnen de 100% letaliteitszone van de hogedrukaardgastransportleiding adviseert de veiligheidsregio verschillende maatregelen toe te passen, die onder andere een positief effect hebben op de zelfredzaamheid van de aanwezigen in het plangebied. Bij de bouwkundige uitwerking is aandacht voor het voorkomen van branddoorslag en brandoverslag, uitschakelbare ventilatie en het voorkomen van scherfvorming bij een explosie.
Op 4 juli 2023 heeft de Veiligheidsregio opnieuw advies uitgebracht voor de beoogde ontwikkeling. Op basis van de ingediende documenten concludeert de veiligheidsregio dat er ten aanzien van de fysieke veiligheid geen aandachtspunten zijn.
Conclusie
Het plangebied ligt op een afstand van circa 20 m van een ondergrondse hogedrukaardgasleiding. Het te realiseren appartementencomplex bevindt zich geheel binnen het 100%-letaliteitsgebied van deze leiding (70 m).
Bij een hogedrukaardgasleiding wordt het maatgevend scenario veroorzaakt door leidingbreuk en ontsteking van het uitstromende gas met een fakkelbrandscenario tot gevolg. Indien dit scenario zich voordoet zullen alle aanwezige personen (maximaal 48) binnen het 100%-letaliteitsgebied komen te overlijden.
Uit een uitgevoerde risicoberekening blijkt dat, als gevolg van een calamiteit bij de hogedrukaardgasleiding, sprake is van een verwaarloosbaar risico als bedoeld in het Bestuurlijk kader externe veiligheid Holland Rijnland.
De door de Veiligheidsregio Hollands Midden geadviseerde maatregelen zullen toegepast worden.
Omdat het appartementencomplex bedoeld is voor de huisvesting van arbeidsmigranten moet aan de volgende voorwaarden voldaan worden:
- De risicocommunicatie moet plaatsvinden in de taal van de arbeidsmigranten en regelmatig herhaald worden vanwege de mogelijke snelle doorlooptijd van de bewoners.
- In het gebouw moeten de veiligheidsinstructies begrijpelijk en in meerdere talen aangegeven zijn.
Het bevoegd gezag acht het risico en het aantal dodelijke slachtoffers acceptabel onder de bovenstaande voorwaarden.