Zaandam Noord

2.6 Te beschermen waarden

Binnen de cultuurhistorische waarden zijn verschillende waarden te onderkennen. Grofweg gaat het om de volgende waarden:

• aangewezen monumentale waarden, veelal oude bebouwing en terreinen van archeologische waarde;
• beschermde dorpsgezichten (niet in dit bestemmingsplan aanwezig);
• karakteristieke panden;
• historisch-geografische waarden: dit zijn kenmerkende landschapselementen zoals een dijk, kerkpad, lintbebouwing, waterloop en bijzondere landschappen;
• archeologische waardevolle gebieden.

2.6.1 Monumenten en beeldbepalende panden

In Zaanstad staat een groot aantal beschermde en potentieel beschermde monumenten panden. Ze staan geregistreerd op de monumentenlijst Zaanstad. Regelmatig worden monumenten aan de lijst toegevoegd, een enkele maal wordt een monument afgevoerd (sloop, brand). Bij twijfel binnen het bestemmingsplan over de vraag of een pand recentelijk aan de lijst is toegevoegd dan wel van de lijst is afgevoerd kan de gemeente Zaanstad afdeling monumenten worden geraadpleegd.

Monumenten zijn: zaken die van algemeen belang zijn vanwege hun schoonheid, hun betekenis voor de wetenschap of hun cultuurhistorische waarde. Dit kunnen gebouwen zijn (kerken, woonhuizen, scholen, pakhuizen, molens etc.) maar ook standbeelden, seinpalen, archeologisch belangwekkende terreinen, natuurterreinen en dergelijke. Bepaalde zaken of panden kunnen monumentale waarde hebben maar zijn daarmee niet automatisch beschermd. Pas wanneer een pand of een zaak via het rijk, de provincie of de gemeente een beschermde status heeft gekregen, is het officieel beschermd. In dit plangebied zijn beschermde rijksmonumenten en beschermde gemeentelijke monumenten aanwezig

Naam			Omschrijving	Adres	Status
Houten woonhuis			Houten woonhuis in traditionele Zaanse Houtbouw, vermoedelijk uit het laatste kwart van de zeventiende eeuw	't Kalf 23-25 Zaandam	Gemeentelijk monument
Houten woonhuis			Houten woonhuis uit het laatste kwart van de 19e eeuw.	't Kalf 86 Zaandam	Rijksmonument
Pastorie			Pastorie behorende bij Maria Magdalenakerk (Kalverkerk) uit 1886	't Kalf 160 Zaandam	gemeentelijk monument
kerk			Rooms - Katholieke kerk Maria Magdakena (Kalverkerk) uit 1887 in neo-gotische stijl.	't Kalf 162 Zaandam	gemeentelijk monument
schoorsteen			Fabriekschoorsteen uit de na-oorlogse periode (1959) gebouwd door De Ridder uit Den Haag	oostzijde, achter 367, Zaandam	gemeentelijk monument
schoorsteen			bakstenen fabrieksschoorsteen uit 1956 karakteristiek voor de Zaanstreek	Kalf 11, Zaandam	gemeentelijk monument

De monumenten in het plangebied zijn om reden van kenbaarheid op de verbeelding aangeduid. De planregels bevatten echter geen specifieke regels voor de monumenten in het plangebied. De bescherming van de desbetreffende gebouwen is afdoende verzekerd via de Monumentenwet en de monumenten/erfgoedverordeningen van de provincie en de gemeente. Om die reden wordt in het bestemmingsplan ook niet het vereiste van een sloopvergunning opgenomen en is ervoor gekozen in het voorliggende bestemmingsplan geen specifieke bestemmingsplanregels op te nemen voor de monumenten. Op verzoek van de gemeenteraad worden de monumenten wel op de verbeelding aangeduid met de functieaanduiding 'cultuurhistorische waarden'.

2.6.2 Historisch-geografische waarden

Het bestemmingsplangebied is ruimtelijk gezien divers. Er zijn verschillende deelgebieden te onderscheiden. Voor de beschrijving in dit bestemmingsplan is het handig de volgende deelgebieden aan te houden. De beschrijving van de deelgebieden is te vinden in hoofdstuk 2 van dit bestemmingsplan: analyse plangebied.

Hemmes

Van historisch geografische waarde is de dwarssloot vanaf het Kalf naar de plek waar molen de Zaadzaaier stond. De ontsluitingsweg ‘t Kalf is eveneens van historisch geografische waarde omdat hij precies ligt op de plek waar de grote oost-west sloot was gesitueerd. Uitgezocht gaat worden wat hier de relatie precies van is. Tenslotte is de Hemmes natuurlijk zelf ook van historisch geografische waarde, omdat het de meest herkenbare hem en nog enige overgebleven hem in originele vorm van de Zaanstreek is (deze waarde is niet gebaseerd op de Cultuur Historische Waardenkaart maar op de cultuurhistorische analyse van de Hemmes, zoals bijgevoegd in Bijlage 3 Cultuurhistorische verkenning De Hemmes.).

De Zaan

De Zaan, één van de grootste veenstromen van Noord-Holland, vormt de ruggengraat van de Zaanstreek. Langs de oevers van de Zaan ontstond op het einde van de 16e eeuw het oudste industriegebied van Europa, en misschien wel van de wereld. Nog steeds is de Zaan als breed water, verkeersader en industriegebied beeldbepalend voor de Zaanstreek. Een rivier met dergelijke industriële bebouwing is uniek in Nederland. Als zodanig van nationaal belang.

Het Kalf en 't Kalf

Het gedeelte van de dijk ter hoogte van Koog aan de Zaan en deel uitmakend van de oostelijke Zaanoeververbinding. De dijk is van regionaal belang als dragend structuurelement aan de oostzijde van de Zaan. Aan weerszijden van de dijk bevindt zich afwisselend industriële bebouwing en woningen.

Gouw

Eén van de twee overgebleven, in een noord-zuid richting lopende, doorgaande vaarsloten op de oostelijke Zaanoever. De Gouw loopt van de Zuidervaart, dwars door de bebouwing naar de Nagouw in 't Kalf. Als oorspronkelijke waterloop van lokaal belang.

Oostzijde

Deel van de Oostzijde tussen Peperstraat in het zuiden en 't Kalf in het noorden. Als belangrijke structuurdrager in de Zaanstreek is de dijk van regionaal belang. De bebouwing aan weerszijde van de Bernhardbrug en de bebouwing tussen de Peperstraat en de Grootscheepmakerstraat is eveneens van regionaal belang.

Beschermd dorpsgezicht Haaldersbroek

Beschermd dorpsgezicht Haaldersbroek valt voor een klein deel in van het plangebied. De buurtschap Haaldersbroek is aangewezen als van rijkswege beschermd dorpsgezicht.

2.6.3 Archeologische waarden

Voor de beschrijving van de archeologische waarden in het plangebied worden de deelgebieden gehanteerd die in § 2.1.2 reeds zijn onderscheiden.

Zaanoevers met zijpaden

De langs de Zaanoevers gelegen Westzijde en Oostzijde in Zaandam en de dijkweg langs de Zaan vanaf Koog aan de Zaan tot het Noordeinde in Wormerveer zijn oude bewoningslinten en dateren in ieder geval uit de 14e tot 15e eeuw. In de 17e en 18e eeuw werden zijpaden aangelegd. Verwacht kan worden dat in de bodem resten van de middeleeuwse en post/middeleeuwse bewoning, scheepswerven en industrie kunnen worden aangetroffen. Vanwege de aanwezigheid van resten van scheepswerven en vroege industriële activiteiten van (inter)nationaal belang.

’t Kalf en Haaldersbroek

Het bewoningslint aan de dijk langs de Zaan bij het Kalf en het buurtschap Haaldersbroek dateren in ieder geval uit de 14e tot 15e eeuw met uitbreidingen in de 17e en 18e eeuw. Verwacht kan worden dat in de bodem resten van de middeleeuwse en post/middeleeuwse bewoning worden aangetroffen. Van regionaal belang.

Schansterrein

In de 80-jarige oorlog lag hier een schans als verdediging tegen de invallen van Spaans gezinde troepen. Deze schans was de grootste van de Zaanstreek en heeft een belangrijke rol gespeeld in de guerilla-oorlog die zich hier in het derde kwart van de 16e eeuw heeft afgespeeld. Ondanks de bouw van fabrieken en de aanleg van wegen in dit gebied kunnen resten van de schans nog in de bodem aanwezig zijn. Van lokaal belang.

Jagersveld

In het Jagersveld komen sporen van nederzettingen en vroege industriële ontwikkeling uit de Late Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd voor. Ondanks de aantasting van het middeleeuws landschap is bestudering van de ontginningsgeschiedenis van dit veengebied nog mogelijk. Van lokaal belang.

2.6.4 Natuurwaarden Jagersveld

In het oostelijk deel van het Jagersveld komen zowel wat betreft flora als fauna natuurwaarden voor. Omdat deze waarden vaak moeilijk of zelfs in het geheel niet zijn te vervangen en/of te ontwikkelen, worden de bestaande waarden beschermd tegen ontwikkelingen als gevolg waarvan ze schade zouden kunnen oplopen. In het Jagersveld bevinden zich een aantal dusdanig bijzondere natuurwaarden, dat deze via een aparte bestemming Waarde - Ecologie (dubbelbestemming) op de verbeelding zijn aangegeven. Het gaat om de volgende waarden:

Flora
Landschappelijk is dit nog de oorspronkelijke verkaveling van het veenweide gebied. Een gedeelte is inmiddels rietland geworden maar de eilanden zijn nog goed te zien. In het rietland komen verschillende beschermde plantensoorten voor. Onder andere: Koningsvaren, veenmos en veenbes

Fauna

Het gedeelte is waardevol voor verschillende, beschermde diersoorten:

• (Moeras en riet) vogels: o.a. Roerdomp, Blauwborst, Krakeenden;
• Kleine zoogdieren: Noordse woelmuis, waterspitsmuis, hermelijn en wezel;
• Insecten: o.a. Rood oog waterjuffer en andere libellesoorten;
• Reptielen en amfibieën: Ringslang, salamanders.