Vreelandseweg

3.7 Bodem en watersysteem

3.7.1 Bodem

De provincie Noord-Holland heeft een bodemtoets ontwikkeld voor de afweging van bodemaspecten in bestemmingsplannen. Het gaat om de aspecten bodemopbouw, bodemkwaliteit, milieubeschermingsgebieden en archeologie. Deze aspecten zijn met uitzondering van archeologie opgenomen in deze bodemparagraaf. Archeologie is toegelicht in paragraaf 3.6.3. In onderstaande paragraaf is ook het grondwatersysteem en daarin eventueel voorkomende verontreinigingen meegenomen.

Bodem

De gemeente Hilversum maakt onderdeel uit van de geografische eenheid het Gooise stuwwallencomplex met onder andere fysisch geografische eenheden zoals stuwwallen. De bodem van Hilversum bestaat hoofdzakelijk uit matig fijne tot zeer grove zanden. De zanden maken deel uit van het water voerende pakket, dat haar basis heeft op een diepte van N.A.P. -160 meter. Naast de genoemde zanden bevat de bodem grindbestanddelen. Tot een diepte van 50 meter onder het maaiveld is gestuwd materiaal aanwezig. Hierin kunnen plaatselijk fijnzandige, lemige en slib houdende lagen voorkomen. De stuwwal is een inzijgingsgebied.

Binnen dit plangebied heeft de kleine groenzone aan de zuidzijde van het Hilversums kanaal een venige ondergrond, als uitzondering op het overige plangebied met een zandige ondergrond.

Het plangebied ligt zuidwestelijk van Hilversum, in het overgangsgebied van de stuwwal naar het Vechtplassengebied. Het maaiveld in het plangebied ligt aan de oostgrens ongeveer 3 meter boven N.A.P., aflopend naar circa 1 meter boven N.A.P. rond het Havenkwartier. Het sportcomplex Berestein ligt al in de 's Gravelandse polder dat onderdeel uit maakt van het Vechtplassengebied. Het maaiveld is hier al weer lager, namelijk aflopend van N.A.P. +0,5 m aan de westkant van het sportpark tot N.A.P. -0,4 m aan de oostzijde van het sportpark.

Functies en bestemmingen moet afgestemd worden op de bodemopbouw. De bodemopbouw binnen het plangebied stelt geen bijzondere eisen aan de functies en bestemmingen.

Aardkundige waarden

De grote verscheidenheid en gaafheid van geografische verschijnselen maakt het stuwwallencomplex van het Gooi bijzonder. Eén van de speerpunten van het provinciale landschaps- en bodembeschermingsbeleid is het beschermen van onderdelen in het landschap, die iets vertellen over de geologische ontstaanswijze van een gebied. Hiervoor heeft de provincie Noord-Holland een lijst met 80 gebieden met aardkundige waarden (Aardkundig waardevol gebied) vastgesteld en vervolgens hieruit 17 gebieden geselecteerd als aardkundig monument (Aardkundig Monument). De 80 aardkundige waardevolle gebieden zijn nu opgenomen in de Provinciale Structuurvisie en bijbehorende verordening en genieten als zodanig planologische bescherming.

Een groot deel van het bijzondere stuwwallengebied is daarom door de provincie aangewezen als gebied met aardkundige waarden en de ongeroerde delen zijn zelfs aangewezen als aardkundig monument. Vrijwel het gehele buitengebied van Hilversum betreft gebieden met aardkundige waarden en monumenten door de aanwezigheid van fysisch geografische eenheden zoals stuwwal, smeltwater- en windvormingen, typische deken stuifzandvormingen, vennen en droge dalen.

Activiteiten als ontgrondingen, egalisaties, grondverzet en diepploegen kunnen schade toebrengen aan de aardkundige waardes. Aanvullend zijn de niet toegestane activiteiten en handelingen in de 17 aardkundige monumenten (vallend onder de milieubeschermingsgebieden) opgenomen in de Provinciale milieuverordening tranch 7 Noord-Holland (PMV). Een ontheffing aanvragen is mogelijk. Daarnaast wordt passende planologische bescherming opgenomen voor de aardkundige waardevolle gebieden inclusief de aardkundige monumenten binnen bestemmingsplannen.

Gezien de ontstaansgeschiedenis van het plangebied en de ligging binnen het stedelijk gebied zijn de oorspronkelijke waarden binnen het plangebied vermoedelijk reeds ernstig verstoord. Dit is de reden dat het plangebied nagenoeg geheel buiten de gebieden met aardkundige waarden ligt. Uitzondering hierop is een circa 20 meter brede strook van het gebied met aardkundige waarden, genaamd 'Corversbos, Trompenberg Hilversum', die op de woonpercelen (lintbebebouwing) aan de noordzijde van de Gooisevaart ligt. Dit vormt het aardkundig monument.

Grondwater

De hydrologie wordt gekenmerkt met een stuwwal als inzijgingsgebied met kwelsystemen aan de westkant van Hilversum.

Op een deel in het westen na heerst in Hilversum overal de natuurlijk fluctuerende grondwaterstand. In het oosten het fluctuerend peil van de Utrechtse heuvelrug en in de meest westelijke delen van de stad (Kerkelanden) wordt de grondwaterstand eveneens beïnvloed door de polderpeilen van de Kortenhoefsepolder en de 's Gravelandse polder.

Nagenoeg binnen de gehele bebouwde kom van Hilversum is de grondwaterstand relatief diep. In extreem natte tijden met hoge grondwaterstanden wordt een ontwateringsdiepte van 1,0 meter binnen nagenoeg de gehele bebouwde kom nog gehaald. In het plangebied loopt de grondwaterstand af van circa 0 meter NAP tot -1,0 meter NAP in het westelijk deel. Een uitzondering hierop is het sportveld Berestein in het poldergebied dat behoort tot de 's Gravelandse polder. Hier wordt de grondwaterstand gereguleerd door het aanwezige oppervlaktewaterpeil en de aanwezige drainages.

Specifiek voor het deel van het plangebied tussen de Gooise Vaart en het Hilversums kanaal geldt dat een structureel lagere grondwaterstand in het gebied aanwezig. Dit doordat het Hilversums kanaal en de Oude Haven diep insnijden in de hogere gronden van de Heuvelrug met de bijbehorende lage waterpeilen van de Oude Haven en het Hilversums kanaal. Zo is de Oude Haven is tot in het grondwater van de heuvelrug gegraven en werkt als drain voor de omgeving. Aan de kop van de Oude Haven is het waterpeil circa 15 meter dieper dan de omliggende bebouwing. Dit levert een bijdrage aan het watertekort in de 's Gravelandse polder, die nu een inmalende polder is.

Het grondwater in het Havenkwartier heeft een sterk zuidelijke stromingsrichting in tegenstelling tot de rest van Hilversum. Dit onder invloed van de peilverschillen tussen Gooise vaart (-0,2 m NAP) en het Hilversums kanaal (-1,2 m NAP). In de rest van Hilversum loopt het grondwater van zuidoost naar noordwest onder de stad door. Het ligt als een licht hellend vlak op ongeveer N.A.P. hoogte.

Het jaarlijkse peilverloop in het grondwater geeft in het late najaar de laagste grondwaterstanden en in april-mei de hoogste standen. In het westen, zoals binnen dit plangebied, scharniert het grondwatervlak om het polderpeil zodat de uitersten daar veel kleiner zijn dan in de rest van Hilversum.

Milieubeschermingsgebied - Grondwaterbeschermingsgebied

Ten zuidwesten van het plangebied is de grondwaterwinning Loosdrecht gelegen. Het grondbeschermingsgebied van deze grondwaterwinning, waarvoor regels vastgelegd zijn in de Provinciale milieuverordening, ligt in zijn geheel buiten het plangebied. Dit betekent dat binnen het gebied ten opzichte van de gebruikelijke zorgvuldigheid geen extra restricties gelden om de drinkwaterwinning te beschermen.

Bodem- en grondwaterverontreining

Het plangebied bestaat voor een groot deel uit bedrijventerreinen. Doordat een aantal bedrijven in het kader van de milieuvergunning bodemonderzoeken hebben uitgevoerd is een redelijk beeld over de bodemkwaliteit in het gebied ontstaan. Van de woonwijken zijn vrijwel geen gegevens over de bodemkwaliteit bekend.

In het gebied komen lokaal in de bovengrond (traject tot 0,5 m - maaiveld) en ondergrond (tot 2,0 m - maaiveld) licht verhoogde gehalten aan zware metalen en PAK's voor. Deze gehalten overschrijden de achtergrondwaarden (AW2000). Het grondwater is op een aantal locaties in het gebied ernstig verontreinigd.

De gemeente heeft in 2008 een bodemfunctieklassekaart opgesteld. Het overgrote deel is geclassificeerd als functie wonen en een aantal delen, zoals de groenzone aan zuidzijde van het Hilversums kanaal heeft de bodemfunctieklasse landbouw/natuur gekregen.

Door de lozingen van effluent van de voormalige RWZI binnen het plangebied in de periode 1945-1980 is een grote hoeveelheid schadelijke afvalstoffen in de Vijver Kerkelanden en de Gooise Vaart terecht gekomen, waardoor de waterbodems ernstig verontreinigd zijn geraakt. Bij het baggeren/saneren van de Gooise Vaart (2002) en de Vijver Kerkelanden (2008) zijn de verontreinigingen in de waterbodem verwijderd. Het grondwater is als gevolg hiervan nog steeds verontreinigd. De grondwaterverontreiniging wordt mede veroorzaakt door infiltratie van ongezuiverd vuilwater uit de stad op voormalige vloeivelden ter plaatse van de wijk Zeverijn, Havenkwartier en Het Rode Dorp. Dit heeft plaatsgevonden van 1900-1939, voor de bouw van de RWZI. De mate van verontreiniging en de risico's worden in het kader van ISV onderzocht (start 2011).

De afgelopen jaren heeft de gemeente geconstateerd dat er zich lokaal verhoogde concentraties zink in de bodem en het grondwater van de gemeente bevinden. Dit geldt ook voor dit plangebied. De gemeente onderzoekt momenteel of er een verband is met het van oudsher in de bodem brengen van regenwater van wegen en daken via zakputten. De uitkomsten van dit onderzoek zijn een aandachtspunt bij het toekomstige afkoppelbeleid van de gemeente (zie ook paragraaf 5.7.2).

3.7.2 Watersysteem

Beschrijving huidige watersysteem

In Hilversum komt door de lage grondwaterstanden en de zandige bodemopbouw van nature (nagenoeg) geen oppervlaktewater voor. Voor de berging van hemelwater zijn enkele vijvers aangelegd die via hemelwaterriolen afvoeren op de Gooise Vaart en met name het Hilversums kanaal aan de westzijde van de Heuvelrug. Dit zijn de enige grote waterlichamen binnen de gemeente die gekoppeld zijn aan het omliggende poldergebied. Hilversum ligt volledig in het beheersgebied van Hoogheemraadschap Amstel Gooi en Vecht.

De Gooise Vaart is een tussen 1643 en 1843 gegraven kanaal dat zijn functie als belangrijke vaarroute verloor door de opening van het Hilversums kanaal in 1937. Het Hilversums kanaal is, in tegenstelling tot de Gooise Vaart niet in beheer bij Hoogheemraadschap Amstel Gooi en Vecht maar bij de gemeente.

Figuur 7: Kaart oppervlaktewater Vreelandseweg

Onderstaand wordt de waterstructuur beschreven aan de hand van deze waterelementen.

Gooise Vaart

De Gooise Vaart behoort tot de 's Gravelandsepolder, waarop een deel van de westelijke kern afwatert. De Gooise Vaart loopt over in de 's Gravelandsevaart die ook in de 's Gravelandsepolder ligt. De polder ligt op de overgangszone van de hogere gronden (heuvelrug) en de Vechtplassen. Het streefpeil in de Gooise Vaart bedraagt N.A.P. -0,2 meter. De Gooise Vaart is een vaarweg in beheer van het Hoogheemraadschap waar gemotoriseerde vaart niet is toegestaan.

Langs de Gooise Vaart liggen tot de Gijsbrecht van Amstelstraat twee smalle oeverstroken met gras en hier en daar bomen en heesters. Aan beide zijden van de Gooise Vaart tot de Gijsbrecht van Amstelstraat ligt een tertiaire waterkering. De kering van de Gooise Vaart ligt op de hoge gronden en is verholen in het maaiveld.

In de Gooise Vaart liggen ter hoogte van de Corverslaan een vijftal woonboten aan de noordelijke oever van het kanaal. De twee meest oostelijke woonboten liggen in het plangebied, de overige drie liggen in de gemeente Wijdemeren.

Ten oosten van de Gijsbrecht van Amstelstraat ligt de Oude Haven. De Oude Haven is tot in het grondwater van de heuvelrug gegraven en werkt als drain voor de omgeving. Aan de kop van de Oude Haven is het waterpeil circa 15 meter dieper dan de omliggende bebouwing.

De Gooise Vaart is binnen de kern geen KRW-lichaam. Direct buiten de kern behoort de Gooise Vaart tot het KRW-lichaam Vaarten Vechtstreek, evenals de 's Gravelandsevaart.

Hilversums kanaal

Het Hilversums kanaal verbindt Hilversum met de rivier de Vecht. Het Hilversums kanaal heeft een vaarwegfunctie voor gemotoriseerd verkeer en is in beheer van de gemeente Hilversum. Binnen het bedrijventerrein rondom het Hilversums kanaal, dat nooit een echt havengericht bedrijventerrein is geworden, ligt één bedrijf dat gebruik maakt van het kanaal. Dit bedrijf wordt wekelijks bevoorraad met een schip zand en grind.

In de loop van de jaren zijn dan ook een tweetal havenarmen gedempt. Op dit moment zijn nog twee havenarmen over. In de noordelijke havenarm liggen enkele tientallen woonarken. Aan de zuidzijde van het kanaal, ter plaatse van het Sporthavenpad, ligt de sporthaven die een belangrijke recreatieve functie heeft. Het Hilversums kanaal heeft een belangrijke afvoerende en waterbergende functie. Het zuidwestelijk deel van de kern Hilversum watert af via de regenwaterriolen naar het Hilversums kanaal. Het Hilversums kanaal met het omliggende Havenkwartier maakt onderdeel uit van de Kortenhoefsepolder die een waterbergingsopgave heeft. De waterbergingsopgave wordt voor de gehele polder ingevuld door derden en heeft geen consequenties voor afkoppeltrajecten in het plangebied.

Daarnaast heeft het Hilversums kanaal met een waterpeil van NAP - 1,20 meter een belangrijke drainerende werking voor het omliggende gebied. De recent gedempte havenarm van de Nieuwe Haven is na demping gedraineerd. De drains nemen de drainerende werking van het voormalig oppervlaktewater over om grondwateroverlast te voorkomen. Door het relatief lage peil wordt het Hilversums Kanaal gevoed met veel kwelwater.

In het vorige bestemmingsplan bestond nog de mogelijkheid om ook een derde havenarm te dempen ten behoeve van uitbreiding bedrijventerrein. In 2001 heeft hier een onderzoek naar plaatsgevonden. Destijds is besloten om deze dempingsmogelijkheid te laten vervallen in het bestemmingsplan.

In de Kortenhoefsepolder liggen ook de Kortenhoefse Plassen die in open verbinding staan met het Hilversums kanaal. Het deel van het Hilversums kanaal in de kern en net buiten de kern heeft geen KRW-status. Het overige, westelijke deel van het Hilversums kanaal, vanaf circa de tennisvelden, ligt in het KRW-lichaam Kortenhoefse Plassen. Voor het kanaal is een beheersplan in voorbereiding.

Vijver Kerkelanden

In 1941 werd in de nabijheid van de voormalige rioolwaterzuivering (RWZI) aan de Diependaalselaan een grote vijver, de Vijver Kerkelanden gegraven. Met de aanleg van de wijk Kerkelanden is deze vijver door de Kerkelandenlaan in tweeën gesplitst. Het oostelijke deel van deze vijver ligt in het plangebied. In dit plangebied heeft de oostzijde van de vijver een vrij dichte, natuurlijk ogende oevervegetatie en aan de westzijde staan 3 woontorens in het water.

Evenals de overige vijvers binnen Hilversum hebben de Vijver Kerkelanden een functie als siervijver met de primaire functie tot waterberging. In droge tijden zijn deze vijvers waterbehoeftig door de optredende infiltratie en verdamping en daarom moet water aangevuld worden. Daarnaast is de waterkwaliteit in de vijvers niet stabiel. De vijvers zijn stilstaande, geïsoleerde waterlichamen, die grotendeels gevoed worden door het afstromende regenwater. Dit regenwater bevat verontreinigingen, maar ook vele voedingsstoffen. Specifiek voor de Vijver Kerkelanden geldt ook dat er nog een overstort van een gemengde stelsel op zit, die wel vooraf is gegaan door een bergingsbezinkbassin. Aanvoer van suppletiewater zorgt voor de benodigde verversing van het stilstaande water in de vijver. De Vijver Kerkelanden worden gesuppleerd met opgepompt water uit het Hilversums kanaal.

De hemelwaterriolen naar de verschillende vijvers functioneren tevens als koppelriolen tussen de onderlinge vijvers en voor de aanvoer en verdeling van suppletiewater. De Vijver Kerkelanden in het plangebied staat in verbinding met een aantal andere vijvers buiten het plangebied. Het opgepompte, schone suppletiewater uit het Hilversums kanaal (Kortenhoefsepolder) loopt via de Vijver Kerkelanden vervolgens via de regenwaterriolen naar de Gooise Vaart om daarmee de waterbehoeftige 's Gravelandsepolder te voeden.

Sportcomplex

Het sportcomplex Berestein ligt in een onderbemaling van de 's Gravelandse polder. De peilen in het sportcomplex zijn NAP -1,00 meter en NAP -1,30 meter, terwijl de omgeving een peil heeft van NAP - 0,60 meter (zomerpeil) tot NAP -1,05 meter (winterpeil).