Poelpolder

2.1 Historische schets

De Poelpolder

Het gebied van dit bestemmingsplan bestrijkt voor een belangrijk deel twee oude veen polders: de Poelpolder en de Vijfhuizerpolder. Ver voordat hier sprake was van een polder maakte dit gebied deel uit van het grotere veengebied tussen het Spaarne en het Haarlemmermeer. In de 9de en 10de eeuw vinden hier al ontginningen plaats van het veen waarvoor ontwateringssloten werden gegraven, die het overtollige water afvoerden naar bestaande waterlopen en rivieren. Hierdoor ontstond het typische landschap met langgerekte, door sloten omringde percelen.

Door de ontwatering ging het veen echter sterk inklinken en werd de grond zo drassig of kwam zelfs onder water te liggen. Bij zwaar weer begon het water steeds meer een bedreiging te vormen voor het omliggende land. Daarom werden de meren ingepolderd en drooggelegd.

Het ambacht Haarlemmerliede (tegenwoordig Hoogheemraadschap Rijnland) maakt in 1456 als eerste de Romolenpolder, die ter plaatse van de inmiddels verdwenen Zomerweg grensde aan de Poelpolder. De Poelpolder zelf is vóór 1580 gesticht en was eens een oeverland aan de Haarlemmermeer (zie Afbeelding 2.1). De noordelijke grens van de Poelpolder was destijds de Fuikvaart , in het westen de Romolenpolder en in het zuiden de Vijfhuizer Polder.

Afbeelding 2.1 Oeverland Poelpolder voor de inpoldering van het Haarlemmermeer

Vijfhuizer Polder

De Vijfhuizer Polder is ontstaan in 1649 door het samenvoegen van een aantal kleinere polders. De oude veenkavels zijn deels nu nog steeds intact. Voor 1874 stond hier een wipmolen met scheprad die het water uitsloeg in de Poel. De Vijfhuizer molen werd in 1874 gebouwd ter vervanging van enkele oudere molens. Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft deze molen ook nog de Poelpolder bemaald. Een groot deel van de polder is in de jaren zestig en zeventig van de 20e eeuw bebouwd ten behoeven van de stadsuitbreiding en als gevolg daarvan ontpolderd

Pre stedelijke ontwikkeling

Het gebied van de Vijfhuizer en Poelpolder werd gekenmerkt door de structuur van de ontwateringssloten in het oosten en zuiden begrensd door het Haarlemmer Meer. Op een landtong in het Haarlemmer Meer ontstond een concentratie van bebouwing, de Vijfhuizer hoek, waaruit het dorp Vijfhuizen groeide. Vanaf de verdwenen Zomerweg ontsloot de Kerkweg, de huidige straat Vijfhuizen, dit dorp over land. Met de aanleg van de Ringvaart en de bepoldering van het Haarlemmer Meer kwam het dorp zelf 'op oud land' in de Haarlemmermeerpolder te liggen. Over de Ringvaart kwam een brug die in 1931 werd vervangen door de huidige ophaalbrug (Gemeentelijk Monument van de gemeente Haarlemmermeer).

Het gebied van de beide polders wordt vooral gekenmerkt door het herkenbare agrarische karakter, waarvan enkele boerderijen aan de Vijfhuizen typerende elementen vormen. de boerderij aan de Vijfhuizen 6, een boerderijcomplex uit het midden van de 19de eeuw, is een gemeentelijk monument.

Het deel van de Haarlemmermeer dat aan het plangebied grenst maakt deel uit van het inundatiegebied van de Stelling van Amsterdam, aangelegd tussen 1880 en 1920, waarvan het Fort bij Vijfhuizen (gelegen op grondgebied van de gemeente Haarlemmermeer) één van de herkenbare elementen vormt.

In 1902 is door de voormalige Hollandsche Electrische Spoorweg Maatschappij (HESM) begonnen met de aanleg van het spoordijk voor een stoomtrein, tussen Haarlem, Hoofddorp en Aalsmeer. Deze spoorlijn maakte deel uit van de Haarlemmermeerspoorlijnen die waren bedoeld om de bedrijvigheid in de Haarlemmermeerpolder te stimuleren en de afzetmarkt voor de lokale boeren en producenten te vergroten. De spoorlijn is nooit een groot succes geworden, aangezien de stoomtrein slechts van 1912 tot 1936 heeft gereden. De voormalige spoorlijn volgde de huidige oostgrens van Schalkwijk en in het verlengde daarvan het Libellepad, de westgrens van het plangebied.

Afbeelding 2.2 Het plangebied na de inpoldering van de Haarlemmermeer (1867)

Stedelijke ontwikkeling

In de naoorlogse periode zijn de kernen op de strandwal, waaronder Haarlem, sterk uitgegroeid, waardoor de aanvankelijk meer continue strook tussen strandwal en de Ringvaart is versnipperd tot een aantal kleinere deelgebieden, met ieder een eigen ruimtelijke identiteit. Poelpolder is zo een deelgebied dat nu ingeklemd zit tussen de dicht bebouwde Schalkwijk en de Ringvaart.

Pas in 1963 werd Zuid-Schalkwijk officieel ingelijfd bij de gemeente Haarlem. Voor die tijd maakte het deel uit van de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude. De meeste woningen in Schalkwijk zijn daarom in de jaren zestig gebouwd om het probleem van de woningnood op te lossen.

Schalkwijk is gebouwd op een zandpakket dat is opgespoten op het uitgestrekte veenweidegebied ten oosten van het Spaarne. Voor de realisering van Schalkwijk hebben zandontgravingen ten zuiden van de wijk grote zandputten opgeleverd. Een van deze putten in het zuidelijk deel van het plangebied maakt onderdeel uit van de recreatieve ontwikkeling, in aansluiting op de boerderijen aan de Vijfhuizen en de Vijfhuizer molen aan de Ringvaart.

Hoewel de uitbreidingen van Haarlem niet in dit plangebied zijn gerealiseerd hebben zij net als de zandput daar wel hun sporen nagelaten. Het tracé van de Schipholweg (de noordgrens van het plangebied) doorbrak de bestaande polderstructuur in de dertiger jaren van de vorige eeuw. Parallel daaraan zorgt de Boerhaavevaart en Boerhaavelaan voor versterking van een nieuwe, meer stedelijke structuur. Het gebied heeft als stadsrandzone steeds meer functies in zich opgenomen die niet direct in de stad passen, maar daar wel directe banden mee hebben. De aanleg van de rioolwaterzuiveringsinstallatie tussen Schipholweg en Boerhaavelaan in 1971 is hier een voorbeeld van. Ook de volkstuinencomplexen en de sportvelden die het grootste deel van het noordelijke plangebied vullen zijn typisch functies waardoor de stad een duidelijke stempel op het gebied drukt.

Een meer recente ontwikkeling die de invloed van de stad op het gebied laat zien is de aanleg van de Zuidtangent, die min of meer parallel aan de oude spoordijk van de Haarlemmermeerlijn het gebied doorkruist (Zie afbeelding 2.3).

Afbeelding 2.3 Tracé Zuidtangent door de Poelpolder