Bestemmingsplan Stationsgebied CAN

5.3 Stedenbouwkundige aspecten

Amsterdam-Noord Algemeen
De belangrijkste eigenschap van Amsterdam-Noord is de rijke diversiteit aan werelden: De verfijnde structuur van houten huisjes aan het water, aan een dijk of in een groene setting; een grotere structuur van moderne hoge flats omringd door veel ruimte en de metselwerkarchitectuur van de tuindorpen met een Amsterdamse Schoolkarakteristiek. In het plan wordt een vertaling naar deze gebiedskenmerken gemaakt door in de gebieden ten westen van de Nieuwe Leeuwarderweg de karakteristieken van Waterland als referentie te nemen. Aan de oostkant van CAN wordt aangesloten op de modernere architectuur, zoals het nabijgelegen Plan van Gool. In het Stationsgebied komen alle werelden samen: Waterland, Amsterdamse School en modern Amsterdam Noord.

De ruimtelijk-functionele aspecten voor het voorliggende bestemmingsplan vloeien voornamelijk voort uit het uitwerkingsplan Stationsgebied CAN. De inzet is om Amsterdam-Noord een volwaardig centrum te geven van grootstedelijke allure.

Stationsgebied CAN
Het stationsgebied CAN is de plek waar veel mensen Amsterdam-Noord binnenkomen of verlaten. Het is de entreehal van Noord. Hier wordt de ontwikkeling ingezet op een concentratie van uiteenlopende centrumvoorzieningen en (boven)stedelijke functies. In het gebied worden kantoren, woningen, educatieve-, culturele- en maatschappelijke voorzieningen, winkels en horeca gerealiseerd. De combinatie van een uitgebreid en vernieuwd winkelgebied en een nieuw station geeft Amsterdam-Noord een aantrekkelijk en dynamisch centrum. Het wordt het vernieuwde hart van Noord. Een plek om te winkelen, uit te gaan, te wonen en te werken.

Het Stationsgebied CAN wordt een openbare vervoersknoop, precies op de belangrijkste autoverkeersknoop van Noord: de kruising tussen de Nieuwe Leeuwarderweg met zijn afritten en de IJdoornlaan. Kern van de vervoersknoop zijn het metrostation en het busstation. Met de metro duurt de reis vanaf dit punt naar de binnenstad ongeveer vijf minuten, en naar de Zuidas zestien minuten. Het busverkeer bedient vooral Amsterdam Noord en de regio.

Het Stationsgebied bestaat naast de openbare ruimte uit gebouwde infrastructuur en een aantal grote bouwblokken. Deels zijn de gebouwen en infrastructuur met elkaar versmolten. De gebouwde infrastructuur bestaat uit het 230 meter lange viaduct waarop de Nieuwe Leeuwarderweg en de Noord/Zuidlijn zijn gelegen, het metrostation met een overkapping en de verhoogd gelegen IJdoornlaan en het busstation.

Het gebied heeft hierdoor drie niveaus:

• a. niveau +2 : de Nieuwe Leeuwarderweg en de Noord/Zuidlijn (circa + 7,50 meter NAP);

• a. niveau +1 : de IJdoornlaan en het busstation (circa 0,00 meter NAP);

• a. niveau 0 : de stationsstraten (Gare du Nord, Termini en Kings Cross) (circa - 3,50 meter NAP).

De bebouwing in het Stationsgebied is in de planvormingsfase verdeeld in kavels, namelijk de noordelijke bebouwingsvlakken N1 tot en met N4, de in het midden gelegen bebouwingsvlakken M1 tot en met M5 en de zuidelijk gelegen bebouwingsvlakken Z1 tot en met Z4 (zie de onderstaande tekening van de kavelverdeling zoals opgenomen in het SUP-plus). Deze onderverdeling in kavels maakt een beschrijving van het gebied begrijpelijker, de onderverdeling in kavels en de benaming heeft verder geen juridische binding in het bestemmingsplan en de verbeelding.

Deze onderverdeling in kavels maakt een beschrijving van het gebied begrijpelijker, de onderverdeling in kavels en de benaming heeft verder geen juridische waarde in het bestemmingsplan en de verbeelding.

De onderstaande beschrijving geeft een mogelijke inrichting van het gebied weer. Het bestemmingsplan is echter flexibeler van insteek. Hierdoor kan het bestemmingsplan als ruimtelijk toetsingskader blijven dienen, ondanks eventuele veranderingen van inzicht gedurende de ontwikkelingsperiode.

Noordelijke bebouwingskavels
Deze bebouwing bestaat in het midden uit het stationsgebouw en links en rechts van het station een groot bouwvolume met hoogteaccenten. In het stationsgebouw kunnen naast kantoren ook functies voor de exploitatie van het station worden opgenomen (kaartverkoop, kantine voor bestuurders etc.).

De westelijk van het station gelegen bebouwing heeft een gevel aan de Termini, de Elzenhagensingel, de IJdoornlaan en het busplatform. De locatie langs de Elzenhagensingel op kavel N1 leent zich goed voor woningbouw. De overige kavels zijn in het bijzonder geschikt voor kantoor- en overige functies.

De oostelijk van het station gelegen kavel (N3 en N4) vormt de bebouwing op de hoek van de IJdoornlaan en ten noorden van het Stadsdeelhuis. Deze bebouwing ligt aan de Termini, Kings Cross, de watergang en langzaam verkeersroute aan de oostzijde, het busplatform en de IJdoornlaan. Ten oosten van de kavels N3 en N4 is een kavel die beoogd is voor een deel van het bioscoopprogramma.

Middengelegen bebouwingskavels
De bebouwing in het midden van het Stationsgebied ligt tussen de Termini en de Gare du Nord. De meest westelijke bebouwing (M1) grenst aan de Elzenhagensingel en loopt tot aan het stationsviaduct. In deze bebouwing zijn woningen voorzien (Singelzijde) en wordt het Community College gevestigd (ROC/Bredero College en een aantal andere voorzieningen) met aanvullend programma zoals bijvoorbeeld een apotheek of huisartsenpost, fitness of een jongerencentrum

Onder het stationsviaduct ligt een deel van de kavel M2. De gevel van deze kavel vormt mede de wand naar Kings Cross. Om een goed verblijfsklimaat onder het viaduct te waarborgen moet het hier te realiseren programma een positieve bijdrage leveren aan de kwaliteit, beleving en sociale veiligheid op het plein. De ligging onder het viaduct levert belemmeringen op voor de gebruiksmogelijkheden, maar bijvoorbeeld de gymzalen van de scholen, een fitnessclub of entrees naar het achterliggende programma zijn hier mogelijk. Op de hoeken wordt gedacht aan commerciële, stationsgerelateerde functies.

In de kavel M345 kan bijvoorbeeld een publieke functie worden gerealiseerd. Op de begane grond zullen met name de baliefuncties worden gesitueerd. De backoffice functies kunnen in de bovenbouw gesitueerd worden.

De bebouwing op de kavel M345, direct naast het Stadsdeelhuis, schermt de achterkant van het Stadsdeelhuis af. Er bestaat de mogelijkheid om het Stadsdeelhuis en bebouwing op de kavel M345 te koppelen. Hiermee zou een concentratie van diensten en voorzieningen rond Kings Cross kunnen ontstaan. Het streven is verder om in de bovenbouw van deze kavel woningen te situeren die uitkijken op Kings Cross en de Nieuwe Leeuwarderweg en bijdragen aan de levendigheid en het sociale klimaat aan de oostzijde van het plangebied.

Zuidelijke bebouwingskavels
De meest westelijk gelegen kavel Z1 ligt voor een groot deel aan de Elzenhagensingel, de Gare du Nord en tegen het stationsviaduct en de Nieuwe Leeuwarderweg. De diepte van de kavel en de ligging langs het talud van de Nieuwe Leeuwarderweg bieden de praktische mogelijkheid om in het gebouw een bovengrondse parkeergarage te realiseren in de onderste bouwlagen tegen het talud. Deze locatie leent zich voor voorzieningen als een hotel en voor kantoren. Langs de Elzenhagensingel zijn woningen goed mogelijk.

De bebouwing aan de oostzijde (Z3 en Z4) ligt tegenover het Stadsdeelhuis en grenst aan het Waterplein bij het vernieuwde winkelcentrum. De oostelijke punt van deze kavel is gezien de locatie zeer geschikt voor aansprekende voorzieningen zoals een theater. De bebouwing aan de oostzijde volgt de watergang richting het zuiden en vormt hiermee ook de overgang naar de bestaande bebouwing van de Loenermark. De ruimte onder het stationsviaduct (Z2) is te gebruiken voor afzonderlijke functies of te combineren met functies uit Z1 en Z3. Hierbij dient rekening gehouden te worden met de technische ruimten van de Noord/Zuidlijn (transformators etc.) die in het landhoofd zijn gelegen. Tussen het landhoofd van het viaduct en de bebouwing moet afstemming komen in het ontwerp van het vastgoed in verband met de brandveiligheid en de bereikbaarheid voor onderhoud en vervanging. Tot nu toe is hiervoor, in overleg met de Dienst Noord/Zuidlijn, een gang bedacht die bereikbaar is vanaf de Gare du Nord.

Hoogbouw
Het hoogbouwmilieu in het Stationsgebied vormt een visueel markant punt dat het CAN en de integrale vervoersknoop van afstand herkenbaar maakt . Iedereen passeert dit punt vanuit deze omgeving richting het centrum van Amsterdam en vice versa. De hoogbouw vormt een baken voor de noordelijke entree van Amsterdam en Centrum Amsterdam Noord in het bijzonder. De torens variëren in functie en bouwhoogte. Als onderdeel van het Investeringsbesluit zijn de hoogbouweffecten: windhinder, bezonning, landschappelijke inpassing en beperkingen t.a.v. straalpaden en vliegroutes onderzocht. Het Investeringsbesluit is door de gemeenteraad vastgesteld.

In de hoogbouw is een onderscheid te maken tussen de hoogbouw die direct aan de straat grenst en de hoogbouw die terug ligt ten opzichte van de plintbebouwing. Door het terugleggen van de hoogbouw is er minder windhinder in het openbaar gebied. De hoogbouw direct aan de straat is lager dan de overige hoogbouw in het plangebied, en vormt de twee koppen van het stationsgebouw.

De overige hoogbouw kan hoger worden en ligt terug ten opzichte van de onderbouw. Voor wat betreft de positionering volgen de torens de contour van de Elzenhagensingel. De architectuur kenmerkt zich door een bekroning van elke toren met een eigen kenmerk.

Het viaduct, de stationskap, het stationsgebouw en de hoogbouw vormen gezamenlijk de iconen van het gebied. Langs de drukke wegen zijn de torens hoofdzakelijk voor commerciële, bedrijfsmatige en kantoorachtige functies en eventueel een hotel bestemd, meer aan de randen langs de Elzenhagensingel of op de hogere lagen kunnen woningen worden gerealiseerd.

De integrale vervoersknoop
Het hart van het Stationsgebied wordt gevormd door de openbaar vervoersknoop. Op deze plaats komen het busstation en het metrostation van de Noord/Zuidlijn samen. De haltes liggen op verschillende niveaus: het metrostation hoog op het niveau van de Nieuwe Leeuwarderweg en het busstation op een tussenniveau, gelijk aan de IJdoornlaan. Voor het busstation en het stationsgebouw zal een integraal ontwerp van de stationshal en verkeersruimte op de verschillende niveaus worden gemaakt, waardoor één geheel ontstaat.

Voor de uitwerking van het stedenbouwkundig plan is het inmiddels in aanbouw zijnde constructie voor de Noord/Zuidlijn als harde randvoorwaarde meegenomen. De definitieve plaats van de stijgpunten (liften en (rol)trappen) wordt hierdoor bepaald. Het belangrijkste stijgpunt van de metro komt uit in het hart van het busstation. Bij het ontwerp van de openbare ruimte in het station en het plein wordt rekening gehouden met de voorwaarden voor toegankelijkheid en veiligheid van de verschillende functies en de stijgpunten.

Het busstation (perrons en hal) ligt op het niveau van de IJdoornlaan (niveau +1) onder één van de twee stijgpunten van het metrostation (niveau +2) en is verbonden met de centrale stationshal op het maaiveld (niveau 0). Door deze stapeling ontstaat een hoogwaardige openbaar vervoersknoop met een snelle overstap van bus naar metro en vv. Het busstation zal een belangrijke rol gaan spelen in het lokale en regionale openbaar vervoer

Straten en openbare ruimte
In het centrumgebied is er voor gekozen om de openbare ruimte zoveel mogelijk te krimpen. Hierdoor ontstaat een grotere sociale veiligheid en is het al snel relatief druk. Daarnaast is gewerkt met 'Serial Vision'. Lopend door het centrum verandert het beeld voortdurend en wordt de bezoeker iedere keer uitgenodigd de volgende straat of een ander plein te ontdekken. Deze aspecten leveren een belangrijke bijdrage aan de beeldkwaliteit. Het Stationsgebied sluit hiermee aan bij de uitgangspunten die zijn gehanteerd bij het naastgelegen deelgebied Vernieuwing Boven 't Y. Het investeringsbesluit, met bijbehorende stedenbouwkundige uitwerking, vormt een belangrijk uitgangspunt en kader voor de openbare ruimte in het Stationsgebied en de IJdoornlaan.

Kings Cross
Kings Cross ligt deels onder het stationsviaduct tussen kavel M2 en M3 en maakt onderdeel uit van de verkeersontsluiting in het Stationsgebied.

Kings Cross neemt een belangrijke plaats in op de routes van en naar het metro- en busstation en de verschillende voorzieningen, kantoren en het winkelcentrum. Aan het plein ligt de zuidelijke toegang naar de metroperrons.

Noordelijke straat ("Termini")
Deze straat begint als route voor langzaam verkeer aan de oostzijde. Een brug voor voetgangers en fietsers verbindt de Termini met het winkelcentrum en het plein tussen het winkelcentrum en het stadsdeelhuis. Richting het westen loopt de Termini langs de noordkant van het Stadsdeelhuis en de bebouwing waarmee het busstation wordt omzoomd. Vanaf het plein Kings Cross wordt het straatprofiel breder en rijden de fietsers mee met het autoverkeer. Het smalle en gebogen straatprofiel is in lijn met de uitgangspunten van het stedenbouwkundig plan CAN en zorgt voor levendigheid en sociale veiligheid. De Termini ligt direct aan de stationshal en ontsluit het station voor voetgangers, fietsers en auto's. De openbare fietsenstalling ligt in de directe nabijheid van de stationshal.

Zuidelijke straat ("Gare du Nord")
De Gare du Nord loopt vanaf de westelijk gelegen singel naar de zuidzijde van het Stadsdeelhuis. Het autoverkeer rijdt in één richting vanaf de Singel naar het plein. Via de Termini rijdt het autoverkeer weer richting de Singel. De fietsers rijden met het verkeer mee en tegen het verkeer in, hiervoor zal een fietsstrook op de rijbaan worden ingepast. Het profiel van de Gare du Nord is breder dan de Termini.