Centrum

2.2 Ruimtelijke structuur

2.2.1 Bebouwing

Kenmerkend voor het centrum van Veenendaal is de combinatie van woningen en panden uit verschillende bouwperiodes, soms zelfs naast elkaar in één straat. Vooroorlogse arbeiderswoningen en meer landelijke woningen komen met name in het noordelijk en oostelijk deel van het centrum voor. In het westelijk deel van het centrum komen met name eengezinswoningen en lage flats uit de jaren 1980/1990 voor. In het zuidelijke deel van het centrum komen vooral portiek- en galerijflats uit respectievelijk de jaren 1950/1960 en 1970/1980 voor. Rondom de centrum-as (van Sandbrinkstraat tot Schoolstraat) bevindt zich een concentratie van bedrijfs- en kantorenpanden en winkels.

Met name langs de Brouwersstraat en in het gebied tussen de Nieuweweg en de Schoolstraat komen grootschalige bedrijfs- en kantoorgebouwen voor, die weinig overeenkomst kennen wat betreft bouwstijl. Langs de Hoofdstraat en Hoogstraat is de diversiteit in bouwperiodes en bouwstijlen het grootst. Langs deze linten komen zowel oude 19e- en 20e-eeuwse winkelpandjes en gebouwen als recent gebouwde panden voor. Sterke contrasten zijn er ook tussen het theater De Lampegiet en de iets noordelijker gelegen historische Markt met de daaraan gelegen Oude Kerk.

2.2.2 Openbare ruimte

De groenstructuren in het centrum zijn grotendeels beperkt tot begeleidend groen langs de radialen en de centrumring. Ook door de Hoofdstraat loopt een groen (bomen-)lint. Op enkele plekken, zoals in de bocht van de Kleine Beer en in de Beatrixstraat nabij de kerk bevinden zich kleine groenzones die voornamelijk dienen als speeltuintjes. Het centrum beschikt over twee grotere groenzones, namelijk het park in het gebied Duivenweide en het groen in het Schrijverspark. De Duivenweide is afgesloten voor autoverkeer, maar vormt wel een belangrijke toegangspoort tot het centrum voor fietsers vanuit de omliggende wijken Molenbrug en Franse Gat. De groenzone heeft enkele opvallende hoogteverschillen, waardoor een vloeiende aansluiting is ontstaan tussen de iets hoger gelegen bebouwing aan de Achterkerkstraat en de Markt en de lager gelegen flats langs de Duivenwal. Aan de zuidwestzijde van het theater De Lampegiet is een parkeerdek gerealiseerd in het groen.De Grift is bepalend geweest voor de loop van het zuidelijke deel van de centrumring. Naast de groenstructuur wordt de openbare ruimte van Veenendaal Centrum veelal bepaald door de voor autoverkeer afgesloten winkelgebieden.

Voor het totale centrumgebied, dus inclusief het niet onder dit bestemmingsplan vallende gebied Brouwerspoort, is een vijftal pleinen van belang:

• 
  - Markt: de Markt wordt omringd door enkele -historisch gezien- erg waardevolle gebouwen. Aan de noordzijde van de Markt zijn veelal horecabedrijven gevstigd. De daaraan verbonden terrassen hebben belangrijk bijgedragen aan de levendigheid van het plein. De in 2011 uitgevoerde herinrichting van het kernwinkelgebied heeft ingespeeld op deze horecaontwikkeling.
• 
  - Scheepjeshofplein: het Scheepjeshofplein is aan de noordzijde een belangrijk scharnier-punt in de hoofdwinkelroute. Het plein werd tot 2011 gedomineerd door het kunstwerk De Krul en een rondom het kunstwerk spontaan ontstane fietsenstalling. Door de herinrichting in 2011 en de verplaatsing van het kunstwerk naar de rotonde op de Zandstraat heeft het plein een belangrijke kwaliteitsimpuls gekregen.
• 
  - Horecaplein: het Horecaplein is met de Markt het centrum van de dag- en nachthoreca in Veenendaal. Het plein is regelmatig het toneel van (kleine) evenementen. De verblijfskwaliteit kan nog verbeterd worden door toevoeging aan en versterking van de bestaande pleinwanden.
• 
  - Kees Stipplein: Het hart van het gebied Brouwerspoort is het cultuurplein van het centrumgebied: een plein met belangrijke centrumfuncties eromheen, zoals de Cultuurfabriek met daarin de bibliotheek en het viseum en in de nabije toekomst, muziekschool, volksuniversiteit, daghoreca e.d.
• 
  - Zwaaiplein: het Zwaaiplein vormt een belangrijk historisch concentratie-punt voor de verkeersstromen in het centrum. Door de sterk aanwezige verkeersfunctie wordt het plein niet als 'plein' ervaren. Het Zwaaiplein heeft meer potentie. In de uitvoering van het plan Brouwerspoort wordt hieraan invulling gegeven. Op het plein zal bebouwing worden gesitueerd.

Kees Stipplein met Cultuurfabriek

2.2.3 Groenstructuur

De groenstructuren in het centrum bestaan voor een belangrijk deel uit begeleidend groen langs de radialen en de centrumring. Op enkele plekken zoals in de bocht van de Kleine Beer en in de Beatrixstraat nabij de kerk bevinden zich kleine groenzones die voornamelijk dienen als speeltuintjes. Het centrum beschikt over één grotere groenzone, namelijk het park in het gebied Duivenweide. Deze groenzone is afgesloten voor snelverkeer, maar vormt wel een belangrijke toegangspoort tot het centrum voor fietsers vanuit de omliggende wijken Molenbrug en Franse Gat. De groenzone heeft enkele opvallende hoogteverschillen, waardoor een vloeiende aansluiting is ontstaan tussen de hoger gelegen bebouwing aan de Achterkerkstraat en de Markt en de lager gelegen flats langs de Duivenwal. De Grift is tot slot bepalend geweest voor de loop van het zuidelijke deel van de centrumring.

2.2.4 Ontsluiting

Een van de meest kenmerkende elementen van de ruimtelijke structuur van het centrum van Veenendaal is de centrumring. Deze ring vormt een duidelijke scheiding tussen het centrum van Veenendaal en de omliggende wijken. Binnen de centrumring bestaat echter wat minder duidelijkheid. Het centrum bestaat uit een grote diversiteit aan bouwstijlen en structuren. De stratenstructuur van het centrum volgt voor een groot deel de vroegere waterlopen. Veel van deze straten komen samen in een concentratiepunt, het Zwaaiplein. Het stratenpatroon van het centrum heeft hierdoor de vorm van een ster, waarbij de uitlopers van de ster of radialen op verschillende plekken aansluiten op de centrumring. Opvallend is dat het Zwaaiplein, historisch een belangrijk concentratiepunt van handel en menselijk activiteit, heden ten dage een minder opvallend element in de structuur is geworden.

De radialen zijn op te delen in vier groepen:

• 1. Kerkewijk en Zandstraat hebben een breed profiel en vormen belangrijke doorgaande routes voor auto en fiets van buiten naar het centrum.
• 2. De Nieuweweg en Prins Bernhardlaan zijn smaller, maar hebben een belangrijke verkeersfunctie voor fiets en auto.
• 3. Het Verlaat heeft mede een woonfunctie.
• 4. Hoofdstraat en Hoogstraat hebben een functie als winkelgebied, de Hoofdstraat is ook autovrij.