Stadskantoor en OV-terminal

3.2 Stadskantoor

3.2.1 Omschrijving huidige situatie

Het projectgebied bevindt zich tussen het huidige spooremplacement en de Mineurslaan, ter hoogte van de gebouwenreeks Leeuwensteijn, Cranenborch, Seypesteijn en de sporthal Hoog Catharijne. Het gebied is momenteel niet bebouwd en het wordt voornamelijk gebruikt als parkeerplaats voor NS personeel (Afbeelding 3.1).

Afbeelding 3.1: Vogelvluchtfoto huidige situatie Stadskantoor

3.2.2 Achtergronden van het plan

In het structuurplan Stationsgebied is vermeld dat het stationsgebied voor een aantal kantoormilieus de beste vestigingsplek in de stad is door de aanwezigheid van de OV-terminal, de unieke centrumlocatie, de nabijheid van hotels, winkels en uitgaansgelegenheden en de aanwezigheid van de Jaarbeurs. De toevoeging van kantoren past binnen dit grotere geheel. Kantorentoevoeging vindt grotendeels plaats aan de westzijde van het station en draagt daarmee bij aan de ambitie om dit gebied een sterkere betekenis te geven in de stad door een nieuwe inrichting, een intensivering van ruimte en een menging van functies. De kantoren komen niet in een monofunctioneel gebied terecht maar vormen een belangrijk onderdeel van een gemengd gebied. Het uiteindelijke kantoormilieu rondom de stationsentree west gaat er van uit dat er verschillende kantorenmilieus van diverse kwaliteit kunnen ontstaan voor verschillende doelgroepen, waaronder overheid. Het Stadskantoor waarin nagenoeg alle over verschillende gebouwen in de stad verspreide gemeentelijke diensten en afdelingen in één kantoorgebouw worden gehuisvest op deze centrale plek in de stad past in dit beeld.

3.2.3 Ruimtelijke en functionele opzet van het plan

Concept van het nieuwe stadskantoor
Het gebouw sluit op een verhoogd maaiveld aan op de nieuwe OV-terminal. Tussen de OV-terminal en het stadskantoor loopt de Centrumboulevard. De Centrumboulevard kan gezien worden als de aorta van het Stationsgebied, die loopt van het Jaarbeursterrein tot het Vredenburg langs de OV-terminal en Hoog Catharijne (Afbeelding 3.2).

Afbeelding 3.2: Situering nieuwe stadskantoor

Binnen het beschikbare oppervlak is gezocht naar een opzet waarbij licht en lucht doordringen in het gebouw en toch de beoogde dichtheid wordt gehaald. Hiertoe is een reeks van verschillende plattegronden ontwikkeld. De eerste zes bouwlagen vormen een open publiekshal waarin de diverse niveaus zichtbaar zijn. De volgende vijf bouwlagen vormen een gesloten ring, die zich uitstrekt tot over het dak van het station. In het midden bevindt zich een patio. Deze verdiepingen verbinden de hoger gelegen separate torens. Het gebouw voorziet in circa 2.500 werkplekken voor ambtenaren.

Logistiek
De verticale verbindingen zijn geconcentreerd in 2 kernen (noord en zuid). De noordelijke kern loopt door tot in het podium en bevat om die reden de centrale goederenlift vanaf de expeditie. Alle gebruikers zullen aan de noordzijde omhoog gaan. Behalve de kern zijn er ook roltrappen en een dubbele 'shuttlelift' opgenomen in het plan. De liftkern van de zuidtoren stopt op de zesde verdieping. De vluchtwegen aan de zuidzijde zijn in één kolom samengevoegd tot een zogenaamde 'wokkeltrap', om de begane grond van de OV-terminal zoveel mogelijk vrij te houden. De verticale opzet vraagt tevens om horizontale verbindingen tussen de noord en zuidkant van het gebouw. Deze zijn opgenomen in twee 'plaza'-verdiepingen met een collectieve functie: vergaderen en een eet-werkcafé.
Voor het functioneren van een open cultuur zullen onder normale omstandigheden ambtenaren, bezoekers en publiek door dezelfde deur het complex betreden. De publiekshal moet een hal van allen zijn in dit deel van de stad.

Publiekshal
In verband met de relatief kleine footprint zijn publieksfuncties over meerdere lagen verspreid. Door de open publiekshal ontstaat een compacte opzet en ruimtelijke samenhang. De werkvloeren en de publiekshal krijgen een visuele relatie, die transparantie in een inspirerend open gebouw tot uiting brengt (Afbeelding 3.3).

Afbeelding 3.3: Sfeerbeeld publiekshal Stadskantoor

3.2.4 Stedenbouwkundige opzet

Beschrijving Stedenbouwkundige context
De westelijke zijde van het Stationsgebied zal zich tot nieuw stedelijk gebied ontwikkelen. Voor de groei van de gehele stad Utrecht, toename van het inwoneraantal en van het areaal, biedt het westelijk stationsgebied de ruimte om meer centrumfuncties toe te voegen aan het bestaande stadscentrum. Door het extensieve gebruik van dit deel van de stad (tussen spoor en Merwedekanaal) kan betrekkelijk eenvoudig ruimte gevonden worden om nieuwe stedelijke functies toe te voegen zonder het waardevolle, historische centrum extra te belasten.
Samengevat kan gesteld worden dat het westelijk stationsgebied uitbreidingsruimte biedt die benodigd is om de groei van Utrecht op te vangen. Uitbreiding aan de westzijde is logisch door enerzijds de ligging van het gebied ten opzichte van het nieuwe station, het belangrijkste openbaar vervoerknooppunt van stad en land, en anderzijds omdat met het gereedkomen van het stadsdeel Leidsche Rijn ongeveer tweederde van de bevolking ook daadwerkelijk aan de westzijde van het spoor woont.

In functioneel opzicht krijgt deze uitbreiding vorm door woon-, werk-, en vermaaksfuncties aan deze zijde van het spoor te plannen, in combinatie met de ligging naast de OV-terminal. In ruimtelijk opzicht wordt deze uitbreiding vormgegeven door intensieve bebouwing (schaal XL uit het Structuurplan Stationsgebied) die ruimte laat voor grote openbare ruimten. Eén daarvan is het Jaarbeursplein dat als geheel voetgangersgebied wordt en waar in de toekomst grote, stadsbrede manifestaties en festiviteiten op plaats kunnen vinden; het 'podium' van de stad. Een andere belangrijke nieuwe openbare ruimte is het niveau boven het spoor-/busemplacement waaraan een aantal grote stedelijke functies hun adres vinden: de nieuwe OV-terminal en het nieuwe Stadskantoor.

De hoofdlijnen van het beoogde gebouw wordt vastgelegd in het bestemmingsplan. De verdere architectonische uitwerking zal in het vervolgtraject aan de orde komen en zal getoetst worden bij de bouwvergunningsaanvraag. De Commissie Welstand en Monumenten heeft de planopzet op 9 september 2008 positief beoordeeld. De Commissie kon instemmen met het destijds ingediende vrijstellingsverzoek (artikel 19, WRO) en ziet de definitieve uitwerking van het plan tegemoet als een aanvraag om bouwvergunning wordt ingediend.

Stadskantoor, de locatie
Het Stadskantoor was aanvankelijk in het Structuurplan gepositioneerd juist ten noorden van de westentree van de OV-terminal. In de uitwerking is besloten om de locatie te wijzigen door een deel van de stadskantoorfunctie te 'verschuiven' in zuidelijke richting, over het dak van de OV-terminal. Boven dit dak is in het Structuurplan een bouwvolume voorzien.
Op deze wijze ontstaat als het ware een poortgebouw over de zogenaamde interwijkverbinding welke als belangrijk deel van de Centrumboulevard langs de noordzijde van de OV-terminal zal worden gerealiseerd.
Het volume van het Stadskantoor bestaat nu uit twee torens met halverwege, juist boven het dak van de OV-terminal, een verbindend volume. Het resultaat is een Stadskantoor dat uit een tweetal hoofdvolumes bestaat, bovenop de OV-terminal en juist ten noorden van de hal en de Centrumboulevard. Deze beide volumes zijn met elkaar verbonden vanaf de zesde bouwlaag ten opzichte van de vloer van de interwijkverbinding / OV-terminal.

De Centrumboulevard is één van de belangrijkste elementen in het Masterplan/ het Structuurplan Stationsgebied. Het is een openbare route tussen west- en oostzijde van het stationsgebied (van Jaarbeurs tot Vredenburg) die te allen tijde toegankelijk is. Het is een route waaraan grote stedelijke bestemmingen zijn gelegen (Jaarbeurskwartier met entertainment en beurs, OV-terminal, Nieuw Hoog Catharijne en vele kleinere werkbestemmingen). Het Stadskantoor is een passende functie die door de ligging direct aan de Centrumboulevard voor iedereen goed en altijd bereikbaar is. Voor werknemers en bezoekers is het van groot belang dat het Stadskantoor optimaal bereikbaar is met openbaar vervoer.
In de opgave voor een Stadskantoor is naar een verknoping gezocht die vorm heeft gekregen door de openbare Centrumboulevard letterlijk door het openbare Stadskantoor te leiden. Het Stadskantoor vormt als het ware een poort over deze belangrijke openbare verbinding in de stad.
De hal van het Stadskantoor, gelegen aan de Centrumboulevard, is gedurende een groot deel van de dag openbaar toegankelijk. In ruimtelijk opzicht zal de hal met het overdekte gedeelte van de Centrumboulevard versmelten.

De ontwikkeling in het Stationsgebied Utrecht streeft, conform het gemeentelijke en ook nationale beleid, naar intensief grondgebruik nabij belangrijke OV-knooppunten. Mede om deze reden is volgens de schalenkaart bij het Structuurplan ook een bouwvolume op de OV-terminal mogelijk.
Bij de uitwerking van het bedoelde bouwvolume is gebleken dat de bereikbaarheid en toegankelijkheid van dit bouwvolume moeilijk te combineren is met de grote reizigersstromen in de hal. Direct ten noorden van de OV-terminal ligt de interwijkverbinding, als onderdeel van de Centrumboulevard, waarin obstakels niet mogelijk zijn vanwege de ook daar aanwezige grote voetgangersstromen. Daarom is ontsluiting via een noordelijker gelegen bouwvolume logisch. Aansluiting op bouwvolumes ten zuiden van de hal is lastiger vanwege de fasering (deze ontwikkeling kan pas na de realisatie van de OV-terminal aanvangen) en de grotere afstand die overkluisd moet worden. Bebouwing aan de zuidzijde van de OV-terminal heeft overigens zelf ook een buitengewoon moeilijke 'ondergrond' vanwege de daar geprojecteerde bus-tramperrons.

Gelet op de redenen voor de afwijking van het structuurplan Stationsgebied (constructie van het noordelijke en zuidelijke bouwvolumes, optimalisering van de bereikbaarheid van het stadkantoor voor bezoekers, meest doelmatige gebruik van de gronden) kan in dit concrete geval worden ingestemd met een overbouwing van het Stadskantoor over de openbare ruimte. Daarbij moet in aanmerking worden genomen dat de overbouwing niet leidt tot een inperking van de fysieke ruimte ter plaatse op het niveau van de interwijkverbinding en het lager gelegen busstation. Ook heeft deze afwijking geen wijziging van het kantorenprogramma tot gevolg. Het kantorenprogramma is geheel conform het structuurplan Stationsgebied.

Functioneel programma
De toevoeging van kantoren in het Stationsgebied vindt grotendeels plaats aan de westzijde van het station en draagt daarmee bij aan de ambitie om dit gebied een sterkere betekenis te geven in de stad door een nieuwe inrichting, een intensivering van ruimte en een menging van functies. De kantoren komen niet in een mono-functioneel gebied terecht, maar vormen een belangrijk onderdeel van een gemengd gebied. In het structuurplan is bij de vaststelling uitgegaan van een toevoeging van kantoren van in totaal circa 205.000 m2 bruto kantoorvloeroppervlakte. Hiervan wordt 65.000 m2 b.v.o. kantoorruimte toegevoegd door de realisering van het nieuwe stadskantoor.