Haaften
is een oud dorp. De naam Haaften wordt voor het eerst genoemd in 960
als ‘Hoaftens’. In dat jaar wordt Haaften vermeld in een
lijst van bezittingen van de St. Maartenskerk te Utrecht, de voorloper
van de huidige Dom. De ontstaansgeschiedenis van Haaften is nauw
verbonden met de aanwezigheid van de rivier de Waal. De wijze waarop de
rivier de Waal in dit gebied gronden heeft afgezet is bepalend geweest.
Bij grote waterafvoer overstroomde het hele gebied. Dicht bij de
hoofdstroom zetten zich grovere deeltjes af, verder van de hoofdgeul de
fijnere deeltjes.
Daardoor ontstond er verschil tussen de dichter bij de rivier gelegen
zandige gronden (oevergronden) en de verder van de rivier gelegen zware
kleigronden (komgronden). De hoger gelegen zandige (zavelige) gronden,
de zogeheten oeverwallen, waren uitstekend geschikt voor de vestiging:
de gronden waren vruchtbaar en relatief hoog gelegen en gemakkelijk te
bewerken. Daarnaast waren de oeverwallen vanwege de hogere ligging
gevrijwaard van overstromingen. Dit in tegenstelling tot de
achtergelegen komgebieden.
Haaften is ontstaan op de hierboven genoemde hoger gelegen oeverwallen.
Het dorp bestond in eerste instantie uitsluitend uit aan de oeverwal
gelegen boerderijen met de wei- of akkerlanden erachter. De komgronden
bleven onontgonnen en werden alleen in droge perioden gebruikt als
extensieve weidegrond. Tijdens de late Middeleeuwen, rond omstreeks
1200, nam -zoals vrijwel overal in Noordwest-Europa- de bevolking in
het rivierengebied toe. Er ontstond meer behoefte aan landbouwgrond en
veilige woonplekken. Daarom begon men de rivier te bedijken. Dit
gebeurde ook in de omgeving van Haaften. Aan weerszijden van het dorp
heeft men, waarschijnlijk door verleggingen van de stroom, gedwongen de
dijk ver landinwaarts teruggelegd. Haaften is daardoor op een vooruit
stekende punt in het landschap komen te liggen. Zie ter verduidelijking
navolgende afbeelding.
De
oorsprong van de kern ligt aan de zuidelijke dijk, direct aan de Waal.
De kern bestond toen uit twee nagenoeg evenwijdige assen in de
lengterichting van de oeverwal. Dit waren de Herenstraat en de
Koningstraat. De agrarische bebouwing lag losjes gegroepeerd aan deze
straten. Ter plaatse van de kerk was in de beginperiode sprake van
enige verdichting en enige burgerbebouwing. De aanwezige dijkbebouwing
bestond vrijwel uitsluitend uit burgerwoningen, bewoond door
ambachtslieden, herbergiers, rieten griendwerkers, landarbeiders etc.
De hierboven besproken nederzettingsstructuur is kenmerkend voor veel
dorpen binnen de gemeente Neerijnen. Er wordt in dit geval gesproken
van ‘gestrekte esdorpen’. Daarbij wordt in plaats van de
Herenstraat en Koningstraat meestal gesproken van Voor- en
Achterstraat. Deze straten vormden de basis van het toenmalige Haaften.
De kern is van hieruit in noordelijke richting uitgegroeid. Belangrijk
ten aanzien van die uitgroei was de dijkdoorbraak van de westelijke
dijk in 1711. Door deze doorbraak zijn veel straten en stegen lopend
naar de achterliggende weidegebieden verdwenen. Daarom heeft men toen
een nieuwe weg aangelegd, de Dreef, die door zijn rechtlijnige karakter
duidelijk afwijkt van de andere dorpswegen. De Dreef vormde na de
dijkdoorbraak de ontwikkelingsas voor verdere uitgroei van de
dorpskern. De Dreef waaiert aan de noordzijde uit in een viertal
straten: de Emmastraat, de Bernhardstraat, de Enggraaf en de Buitenweg.
Zie ter verduidelijking onderstaande afbeelding.

Historische infrastructuur (bron: bestemmingsplan Kern Haaften, herziening Buitenweg 27)
Haaften in 1872 (bron: watwaswaar.nl) (plangebied in rood kader)
Tot
aan de negentiende eeuw veranderde er relatief weinig binnen de
nederzettingsstructuur van de kern Haaften. De bebouwing was gelegen
aan de Waalbandijk, de Dreef en aan enkele van de wegen tussen de
Molenstraat en de Waalbandijk. In de periode 1850-1940 vond er enige
uitbreiding en verdichting van bebouwing plaats langs bestaande wegen.
Na de Tweede Wereldoorlog maakte Haaften een sterke groei door.
Geplande woonuitbreidingen kwamen tot stand aan de westzijde van de
Dreef (Haaften-West) en de oostzijde van de Dreef (Hoge Hof). Later
werd ook het gebied ten noorden van de Bovenhof (Engelenhof) ter hand
genomen.
Planspecifiek
Het
plangebied is gesitueerd langs de dijk aan de Emmastraat. Vroeger waren
deze gronden in gebruik als wei- en akkerland. Door de
realisatie van Haaften-West in de periode na de Tweede
Wereldoorlog zijn deze gronden aan de rand van het bebouwde
gebied komen te liggen. De Emmastraat is in deze periode
perceelsgewijs ontwikkeld tot een woonstraat. De beoogde ontwikkeling
past daarmee functioneel in het bestaande bebouwingsbeeld.