Park Berg en Bos en omgeving

2.8 Beheervisie Berg en Bos

De raad van de gemeente Apeldoorn heeft in 2008 de Beheervisie Berg en Bos vastgesteld. Deze visie bevat de hoofdlijnen voor het beheer van de bos- en natuurterreinen van Berg en Bos en is een uitwerking van het Ontwikkelingsplan Berg en Bos | Stadspark met allure. In de visie wordt het ontwikkelingsplan vertaald naar opgaven en, vervolgens, beheersconsequenties voor het park. De visie is tevens aangeboden aan de provincie Gelderland als input voor het beheerplan Veluwe in het kader van Natura 2000.

Vanuit het Ontwikkelingsplan Berg en Bos | Stadspark met allure worden de volgende opgaven onderscheiden:

• het herstellen van de sprengvallei;
• het verbeteren, herinrichten en aanvullen van natuurgerichte voorzieningen (overgangszone); daartoe behoren: de speelweide, het hertenbos, het zwijnenbos en de te realiseren voorzieningen klimbos en eventueel een Veluwse wei;
• het behouden en versterken van de natuurwaarden van het bos (door vergroting van het aandeel inheems loofbos en omvorming van productiebos) en open terreinen (door herstel van open terreinen en realiseren van verbindingen) en natuurlijke overgangen daartussen;
• het zichtbaar maken van sporen uit het Veluwse verleden;
• het verbeteren van de wandel- en fietspadenstructuur, zo mogelijk aansluitend op zichtbaar gemaakte cultuurhistorisch interessante onderdelen;
• landschappelijke verbetering van de Valkenberg en lanenstructuren.

De hieronder aangegeven opgaven liggen buiten het bereik van de beheervisie, tenzij er sprake is van een uitdrukkelijke relatie met het beheer van de natuurwaarden van het overige gebied:

• het opknappen in stijl van met name het stadsparkdeel;
• de innovatie van Apenheul en de realisatie van een Natuurhuis in het stadsparkdeel;
• het verbeteren van de horecavoorzieningen;
• het bieden van kleinschalig parkeren nabij Stayokay;
• het bieden van een goede parkeeroplossing buiten het beheergebied.

In de beheervisie worden bovenstaande opgaven uitgewerkt op visieniveau waarbij de navolgende thematisering wordt gevolgd:

• 1. Zonering
• 2. Natuurontwikkeling nieuwe onderdelen
• 3. Beheer bos- en natuurterrein
• 4. Beheer van landschappelijke en cultuurhistorische elementen

2.8.1 Zonering

Een van de uitgangspunten bij de reconstructie van Berg en Bos is een zonering van intensief (stadspark) naar extensief (natuurpark) gebruik. De ingangen die voor de zonering zijn genomen zijn:

overgang stad-land

De intensievere delen dichter tegen de stad aan gesitueerd; van nature is er al sprake van een zonering; verder van de stad gelegen gebieden worden immers vaak al minder intensief gebruikt, wat bijvoorbeeld het voorkomen van wild op die plaatsen bevordert.

gebiedsbescherming

Alleen delen die buiten Natura 2000 zijn gesitueerd zijn in principe geschikt voor de intensieve dagrecreatieve activiteiten en voor voorzieningen die samenhangen met versterking met het stadspark-karakter. In deze zone worden de voorzieningen als Apenheul en horeca voorzien, alsook nieuwe voorzieningen als het Natuurhuis.

soortbescherming

Er is nagegaan welke soorten voorkomen in Berg en Bos en bij de uitwerking van de zonering is daarmee vooral rekening gehouden met de ligging van de overgangszone maar ook met de voorschriften voor gebruik van terreinen.

inpassing van bestaande voorzieningen

Bij de afronding van de zonering wordt ook gekeken naar een logische afronding en inpassing van bestaande voorzieningen.

Dit heeft geleid tot de volgende zonering:

Zone intensief gebruik

Deze zone is bestemd voor attracties en verwante voorzieningen en ligt vrijwel geheel buiten Natura 2000. Inbedding in natuurlijke en landschappelijke omgeving is een vereiste. Eventueel ook een vergroting van bouwmogelijkheden. De zone is geschikt voor ruimte voor de Apenheul, het Natuurhuis, sport in het groen en voor evenementen met intensiever karakter.

Zone dagrecreatief medegebruik

Deze zone is bestemd voor intensievere vormen van natuur- en lanschapsafhankelijke dagrecreatie en ligt binnen Natura 2000 en EHS, maar buiten de zone waarin zwaar beschermde soorten verblijfplaatsen hebben. Beperkte bouwmogelijkheden alleen als er geen effecten zijn op beschermde habitattypen en beschermde soorten. De zone is geschikt voor:

- klimbos, Veluwse weide;

- evenementen met een minder intensief karakter;

- optimalisering cultuurhistorische patronen;

- vergroting open terrein, mits natuurvriendelijk beheerd.

Zone extensief gebruik

Deze zone is bestemd voor extensieve vormen van natuur- en landschapsgebonden recreatievormen. Deze zone ligt binnen Natura 2000 en EHS en omvat ook gebieden waarin beschermde soorten verblijfplaatsen hebben. In deze zone worden geen bouwwerken gebouwd t.b.v. recreatieve activiteiten of voorzieningen. De zone is geschikt voor:

- wandel- en fietspaden;

- evenementen met beperkt karakter (in schaal, tijd, intensiteit, bezoekersaantallen, frequentie, duur).

Afbeelding 7: Zonering recreatief gebruik (bron: Beheersvisie Berg en Bos)

Zone Bosweide

De bosweide ligt binnen de extensieve zone, in Natura 2000 gebied en de EHS. De bosweide is bijzonder omdat ze een grote open ruimte vormt binnen het bosgebied van de Veluwe en al decennialang als weide/gazon wordt beheerd. De bosweide wordt van oudsher gebruikt voor verschillende typen van activiteiten, waaronder ook de grotere evenementen. Het open terrein wordt gebruik als foerageergebied van de das, die er in de buurt zijn burchten heeft. Ook wilde zwijnen doen het gebied aan.

Voor het gebruik van de bosweide als evenemententerrein wordt gestreefd naar een gebruik dat de benutting als bijzonder evenemententerrein recht doet, de landschappelijke en belevingskwaliteiten benut en de natuurlijke kwaliteiten in acht neemt. Met een evenementenbeleid dat gericht is op benutting van de specifieke kwaliteiten, de aansluiting bij thema's van duurzaamheid, biodiversiteit, natuur en landschap en educatie op dit vlak, kan het evenemententerrein een bijzondere rol binnen het gehele concept van Berg en Bos vervullen.

Algemene uitgangspunten voor recreatief medegebruik:

• activiteiten zijn gericht op beleving van natuur, natuurgerichte recreatie, kunst, cultuur en in algemene zin op beleving van de buitenruimte zonder daarbij onevenredige hinder op te roepen bij de in de natuur recreërende mensen en schade of hinder te veroorzaken aan natuur-, cultuur of landschappelijke waarden;
• grootschaliger activiteiten, met grote bezoekersaantallen, worden beperkt gehouden (maximaal drie grootschaliger activiteiten en maximaal zes activiteiten op kleinere schaal);
• de totale (gezamenlijke) duur van de activiteiten is voor de grotere activiteiten maximaal zes dagen en voor kleinere maximaal twintig dagen per jaar.

2.8.2 Natuurontwikkeling nieuwe onderdelen

In Berg en Bos is het op een aantal plaatsen mogelijk de natuurwaarden te versterken:

• ontwikkeling overgangen (zoom/mantelvegetaties) bosweide;
• ontwikkeling open terreinen tussen speelweide en bosweide (inclusief randvegetaties);
• verschraling bermen Jubileumlaan;
• herontwikkeling beekzone.

2.8.3 Beheer bos- en natuurterrein

Bosbeheer

Centraal staat natuurgericht bosbeheer. Kenmerkend hierbij is dat elk gebied zijn eigen bosontwikkeling kent: afhankelijk van bodem, voedselrijkdom, waterhuishouding, reliëf, et cetera.

Voor de Veluwe zijn dat vooral (natuurlijke) loofbossen: beukenbossen, wintereiken-beukenbossen, eikenbosssen (en elzen-essenbossen in beekdalen).

Ten behoeve van de beheervisie worden vier typen bos(beheer) onderscheiden:

• multifunctioneel bos met hoofdaccent natuur;
• multifunctioneel bos met accent natuur; jong inheems loofbos;
• multifunctioneel bos met accent natuur; om te vormen productiebos;
• multifunctioneel bos met accent houtproductie.

Multifunctioneel bos met hoofdaccent natuur

Het beheer is primair gericht op instandhouding en herstel van oud inheems loofbos. Bosbeheermaatregelen zijn gericht op vergroting van het aandeel dood hout en vergroting van de leeftijdsvariatie. Vanwege hun natuurlijke samenstelling en structuurvariatie hebben deze oude bossen een hoge belevingswaarde. Recreatief medegebruik is belangrijk waarbij uitgangspunt is dat het hoofdpaden- en lanenstelsel in stand wordt gehouden.

Multifunctioneel bos met accent natuur: jong inheems loofbos

Dit is oud grove dennenbos met veel spontane opslag van inheems loofhout. Het beheer is gericht op instandhouding en vergroting van het aandeel inheems loofhout met de daaraan gebonden natuurlijke kruidlaag. Binnen een periode van 10 jaar wordt het aandeel naaldhout en Amerikaanse eik in de boomlaag gereduceerd, zodat inheems loofhout circa 90% van de boomlaag vormt. Houtoogst vindt nog wel plaats, maar is ondergeschikt aan de natuurfunctie. Dit betekent dat gestreefd wordt naar vergroting van het aandeel dik dood hout. Verder is het beheer gericht op vergroting van de structuur- en leeftijdsvariatie van het bos. Vanwege hun natuurlijke samenstelling en structuurvariatie hebben deze bossen een hoge belevingswaarde. Recreatief medegebruik is belangrijk waarbij uitgangspunt is, dat het hoofdpaden- en lanenstelsel in stand wordt gehouden.

Multifunctioneel bos met accent natuur; om te vormen productiebos

Dit betreft productiebos bestaande uit naaldhout of productieloofhout met een eenzijdige leeftijdsopbouw, zoals beuken- of Amerikaanse eikenbos. Het beheer is erop gericht op deze bossen in een periode van 20 jaar om te vormen tot inheems loofbos Binnen de percelen met naaldhout en Amerikaanse eik wordt ernaar gestreefd het aandeel van deze exoten in de

boomlaag te reduceren tot maximaal 20%. De hoofdpaden- en lanenstructuur worden in stand gehouden ten behoeve van het recreatief medegebruik.

Multifunctioneel bos met accent houtproductie

Dit betreft de overige bospercelen in het gebied, veelal jong productiebos met naaldhout. Het hoofdaccent van het bosbeheer is hier gericht op houtproductie. Met het oog op het recreatief medegebruik en verhoging van de belevingswaarde en biodiversiteit wordt locaal via kleinschalige groepenkap geprobeerd de uniformiteit van deze bospercelen te doorbreken. De hoofdpaden- en lanenstructuur worden in stand gehouden ten behoeve van het recreatief medegebruik.

Open terreinen

Binnen Berg en Bos zijn verschillende open plekken aanwezig, zoals onder meer de bosweide. Door ze ecologisch met elkaar te verbinden ontstaan meer zichtlijnen in het gebied en worden ook de uitwisselings- en leefmogelijkheden van dieren, zoals dagvlinders en hagedissen vergroot. Verder zijn er ook enkele halfopen ruimten met een parkachtige structuur. Dit betreft de Leemkuil met daaromheen de voormalige Gelderse plantentuin in het zuidelijk deel van Berg en Bos, een pas aangelegd stobbenreservaat voor vliegend hert op een plek waar in 2006 een munitiedepot is opgeruimd en een bosperceel ten zuiden van de Julianatoren waarin de beschermde jeneverbes veel voorkomt. Het beheer is hier gericht op instandhouding van het halfopen parkachtig karakter.

Heide, heidetra's en heischrale graslanden

Het beheer is gericht op instandhouding en herstel van de aanwezige kleine heidevelden en heidetra's. Op de grens van Berg en Bos en Kroondomein wordt een grote heidetra aangelegd die ook als brandgang gaat functioneren.

Graslanden

De in Berg en Bos aanwezige graslanden, zoals de grote bosweide en de weide nabij het Herten- en Zwijnenbos, worden gebruikt voor meer intensieve dagrecreatie. Door extensiever beheer van enkele meters grenzen aan de bosrand wordt de belevingswaarde en de ecologische betekenis van de randen van enkele grotere grasvelden verhoogd.

Sprengvallei

Het beheer is hier gericht op een afwisselend terrein met hoge natuurlijkheid, met besloten en opener stukken alsook takkenhopen voor, onder andere, de ringslang. De recreatieve druk moet beperkt zijn langs de sprengzone; wandelroutes moeten daarop worden afgestemd.

2.8.4 Beheer van landschappelijke en cultuurhistorische elementen

De landschappelijke elementen die in Berg en Bos van belang zijn, zijn:

• stervormig padenstructuur van de Valkenberg/Galgenberg;
• de lanen;
• zichtlijnen;
• bijzondere bomen;
• cultuurhistorische elementen.

Beheer van de Valkenberg/Galgenberg

Behoud en versterking van deze cultuurhistorisch prominente plek staat voorop. Ook het herstel van het uitzicht en het steviger verankeren van het sterpatroon in zijn omgeving is wenselijk. Nadere uitwerking volgt in het beheerplan.

Beheer van lanen

Vanuit het centrale park lopen een aantal lange lanen door in diverse richtingen. Deze lanen in het park zijn de lijnen van beweging en beleving in het park. De lijnen onderscheiden zich van elkaar, qua gebruik, het gebied waar ze door lopen en de profielen. Voor al deze lanen worden eigen profielen opgesteld. Nagegaan zal worden welke lanen expliciet als laan behouden dienen te blijven; dat betekent een extra beheersinspanning in het vrijhouden van de lanen van naastgelegen bebossing het onderhoud en evt. herstel en/of vernieuwing. Andere lanen zouden kunnen opgaan in de bosontwikkeling. Voor de locatie van lanen en de profielen zal er een ontwerpstudie volgen; het daarop af te stemmen beheer zal in de beheerplanning worden opgenomen.

Beheer van zichtlijnen

De Lange Kruisweg is een lange open ruimte in het bos, precies gelegen in het droge dal. Deze ruimte is vrij van laanbeplanting. Het openhouden van deze ruimte staat voorop.

Beheer van grafheuvels en leemkuil

Het beheer van deze elementen is als aangegeven onder het beheer van de open terreinen. De grafheuvels zullen worden beheerd als open terrein. Het vrijhouden van opslag dient enerzijds de herkenbaarheid van deze elementen, maar ook het behoud ervan. Als uitgangspunt voor de inpassing van landschappelijke en cultuurhistorische elementen gelden de aanbevelingen uit het rapport Cultuurhistorische waardebepaling Park Berg en Bos (SB4, januari 2006).

Beheer recreatieve elementen

Voor alle nieuwe recreatieve elementen in Berg en Bos geldt dat deze zullen moeten worden getoetst aan de integrale ontwikkeling van het park. Om dit mogelijk te maken dient een beeldkwaliteitplan te worden opgesteld.

Beheer en verplichtingen met betrekking tot beschermd gebied en soorten

De nadruk bij het beheer ligt op vergroting van de natuurlijkheid van bos- en open terreinen. Dat vergroot in zijn algemeenheid de mogelijkheden voor diverse soorten. Specifiek soortenbeheer wordt niet voorgestaan, maar er zal wel worden gelet op de eisen van bescherming. In combinatie met een natuurlijk beheer draagt ook de voorgestane zonering bij aan behoud en bescherming van soorten.