Bestemmingsplan Bedrijventerrein Zuidoost

4.2 Archeologie

Inleiding

In 1992 is door Nederland het 'verdrag van Valletta' ondertekend, in de volksmond ook wel 'verdrag van Malta' genoemd. Het verdrag van Malta is wettelijk vertaald met een ingrijpende wijziging in de Monumentenwet '88 en enkele andere wetten, zoals de ontgrondingenwet en de woningwet. Hierin wordt de verantwoordelijkheid voor een goede omgang met eventueel aanwezige archeologische waarden bij de gemeenten gelegd. De bescherming van die waarden dient te worden meegenomen in de ruimtelijke ordening, dat wil zeggen de bestemmingsplannen.

Elk bestemmingsplan dient vanaf 1 september 2007 daarom een paragraaf archeologie te bevatten, waarin wordt aangegeven welke archeologische waarden in het plan aanwezig, dan wel te verwachten zijn. Daarnaast dient het bestemmingsplan regels te bevatten om eventueel aanwezige archeologische waarden te beschermen. Die regels kunnen in enkele, op archeologische gronden geselecteerde, gebieden aan een 'omgevingsvergunning voor het bouwen van een bouwwerk of voor het uitvoeren van een werk, geen bouwwerk zijnde, of werkzaamheden' worden verbonden. Daarmee wordt de aanvrager van een dergelijke vergunning verantwoordelijk voor behoud van archeologisch erfgoed. De Monumentenwet 1988, de erfgoedverordening van de gemeente en dit bestemmingsplan beschrijven vervolgens de procedure.

In het plangebied zijn vanaf 1999 enkele grootschalige opgravingen verricht, waardoor er kennis kon worden verzameld over de archeologische waarden en verwachtingen in het gebied. Hieronder worden eerst de archeologische verwachtingen besproken, waarbij de fysieke ondergrond ook aan bod komt, daarna worden in het kort de resultaten van de al uitgevoerde opgravingen besproken, en tenslotte worden de terreinen onder de loep genomen, waar archeologische waarden (vindplaatsen) aanwezig zijn.

1 Archeologische verwachtingen

De archeologische verwachting in het plangebied is hoog te noemen. Deze verwachting hangt samen met de fysieke ondergrond: ten eerste de aanwezigheid van de Hondsrug in het westen van het plangebied, en ten tweede de oude loop van de Hunze in het oosten. Zowel de zone rond de Hondsrug als die rond de oude oeverwallen van de Hunze zijn aantrekkelijk geweest voor bewoning in vroeger tijden. De ligging van beide zones is te zien op de CultuurWaardenKaart (bijlage 1).

Hondsrug en omgeving

Het plangebied omvat in het westelijk deel de afgedekte oostelijke flanken van de Hondsrug. Deze hoger gelegen zandrug is een aantrekkelijke vestigingsplaats gebleken vanaf de Steentijd. Maar ook uit later perioden zijn hier archeologische resten te vinden. Waar de Hondsrug is afgedekt door klei en/of veenpakketten kunnen deze resten bovendien nog eens zeer goed bewaard zijn gebleven.

In 2011 is – iets ten noorden van het plangebied - op de Hondsrug een aantal opgravingen uitgevoerd ten behoeve van de aanleg van het station Europapark en de bouw van het nieuwe gemeentegebouw voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SoZaWe). Deze bevestigen de boven beschreven archeologische verwachting: hier zijn zowel (zeldzame) sporen uit de midden-steentijd als de Romeinse- en ijzertijd aangetroffen.

Opgraving op diepte van een steentijd-site langs het spoor, ter hoogte van het Europapark-station

De oeverwallen van de Hunze

Het midden en het oosten van het plangebied stonden onder invloed van de oude rivier de Hunze, die het water vanuit het achterland richting zee afvoerde. De Hunze heeft haar bedding in de loop van de tijden een aantal keer verlegd, zodat de oude oeverwallen in de ondergrond achterbleven. Deze oeverwallen zijn aantrekkelijk voor bewoning geweest, zoals grootschalige opgravingscampagnes die plaatsvonden op het industrieterrein Eemspoort en Driebond hebben aangetoond (Kortekaas 1999, 2000, 2002, 2007 en 2008).

Opgraving op industrieterrein Eemspoort: ploegkrassen bij strijklicht

2. Opgravingen op Eemspoort en Eemspoort-Zuid

Vanaf 1999 zijn diverse opgravingen verricht op de toen toekomstige industrieterreinen Eemspoort en Driebond. Hierbij werden bewoningssporen uit de periodes vroege tot middenijzertijd, Romeinse ijzertijd en middeleeuwen aangetroffen. Deze bewoningssporen concentreerden zich op de oeverwallen van Hunze-meanders en bestonden uit sporen van landbewerking en beweiding in de vorm van ploegkrassen en rijen paalgaatjes (Kortekaas et al. 2007). Behalve deze sporen werden nog vele paalkuilen van gebouwtjes (spiekers) gevonden. Op de plek waar een zijgeul uitmondde in de Hunze (net ten zuidwesten van de huidige kruising van de Kielerbocht met de Stavangerweg, werd bij een opgraving in 1999 verhoudingsgewijs veel aardewerk gevonden. Bij een waarneming in een toen pas gegraven sloot langs de Kielerbocht waar dezelfde geul werd aangesneden werd ook aardewerk gevonden. Dit aardewerk dateert uit de midden-ijzertijd.

In januari 2008 werd voor de uitbreiding van het bedrijventerrein Eemspoort-Zuid/Roodehaan

archeologisch onderzoek verricht op de (middeleeuwse) oeverwallen van de Hunze die in de ondergrond aanwezig zijn. Het onderzoek leverde verschillende (ontginning)sloten en greppels op, die duidden op twee verkavelingsfasen uit de nieuwe tijd. Ook werd een oude zijgeul van de Hunze aangetroffen. Het aardewerk dat geborgen kon worden bleek uit het Rijnland te stammen. Bewoningsresten werden in het onderzoek niet aangetoond: het gebied werd daarom archeologisch gezien vrijgegeven en wordt daarom niet beschermd in dit bestemmingsplan.

3. Archeologische bekende waarden

In het plangebied ligt een achttal terreinen met een bekende archeologische waarde. Van deze gebieden is zeker dat zij archeologische vondsten en sporen in de bodem bevatten.

Op de CultuurWaardenKaart (zie bijlage 1) valt de locatie van deze terreinen te zien.

Hieronder worden de terreinen kort besproken:

1. Zandvoort

De buitenplaats Zandvoort lag aan de oostzijde van het Winschoterdiep even buiten Groningen. Uit het kadastraal minuutplan uit 1830 blijkt dat Zandvoort een groot perceel betrof waar twee grote gebouwen en drie kleine schuren of huisjes op stonden. De tuin van het buitenhuis moet zeer aantrekkelijk zijn geweest, met bijzondere vruchtbomen, een nutstuin voor het verbouwen van groente en visvijvers. Het huis en de tuin zijn nu niet meer aanwezig, maar de schuine verkaveling in het terrein is nog aan de kadastrale grenzen in het perceel af te lezen. Ook de grachten en visvijvers die bij de buitenplaats hoorden zullen nog in de ondergrond aanwezig zijn, evenals mogelijk oudere archeologische sporen en vondsten.

De buitenplaats Zandvoort op de kadastrale minuut van 1830

2. Kielerbocht

Aan de Kielerbocht, ter hoogte van huisnummer 3, lag ten noorden van de weg een omgrachte boerderijplaats, die op de kadastrale minuut van 1830 opgetekend is.

3. Trondheimweg 5

Onder en ten noorden van de Trondheimweg 5, lag in 1830 een gedeeltelijk omgrachte boerderijplaats.

4. Aan de Roodehaansterweg, nabij de N7, heeft een kleine boerderijplaats gelegen, die is opgetekend op de kadastrale minuut uit 1830.

5. Oude Roodehaansterweg 17

Ter plaatse van de Oude Roodehaansterweg 17 heeft een boerderijplaats gelegen, die op de kadastrale minuut van 1830 opgetekend is.

6. Oude Roodehaansterweg 19

Ter plaatse van de Oude Roodehaansterweg 19 heeft een boerderijplaats gelegen, die op de kadastrale minuut van 1830 opgetekend is.

7. Oude Roodehaansterweg

Ten zuiden van de Oude Roodehaansterweg 19, tegen de huidige Stainkoeln aan, hebben twee boerderijplaatsen gelegen, allebei opgetekend op de kadastrale minuut van 1830.

Voor de nummers 2 tot en met 7 geldt tevens dat behalve de resten uit de nieuwe tijd, zich hier nog oudere sporen en nederzettingsresten in de ondergrond kunnen bevinden, gezien de ligging aan de oude bedding van de Hunze.

De Oude Roodehaansterweg nabij de vuilnisbult op de kadastrale minuut van 1830 (met hier overheen het wegenpatroon anno 2012)

8. Middeleeuwse Euvelgunnerweg

Dit terrein is op de Archeologische Monumentenkaart Nederland aangeduid als van hoge archeologische waarde en draagt het monumentnummer 15156. Deze dijk/weg ligt op de noordoever van de Hunze en betreft de oude, middeleeuwse Euvelgunnerweg (tegenwoordig Oude Roodehaansterweg), die één van de toegangswegen tot de stad Groningen vormde.

Bescherming

De gebieden met een hoge archeologische verwachting, de (afgedekte) flanken van de Hondsrug en de oeverwallen van de Hunze zijn in het plan dubbelbestemd als 'Waarde - Archeologie-2'. Uitgezonderd hiervan zijn de delen die al onderzocht zijn door middel van opgravingen of proefsleuven.

Op deze gebieden rust een onderzoeksverplichting, als er wordt ingegrepen in de bodem en als die ingrepen de 200 m² overstijgen.

De gebieden met een bekende archeologische waarde zijn allen op de plankaart dubbelbestemd als 'Waarde - Archeologie-1'. Op deze gebieden rust eveneens een onderzoeksverplichting, als er wordt ingegrepen in de bodem, en als die ingrepen de 50 m² overstijgen.