Bestemmingsplan Poelestraat-achterzijde

4.3 Ruimtelijke en functionele karakteristiek Grote Markt-oostzijde

Het plangebied Grote Markt-oostzijde wordt bepaald door de volgende openbare straat- en pleinruimtes: de Grote Markt-oostzijde, het Martinikerkhof-zuidzijde en de Sint Jansstraat, de Schoolstraat en de Poelestraat.

Binnen dit stedelijk blok zijn de verschillende straten van verschillende historische en actuele betekenis. De Poelestraat is een van de oudste radialen van de stad en mede bepalend voor de ontstaans- en ontwikkelingsgeschiedenis van de stad. In historische zin vormt de Poelestraat met de Grote Markt-zuidzijde, de Vismarkt-noordzijde en de Brugstraat (overgaand in de Astraat) de oostwestelijke hartlijn van de stad. De noord-zuidas wordt gevormd door de Herestraat, die vanuit het zuiden een gestrekt tracé over de Hondsrug kent om bij de Grote Markt in lichte bajonetvorm een vervolg te vinden in de Oude Boteringestraat.

In de actuele stedenbouwkundige lezing van de stad maakt de Grote Markt oostzijde onderdeel uit van de voor Groningen kenmerkende pleinenreeks van de stad, van betekenis op het hoogste schaalniveau (eerste orde) in stedenbouwkundige zin en mede bepalend voor de identiteit van de stad. In stedenbouwkundige zin is de Poelestraat een route in de stad van de tweede orde. Dit geldt tevens voor de Sint Jansstraat als aanlooproute van de stad voor de Binnenstad-Oost en het UMCG. De Schoolstraat is, hoewel historisch oorspronkelijk onderdeel van de rondlopende route langs de oudste stadsomwalling (oorspronkelijk Achter de Muur geheten), binnen het stedenbouwkundige systeem slechts een verbindingsstraat tussen twee hoofdroutes (derde orde).

Binnen het blok zelf zijn een aantal straatjes en gangen aanwezig. Zij zorgen voor de doordringbaarheid en ontsluiting van het blok zelf en de functies daarbinnen. Daarbij gaat het om de Popkenstraat, de Naberpassage en het Engelenpoortje.

Het stedelijke blok is in de loop der tijden sterk aan veranderingen onderhevig geweest. Het sterkst is dit voelbaar en zichtbaar aan de Grote Markt zelf waar de oorspronkelijke rooilijn bij de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog vele meters teruggelegd is. Daarnaast is de oorspronkelijke korrelgrootte in de wand van de Grote Markt aanzienlijk toegenomen. Functioneel maakt de wand onderdeel uit van het kernwinkelgebied, waarbij in de huidige situatie de nadruk ligt op dienstverlening en horeca.

Aan het Martinikerkhof staan nog enkele historische panden waarvan de horecagelegenheid 'Het Feithhuis' de bekendste is. In de Sint Jansstraat is de bebouwing gemiddeld van de laatste vijftig tot honderd jaar. Hier bevindt zich o.a. de Stedelijke Muziekschool. Functioneel is deze aanlooproute een menggebied met een aantal stedelijke functies. Ook de bebouwing in de Schoolstraat is voor een belangrijk deel gerealiseerd in de laatste 100 jaar. Het straatbeeld wordt voor een groot deel bepaald door de achterkant van de school en de er tegenoverliggende bebouwing uit de 30-er jaren van de vorige eeuw. Functioneel betreft het hier een menggebied met de nadruk op wonen.

De Poelestraat is een van de oudste structuren van de stad. De straat ligt nog steeds op zijn oorspronkelijke plek. Hoewel de bebouwing in de loop der eeuwen langzaam is veranderd is de maat, schaal en korrel in de straat overeind gebleven. De straat is een menggebied met nadruk op horeca en detailhandel.

Het binnengebied van het blok wordt ruimtelijk-functioneel voornamelijk gedomineerd door achterkanten van functies die zich in de buitenranden van het blok bevinden en door de aanwezigheid van de grootschalige parkeergarage. Deze garage draagt niet bij aan de sociale veiligheid en sfeer in het gebied. Daarnaast bevindt zich een pleintje met een daarop aansluitende horecafunctie en een enkele winkel. Tot slot word het binnengebied bepaald door het terras aan de achterkant van de horecagelegenheid 'Het Feithhuis', dat is omzoomd door groen.

De Naberpassage is een onderdeel van de stadsvernieuwing in de binnenstad van Groningen uit de jaren zeventig. De bedoeling daarvan was om voetgangersgebied aan de binnenstad toe te voegen en onderdak te bieden aan een verscheidenheid van activiteiten, conform de in de nota 'Doelstellingen Binnenstad 1972' geformeerde doelen. Daarbij ging het onder meer om veelkleurigheid: 'Elk project en elk bouwblok moet een zodanige verscheidenheid aan bestemmingen bevatten, dat dit leidt tot het herbergen van zoveel mogelijk activiteiten per oppervlakte/eenheid'. De hoeveelheid van kleine in de passage gelegen eenheden sloot dan ook aan op de fijnkorrelige structuur van de omgeving zowel in schaal als in functie en verwevenheid van functies: 'Verwevenheid van functies is een voorwaarde voor een zo groot mogelijke confrontatie van mensen met mensen en van mensen met dingen en ideeën. Niet alle onderdelen van het stadscentrum en de binnenstad hoeven een menging van alle centrumfuncties te vertonen, maar monofunctionele sectoren zijn uit den boze'.

De geschiedenis heeft duidelijk gemaakt, dat de Naberpassage ondanks deze mooie uitgangspunten als mislukt moet worden beschouwd. Dit is onder meer het gevolg van de volgende oorzaken:

• het semi-openbare karakter van de passage;
• de oorspronkelijke planopzet waarbij je niet kon zien waar je naar toe ging (doorzicht); het complex is in de loop der jaren dan ook niet voor niets een aantal keren verbouwd;
• het gevoel van onveiligheid dat hierdoor ontstond;
• de voortsluipende verpaupering die keer op keer tot aanpassingen noopte;
• het gemis aan sociale controle en daarmee sociale veiligheid met name in de avonduren na sluiting van de aangrenzende functies in de onderdoorgang;
• het gebrek aan allure wat zich onder andere uit in een gebrek aan hoogte- en breedtemaat in relatie tot de relatief lange lengte van de passage; ook het materiaalgebruik liet zeker in het verleden te wensen over;
• het gebrek aan op de route gerichte hoogwaardige publieksaantrekkende stedelijke functies.

De opgave voor de nieuwe invulling van het plangebied is om – met respect voor de historisch gegroeide bebouwingsstructuur – de Grote Markt-oostzijde weer een volwaardig deel van de binnenstad te laten zijn; levendig, aantrekkelijk en uitnodigend.