Werkgebied

Bijlage 7 Watertoets

7.1 Inleiding

Het plangebied valt in het beheergebied van Waterschap Rivierenland. De gemeente Alblasserdam en Waterschap Rivierenland hebben in 2006 een waterplan opgesteld, waarin duidelijk wordt welke maatregelen op korte en lange termijn genomen dienen te worden om het watersysteem op orde te krijgen en te houden. Het doel van het waterplan is het opstellen van een gemeenschappelijke visie van de gemeente Alblasserdam en waterschap Rivierenland op integraal en duurzaam waterbeheer in de gemeente Alblasserdam.

Vanuit de landelijke politiek heeft de commissie Waterbeheer 21ste eeuw geconstateerd dat het huidige watersysteem en waterbeheer in de toekomst niet meer zullen voldoen. Droge voeten, voldoende, schoon en ecologisch gezond water is niet langer alleen de verantwoordelijkheid van de waterbeheerders. Als gevolg van de klimaatveranderingen zijn uitsluitend civieltechnische maatregelen in de toekomst niet voldoende. Meer ruimte voor water is een absolute noodzaak.

Het waterplan van de gemeente Alblasserdam en Waterschap Rivierenland vormt de basis voor de watertoets/-paragraaf voor het bestemmingsplan Werkgebied.

7.2 Watertoets

Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen hebben de watertoets begin 2001 landelijk in het leven geroepen om de waterbeheerders al in een vroeg stadium te betrekken bij ruimtelijke plannen. De watertoets is een procesinstrument om de afstemming tussen ruimtelijke ordening en water te verbeteren. Overleg tussen betrokken partijen maakt hier onderdeel van uit.

In het kader van de watertoets lopen in de gemeente diverse contacten met de waterbeheerders in de voorbereidende fasen van de ruimtelijke plannen, zoals periodiek ambtelijk overleg met het Waterschap Rivierenland en projectgebonden overleg tussen ontwikkelaar, gemeente en waterbeheerders. Daarnaast vindt de formele planbeoordeling door de waterbeheerders.

De resultaten uit de watertoets monden uit in een waterparagraaf behorende bij het ruimtelijk plan. De waterparagraaf dient te bestaan uit de volgende delen:

• Algemene beschrijving van de ruimtelijke ontwikkeling en van de waterhuishoudkundige omgeving;
• Effecten van de ruimtelijke ingreep op de waterhuishouding;
• Compenserende en/of mitigerende maatregelen op negatieve effecten op de waterhuishouding;
• Wateradvies van de waterbeheerder en een motivering indien wordt afgeweken van dit advies.

In de watertoets moet duidelijk worden hoe de plannen inspelen (aangepast kunnen worden, daarmee al dan niet rekening houden, mogelijk strijdig zijn maar compensatie/mitigatie kan worden gevonden) op de ruimtelijke thema's veiligheid, wateroverlast, watervoorzieningen, volksgezondheid, oppervlaktewaterkwaliteit en natte natuur.

De verschillende aspecten hoeven niet voor elk initiatief te worden beschreven, dit is afhankelijk van de locatie en het plan.

7.3 Waterparagraaf

Inleiding

Het bestemmingsplan Werkgebied heeft een consoliderend karakter. Voor de terreinen geldt dat hier nauwelijks veranderingen zullen plaatsvinden, omdat deze terreinen (vrijwel) volgebouwd zijn. In de waterparagraaf wordt een beschrijving gegeven van de huidige situatie van het plangebied.

Beleidskader

Europese Kaderrichtlijn Water

Met ingang van december 2000 is de Europese Kaderrichtlijn Water van kracht geworden. In het kader van de Kaderrichtlijn worden kwaliteitseisen gesteld, gericht op het beschermen en verbeteren van de aquatische ecosystemen (verplichting per stroomgebied). Deze richtlijn stelt als norm dat oppervlaktewateren binnen 15 jaar na inwerkingtreding moeten voldoen aan een 'goede ecologische' toestand (GET). Deze termijn kan met twee keer 6 jaar verlengd worden. Voor kunstmatige wateren, zoals de meeste stadswateren, geldt dat de oppervlaktewateren minimaal moeten voldoen aan een 'goed ecologisch potentieel' (GEP). Inmiddels zijn de GEP-normen per stroomgebied uitgewerkt. In 2009 moeten de stroomgebiedbeheersplannen per stroomgebied gereed zijn.

Vierde nota waterhuishouding

De hoofddoelstelling van de 4e Nota Waterhuishouding (NW4) (Ministerie van VenW, 1998) is: “Het hebben en houden van een veilig en bewoonbaar land en het instandhouden en versterken van gezonde en veerkrachtige watersystemen, waarmee een duurzaam gebruik blijft gegarandeerd”. Voor het vergroten van de veerkracht wordt het afkoppelen van het verharde oppervlak van de riolering en het infiltreren van regenwater in het grondwater bevorderd. Het waterbeleid moet uitgaan van een watersysteem- en stroomgebiedbenadering. Tevens zal rekening gehouden moeten worden met de verwachte klimaatverandering, zeespiegelstijging en bodemdaling.

Het NW4 pleit voor meer samenhang tussen het beleid voor water(beheer), ruimtelijke ordening en milieu, gericht op de verschillende belangen zoals veiligheid, landbouw, natuur, drinkwatervoorziening, transport, recreatie en visserij. Daarbij moet ruimte zijn voor gebiedsgericht maatwerk, rekening houdend met lokale omstandigheden en mogelijkheden. Hierbij moet water als ordenend principe gezien worden.

Waterbeheer voor de 21ste eeuw (WB21)

Door anders om te gaan met water moet er geanticipeerd worden op een stijgende zeespiegel, een stijgende rivierafvoer, bodemdaling en een toename van de neerslag. Een nieuwe aanpak voor veiligheid en wateroverlast, die stoelt op drie uitgangspunten:

• 1. anticiperen in plaats van reageren;
• 2. niet afwentelen van waterhuishoudkundige problemen door het volgen van de drietrapsstrategie vasthouden-bergen-afvoeren en het niet afwentelen van bestuurlijke verantwoordelijkheden;
• 3. méér ruimte naast techniek.

Water zal, meer dan het nu het geval is, sturend zijn bij de ruimtelijke inrichting en grondgebruik in Nederland. Nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen mogen de problematiek van veiligheid en wateroverlast niet vergroten. Bij nieuwe ruimtelijke besluiten moeten de gevolgen voor veiligheid en wateroverlast expliciet in beeld worden gebracht in een aparte paragraaf in de nota van toelichting en onderdeel vormen van de integrale afweging. Dit geldt voor alle fasen van de planontwikkeling.

Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW)

Het Rijk, de provincies, waterschappen en gemeenten hebben in 2003 het Nationaal Bestuursakkoord Water gesloten waarin taakstellende afspraken zijn vastgelegd om het watersysteem op orde te krijgen en te houden. Het NBW is een uitwerking van WB21. Het bevat afspraken over veiligheid, wateroverlast, watertekorten, verdroging, verzilting en (bodem)kwaliteit.

Wet beheer rijkswaterstaatswerken (Wbr)

Het Rijk heeft (snel)wegen, viaducten, tunnels, bruggen en dijken in beheer. Deze 'waterstaatswerken' moeten goed beheerd en onderhouden worden, zodat ze veilig en doelmatig kunnen worden gebruikt. De Wet beheer rijkswaterstaatswerken (Wbr) geeft Rijkswaterstaat de mogelijkheid hiervoor te zorgen. In de toepassing van deze wet staat het goed functioneren van het waterstaatswerk voorop. Belangen van anderen, zoals weggebruikers, worden hier tegen afgewogen.

Volgens de wet is het verboden om zonder toestemming van de minister van Infrastructuur en Milieu iets anders te doen met een waterstaatswerk, dan waarvoor het bedoeld is. Men mag bijvoorbeeld niet zomaar een kabel leggen in de grond naast een rijksweg, of een reclamebord plaatsen in de wegberm. Ook voor de bouw van een wegrestaurant of een benzinestation langs de rijksweg moet een vergunning op basis van de Wbr worden aangevraagd.  

Beleidsplan Groen, Water en Milieu 2006-2010, Provincie Zuid-Holland

In het beleidsplan Groen, Water en Milieu van de Provincie Zuid-Holland worden met betrekking tot stedelijk waterbeheer de volgende doelen voor de korte en lange termijn gesteld:

• in 2015 is het watersysteem in de stad op orde;
• gemeente en waterschappen hebben in 2006 afspraken gemaakt over de aanpak van de stedelijk wateropgave;
• in 2010 is ten minste 25 procent van de stedelijke wateropgave opgelost en zit de aanpak van 80 procent van de resterende wateropgave in de voorbereidingsfase.

Waterschap Rivierenland

Het waterschap Rivierenland heeft, naast het Waterstructuurplan Alblasserwaard en Vijfheerenlanden, de nota's 'Rioleringsbeleid 2005' en 'Waterbeheer in stedelijk gebied' vastgesteld. Hierin staan normen en ambities opgenomen voor de waterkwantiteit- en kwaliteit. Een aantal belangrijke uitgangspunten zijn de volgende:

• streven naar afkoppelen van 100% van het verhard schoon oppervlak in woongebied en minimaal 60% van het verhard oppervlak in industriegebied;
• het watersysteem dient aan te sluiten op de gebiedskenmerken. Sommige gebieden zijn door bijvoorbeeld sterk wisselende of erg diepe waterstanden minder geschikt om (permanent) oppervlaktewater te maken;
• het oppervlaktewater en de waterbodem in het gebied moeten voldoen aan de MTR-waarden uit de 4e nota waterhuishouding;
• streven naar oppervlaktewater van voldoende omvang. Liever enkele grote waterpartijen dan veel kleine slootjes. Hiermee wordt de kans op een goede waterkwaliteit vergroot;
• zorgen voor circulatie. Doodlopende watergangen veroorzaken stagnant water waardoor de waterkwaliteit in met name de zomerperiode slecht zal zijn;
• oever minimaal eenzijdig natuurvriendelijk inrichten;
• voldoende diepte van watergangen (minimaal 1 meter bij laagste zomerpeil) of juist echt droogvallend (dus bijna altijd droogstaand, modderpoelen voorkomend);
• natuurlijk peilbeheer;
• voorkomen van aanleg van lange duikers. Beduikeringen zijn alleen aanwezig ten behoeve van de infrastructuur (wegkruisingen en dammen) en niet uit ruimteoverwegingen;
• een toename van verharding leidt tot compensatieplicht (het terugbrengen van water in of in de directe nabijheid van het plangebied).

Met ingang van 22 december 2009 is het Waterbeheerplan 2010-2015 'Werken aan een veilig en schoon rivierenland' bepalend voor het waterbeleid. Dit plan gaat over het waterbeheer in het hele rivierengebied en het omvat alle watertaken van het waterschap: waterkeringen, waterkwantiteit, waterkwaliteit en waterketen.

Daarnaast beschikt het Waterschap Rivierenland over een verordening: de Keur voor waterkeringen en wateren. Hierin staan de geboden en verboden die betrekking hebben op watergangen en waterkeringen. De geboden geven de verplichtingen aan om deze waterstaatswerken in stand te houden. De verboden betreffende die handelingen en gedragingen die in principe onwenselijk zijn voor de constructie of de functie van watergangen en waterkeringen. Van alle verboden werken en/of werkzaamheden die niet voldoen aan de criteria van de algemene regels, kan ontheffing worden aangevraagd. Duidelijke en vastgestelde uitgangspunten hierbij zijn geformuleerd en vastgelegd in beleidsregels. Initiatieven voor (bouw)werkzaamheden in of nabij de watergangen en waterkeringen worden hieraan getoetst.

Beschrijving huidige situatie

Bodemopbouw en drooglegging

Alblasserdam ligt aan de benedenstroomse kant van de Alblasserwaard en heeft een deels kleiige en deels venige bodem. Vanaf de rivieren de Noord en de Alblas richting de polder neemt de dikte van de kleiige dekgrond af en neemt het gehalte veen in de bovengrond toe.

Figuur 1: Drooglegging

Verschil tussen maaiveld en zomerpeil, gebaseerd op de putdekselhoogtes, peilgebieden en de Algemene Hoogte kaart van Nederland.

De combinatie van veen in de ondergrond en een relatief goede ontwatering leidt tot zetting van het maaiveld: het gebied ligt relatief laag ten opzichte van de ingestelde waterpeilen. Om voldoende drooglegging te behalen werd van tijd tot tijd het waterpeil verlaagd; wat weer leidt tot verdere zetting van het gebied. De gemeente heeft met deze zetting te maken door het wegzakken van straatpeilen en een relatief korte levensduur van de riolering. Bewoners hebben met de zetting te maken door de noodzaak om erven op te hogen om grondwateroverlast en plasvorming tegen te gaan. Figuur 1 geeft aan op welke locaties het straatniveau laag ligt. Lichtblauwe gebieden in het stedelijk gebied geven aan dat de ophoging van de bestrating in Alblasserdam constant aandacht verdient. Vanwege de geringe ontwatering moet de afstand tussen waterlopen en kunstmatige ontwateringsmiddelen (drains) beperkt blijven.

Oppervlaktewater

Figuur 2: Peilgebieden en nieuwe ontwikkelingen

Water is een samenbindend element voor de gemeente Alblasserdam. De scheepsbouwindustrie, de haven met beroeps- en recreatievaart, de nauwe relaties met de historische ontwatering van de Alblasserwaard via de molens van Kinderdijk (werelderfgoed) en de ligging van het dorp op de flanken van de rivierdijken maakt de band tussen dorp en water zichtbaar voor de bewoners van Alblasserdam.

De gemiddelde waterstand in de rivier De Noord (+0,40 m NAP) is hoger dan in de peilgebieden (rond de -2,0 m NAP). Zo is ook de gemiddelde grondwaterstand in de diepere watervoerende pakketten hoger dan nabij het maaiveld. In de peilgebieden treedt dus kwel op. Bij hoge rivierwaterstanden en in de omgeving van wielen (oude dijkdoorbraken) is de kwel incidenteel en lokaal hoger dan gemiddeld. In de peilgebieden zorgt regenwater voor de grootste aanvoer van water. Een deel van het regenwater wordt via het verhard oppervlak afgevoerd naar de rioolwaterzuivering; veel van het regenwater wordt via natuurlijke ontwatering, drainage en overstorten op open water geloosd. Een derde bron van aanvoer zijn de inlaten vanuit de Alblas die in de zomer open gehouden worden om het water in de peilgebieden op peil te houden en om de waterkwaliteit te verbeteren. Water wordt afgevoerd via verdamping en via het gemaal (peilgebied Ruigenhil) of verlaat de gemeente stuwen (Vinkenpolder).

Uit de toetsing blijkt dat de bestaande capaciteiten van gemaal Ruigenhil kleiner is dan de normcapaciteit. Voor Ruigenhil is dit ca. 43%, maar van dit gebied loost een (groot) deel van het verhard oppervlak (in beheer van NedStaal) op de Noord en niet op de polder zelf. De onderbemalingen hebben over het algemeen een overcapaciteit.

De afvoer vanuit het peilgebied Vinkenpolder is niet gereguleerd. Het water verlaat het gebied via twee stuwen, één van deze stuwen kan op afstand bediend worden. De afvoer van de stuwen neemt toe naarmate de waterstand in het peilgebied Vinkenpolder stijgt. De kruinbreedte van de stuwen is eigenlijk te weinig. Hierdoor zijn de peilstijgingen over de stuwen aanzienlijk; bij de maatgevende afvoer is de opstuwing over de stuwen ca. 0,25 m. Deze peilstijging is groter dan de toelaatbare peilstijging van 0,20 m bij T=10 + 10%. Om de peilstijging te verkleinen moeten de stuwen verbreed worden of kan de geautomatiseerde stuw tijdelijk aanzienlijk verlaagd worden bij enige neerslag. Er wordt aangeraden om de eindstuw van het peilgebied Vinkenpolder te vergroten naar 3,0 m en deze te automatiseren. Hierdoor wordt de peilstijging bij de maatgevende afvoer teruggebracht naar 0,15 m.

Wateropgave

Toetsing van de huidige situatie laat zien dat het water in Alblasserdam redelijk op orde is, maar op enkele onderdelen faalt:

• Het peilgebied Vinkenpolder voldoet niet op het gebied van de wateropgave. De reden hiervoor is dat er relatief weinig open water aanwezig is in verhouding tot het verharde oppervlak. Bij kortdurende, hevige buien komen riooloverstorten hierdoor te vaak onder water te staan, en wordt het overschot aan water versneld geloosd op het lager gelegen peilgebied Oud Alblas Zuid.
• Vermindering van de afvoercapaciteit tot aan de normafvoer leidt in het peilgebied Vinkenpolder tot hogere peilstijgingen (van 0,48 m bij T=100, huidige situatie, naar 0,72 m bij T=100 en een afvoer conform de norm). Vanwege een relatief laag maaiveld faalt het peilgebied Vinkenpolder bij deze peilstijging.
• Het kleine peilgebied Ruigenhil, met daarop aangesloten enkele dakoppervlakken van woningen en een deel van het bedrijf Nedstaal voldoet aan de toetsing.

Er is voor het peilgebied Vinkenpolder een wateropgave van 3 ha vastgesteld. In de bijgevoegde tekening is te zien dat mogelijk locaties voor extra waterberging in dit bestemmingsplan aan de noord- en zuidkant van de Rijksweg A15 zijn gevonden.

Waterkwaliteit

Op het gebied van de waterkwaliteit en de beleving scoort Alblasserdam eveneens 'redelijk'. De grootste belemmeringen voor een betere waterkwaliteit zijn nalevering van nutriënten uit de bodem, kwel en diffuse bronnen. Het achterstallig baggerwerk, de beperkte diepte van de waterlopen en het ontbreken van gevarieerde oevers en onderwaterplanten dragen bij aan de beperkte score op het gebied van beleving en natuur. Het beheer en onderhoud van waterlopen én het beheer van de openbare ruimte in het algemeen zijn een aandachtspunt.

Waterkeringen

Alblasserdam heeft zich ontwikkeld vanaf de stroomruggen rondom de boezem de Alblas en de rivier de Noord. Deze hooggelegen delen liggen vanuit de waterhuishouding gezien soms buitendijks: ze wateren rechtstreeks af op de boezem of op de rivier de Noord. De Hoogendijk is de primaire waterkering. Onder meer het terrein van inrichting NedStaal en polder Het Nieuwland liggen buitendijks. Deze gebieden worden door kades beschermd tegen hoge rivierwaterstanden.

De keur van waterschap Rivierenland is van toepassing op de Hoogendijk. Dit houdt onder meer in dat in de beschermingszone van de waterkering geen gebouwen mogen worden gebouwd en dat daarin alleen onder bepaalde voorwaarden en met toestemming van de dijkbeheerder zogenaamde 'andere bouwwerken' gebouwd mogen worden. Dit heeft onder andere consequenties voor bedrijventerrein Het Nieuwland. In de volgende paragraaf wordt hier verder op ingegaan.

Bedrijventerrein Hoogendijk

De Vinkenpolder is een gereglementeerde polder die beheerd wordt door het Waterschap Rivierenland. De polder kent een zomerpeil van -1,90 m NAP en een winterpeil van -2,05 m NAP. Het maaiveld ligt op -1,30 à -1,50 m NAP. De drooglegging, het hoogteverschil tussen het grondwaterpeil en het maaiveld, is voor een bedrijventerrein te gering.

Bij de ontwikkeling van het terrein is het waterpeil verlaagd. Hiervoor zal het Peilbesluit gewijzigd worden.

Bedrijventerrein Polder Het Nieuwland

Waterkering

De Hoogendijk heeft de functie van hoofdwaterkering, waarvoor door de dijkbeheerder, i.c. het waterschap Rivierenland, een keur is vastgesteld. Deze keur houdt in dat over een zone van 55 m buitendijks, gemeten vanuit de buitenkruinlijn van de dijk, geen gebouwen mogen worden gebouwd en dat daarin alleen onder bepaalde voorwaarden en met toestemming van de dijkbeheerder zogenaamde 'andere bouwwerken' gebouwd mogen worden. Binnendijks strekt zich een onbebouwbare zone uit van 65 m uit de buitenkruinlijn van de dijk. Voorts dienen met het oog op de stabiliteit van de dijk kruisingen van wegen met deze dijk bij voorkeur haaks te geschieden. Kruisingen met kabels en leidingen kunnen alleen plaats vinden boven dijktafelniveau (in het algemeen ligt dit niveau 0,50 m onder de kruin van de dijk), zodat meestal bij dergelijke kruisingen plaatselijk de dijk moet worden verhoogd.

De hoogteligging van de voorliggende waterkering (De Nieuwlandse Kade) varieert van 3,15 m tot 3,70 m + NAP. Voor het in Polder het Nieuwland gevestigde bedrijvenpark is een veiligheidsnorm van 1:2.000 aangehouden. Dit impliceert dat de voorliggende waterkering wordt verhoogd tot 4,25 m + NAP. Op en in deze waterkering mag onder voorwaarden worden gebouwd. Dit moet zodanig geschieden dat de totale constructie als waterkering kan worden aangemerkt. Bovendien moeten toekomstige dijkversterkingen mogelijk zijn.

Waterkwantiteit

Uit de concept-verkaveling van het Masterplan wordt afgeleid dat er voldoende ruimte voor waterberging is gereserveerd in relatie tot haar nieuwe bestemming (van akkerbouw naar bedrijventerrein). Daarbij dient te worden aangetekend dat de vijver-oevers over een lengte van 600 m een plas-dras zone moeten krijgen als aanvulling op het geplande open water.

Het merendeel van de waterberging is voorzien aan de zuidkant van het plangebied, binnen de gemeentegrenzen van Papendrecht. Uit de beschouwing van het concept-verkavelingsplan en de toetsing van de eisen c.q. wensen van de waterbeheerders kan geconcludeerd worden dat in het plan voldoende open water is opgenomen en dat een goede waterkwaliteit kan worden bereikt.

Riolering

In het plan wordt gestreefd naar een zo'n groot mogelijke afkoppeling van schone verharde oppervlakten naar het open water; een nadere uitwerking dient aan te geven welke oppervlakten redelijkerwijs zijn af te koppelen, zonder dat er sprake zal zijn van een derde afvoerstelsel in het gebied.

Bij de keuze van een rioleringssysteem is het noodzakelijk dat er een systeem wordt aangelegd dat gericht is op beperking van overstort op verontreinigd water op het oppervlaktewater. Er is een verbeterd gescheiden rioleringsstelsel aangelegd. Hierbij is een koppeling aangebracht tussen het regenwaterstelsel en het vuilwaterstelsel. De eerst gevallen neerslag (verontreinigd door meegevoerd vuil van wegen, daken, etc.) wordt afgevoerd naar het vuilwaterstelsel. De resterende neerslag wordt afgevoerd naar het oppervlaktewater.