Zaans Medisch Centrum

2.1 Geschiedenis van het plangebied

Vanaf omstreeks 3000 v. Chr. lag het gebied van het bestemmingsplan Zaans Medisch Centrum in een hoogveenmoeras. Dit was een vrij kaal en drassig landschap met als belangrijkste kenmerk een hoogveenheuvel waar langs het water afliep richting de veenrivier de Zaan in het oosten en de Wormer in het noorden.

Tot aan de ontginning in de Middeleeuwen (rond het jaar 1050) was het gebied onbewoond en werd hoogstens bezocht door jagers, vissers en met vee rondtrekkende boeren. In de 11e eeuw trokken boeren het gebied in om het definitief te ontginnen en als akker en weiland te gebruiken. Zij deden dit door sloten in het veen te graven zodat het water uit het veen weg kon stromen en de drassige veenbodem droger en begaanbaar werd. De sloten stonden haaks op de Zaan (oost- west) en de Wormer (noord-zuid) en lagen evenwijdig aan elkaar. De boerderijen stonden kris kras door het hele gebied. Buiten het plangebied zijn door archeologen resten van middeleeuwse boerderijen opgegraven. De mogelijkheid dat binnen het plangebied nog resten van dergelijke boerderijen liggen is gezien het grondverzet in de jaren zestig van de vorige eeuw bijzonder klein.

Vanaf de 12e eeuw concentreerde de bewoning zich langs een weg of een oude kade en zo ontstond de lintvormige bebouwing op het Kalf en (buiten het plangebied) bij Haaldersbroek. Na het opwerpen van een dijk langs de Zaan werd vanaf de 14e of 15e eeuw ook de oostelijke Zaanoever bewoond. Het plangebied werd gebruikt als weiland en was onbebouwd. In de 17e en 18e eeuw verrezen er enkele molens. Ook hiervoor geldt dat binnen het plangebied nog resten van deze molens liggen bijzonder klein is, gezien het grondverzet in de jaren zestig van de vorige eeuw. De Gouw kreeg een belangrijke functie als vaarsloot. Producten voor en van de molens werden via dit water aan- en afgevoerd.

Pas in de 20e eeuw vonden er grote veranderingen plaats. In de jaren zestig van de vorige eeuw is de Jagersplas ontstaan, een gevolg van zandwinning voor de nieuwbouwwijken Peldersveld en Poelenburg in Zaandam-Oost. Ook is toen het plangebied volgebouwd; het ziekenhuis kwam er te staan en is stapsgewijs steeds verder uitgebreid tot de huidige omvang. Het enige wat nog van het historische landschap resteert is de vaarsloot de Gouw.