Bos en Vaartschool

4.8 Cultuurhistorie

Prestedelijke ontwikkeling

De Wagenweg waaraan het terrein van de Bos en Vaartschool is gelegen volgt nog altijd het tracé van de landweg, de Herenweg, die over de zandrug van de strandwal van Den Haag naar Alkmaar liep. Ten zuiden van Haarlem waren daar ter weerszijden van die landweg land- en tuinbouwgronden en de Haarlemmerhout. Ter hoogte van het latere Florapark was een terrein dat Hazepatersveld werd genoemd, een terrein dat oorspronkelijk behoorde bij de goederen van de Commanderij van Sint Jan en in 1625 overging aan de stad Haarlem. De naam is ontleend aan de weduwe Haesje Pater die een hoeve had aan de Herenweg en wiens vader dit veld in pacht had van de stad en als weiland gebruikte. Op het meest noordelijke deel van het veld – waar de Wagenweg bij de Dreef komt - werd in 1636 het Zuiderkerkhof aangelegd dat in 1832 werd gesloten.

Stedelijke ontwikkeling

In 1873 maakten J.D. Zocher en L.P. Zocher hun plan voor een villawijk op het Hazepatersveld. In hun oorspronkelijk, gerealiseerd ontwerp is een combinatie te zien van geschakelde en vrijstaande villabouw, sterk geënt op de Engelse landschapsstijl. De geschakelde villa's zien we gebouwd in een symmetrische groepering aan het Floraplein – de zuidoosthoek van het plangebied grenst aan deze bebouwing – en aan de Dreef, de nummers 24 t/m 30. Tussen die geschakelde bouw ontstonden rond de open ruimte van het Florapark als het ware drie kransen van vrijstaande en dubbele villa's, alle gebouwd in de jaren 1880-1893. De architectuur hiervan is meestal in neorenaissance stijl met elementen ontleend aan de chaletbouw. Het ensemble werd Florapark genoemd naar de godin Flora vanwege de vele bloemkwekerijen die in de nabijheid lagen.

De villa aan het Florapark 14 was tot 1922 in gebruik als woonhuis, maar werd in dat jaar getransformeerd tot schoolgebouw voor het lager onderwijs. In 1939 moet die oorspronkelijke villa plaatsmaken voor de nieuwbouw van de school naar ontwerp naar de toenmalig stadsarchitect van Haarlem, ir. G. Friedhoff. Diens ontwerp van de school laat een rondom een toren geschakeld gebouw van drie vleugels zien in de traditioneel-zakelijke stijl van de Delftse School. Dit ontwerp is grotendeels in tact gebleven. De genuanceerde, rode gevelsteen contrasteert op mooie wijze met de groene omgeving. De kap is bedekt met blauwe pannen. Ook aan de binnenzijde is de steen terug te vinden in de lambriseringen. Het ontwerp is sterk verwant aan gebouwen die Friedhoff in dezelfde jaren in Haarlem realiseerde, de Beatrixschool aan het Blinkertpad en de aula van de Noorderbegraafplaats. De situering van de nieuwbouw van de school is opvallend minder prominent dan de villa die er eerst stond. Door de ontwikkeling van het groen er om heen is het schoolgebouw nog minder opvallend geworden. Dat geldt ook voor de uitbreiding die de school in 1984 aan de oostzijde kreeg.

De huidige situatie laat een schoolgebouw uit 1939 zien met een geschakelde plattegrond van drie vleugels met pannen gedekte zadeldaken en een centrale iets hogere toren met koepeltje. Vanwege de hoge architectonische kwaliteit van dit schoolgebouw in deze context is de oorspronkelijke school op de waarderingskaart gewaardeerd als "Orde 2". Het schoolgebouw is niet aangewezen als rijks- of gemeentelijk monument, maar behoud is wenselijk. Dat geldt ook voor de hoge muren, karakteristieke toegangspoort en terreinafscheidingen aan de zijde van het Floraplein en deels grenzend aan de achtertuin van Hazepaterlaan 5. Deze staan opgenomen in de bouwvergunning uit 1939.
De uitbreiding uit 1984 heeft niet de "Orde 2" waardering gekregen. De aangrenzende percelen van het Florapark, Floraplein en Hazepaterslaan zijn allen Rijksmonument.

Het geheel bevindt zich, zoals al eerder is aangegeven, in het in 1990 vastgestelde, omvangrijke beschermd stadgezicht van de binnenstad van Haarlem met de Haarlemmerhout waarvan de westelijke begrenzing ook de bebouwing aan de Wagenweg meeneemt. In de redengevende beschrijving hiervan wordt niet specifiek ingegaan op het bestaande schoolgebouw maar wordt geconstateerd dat de oorspronkelijke conceptie van het Florapark bewaard is gebleven: “met losstaande villa's, gebouwd in eclectische trant in het laatste kwart van de negentiende eeuw, gesitueerd rond een open grasveld waarop enkele oude boomgroepen staan. Buiten de verbreding van de wegen is de parkaanleg gaaf bewaard gebleven. De aangesloten bebouwing langs de Wagenweg die de westzijde van het park afsluit, bestaat uit tamelijk waardevolle, laat negentiende-eeuwse bebouwing”.

Toekomst

Omdat er vanwege de gewenste unilocatie een uitbreiding van de school noodzakelijk is aan het Florapark, is er een ontwerp ontwikkeld dat de stedenbouwkundige randvoorwaarden aangeeft en de cultuurhistorische waarden respecteert. Dit ontwerp sluit aan op de lay-out en vormgeving van het oorspronkelijke schoolgebouw en houdt rekening met de weelderige groenelementen. Daarmee is het kader geschetst voor een nieuwe ontwikkeling waarbij de huidige karakteristieken behouden blijven.

4.8.1 Waarderingskaart

Ten behoeve van dit bestemmingsplan Bos en Vaartschool is een waarderingskaart opgesteld.

Hierin is de hoofdbebouwing van de school uit 1939 uitgaande van de cultuurhistorische waarden gewaardeerd met de 'Orde 2' status. Ook de hoge muren, karakteristieke toegangspoort en terreinafscheidingen hebben de Orde-2 status gekregen en dienen te worden behouden.

Gebouwen en bouwwerken (ook bruggen) die zijn gewaardeerd met de 'Orde 2' status zijn ouder dan vijftig jaar en leveren op grond van hun hoge architectonische kwaliteit, hun plaats in de stedenbouwkundige structuur en/of als toonaangevend element in de gevelwand een belangrijke bijdrage aan het stadsbeeld. De toegevoegde waarde van deze bouwwerken heeft niet alleen betrekking op de aanwezigheid binnen het beschermd stadsgezicht, maar ook op individuele architectonische en stedenbouwkundige kwaliteiten van de bouwwerken. Behoud van de specifieke waarden van deze gebouwen voor de gevelwand is het uitgangspunt.
De nieuwbouw uit 1984 valt buiten de 'Orde 2' status. Overigens wordt momenteel in de werkgroep Erfgoed en Ruimte onder meer onderzocht welke nieuwbouw in Haarlem tevens beschermenswaardig is. Dit onderzoek loopt nog.

De hoofdbebouwing van de school uit 1939 en de bijbehorende hoge muren, karakteristieke toegangspoort en terreinafscheidingen vallen niet onder de noemer rijks- of gemeentelijk monument ('Orde 1' status). De 'Orde 2' status op de waarderingskaart is gekoppeld aan de verbeelding (met daarop de aanduiding sba-o2) en daarmee aan de planregels. De bestaande (oorspronkelijke) goot- en bouwhoogte dienen te worden gehandhaafd, evenals de nokrichting, torentjes, dakkapellen, gevelindeling etc. Voor de muren en toegangspoort met deze aanduiding geldt eveneens dat de bestaande hoogte, materiaalgebruik, indeling en wijze van afdekking gehandhaafd moeten blijven.

Ten behoeve van de realisatie van de uitbreiding is een doorbraak in de westgevel aan de zijde van de Wagenweg noodzakelijk. Deze aansluiting is in het ontwerp zorgvuldig vormgegeven.

Redengevende omschrijving Florapark 14

Schoolgebouw uit 1939 naar een ontwerp van architect G. Friedhoff in traditioneel-zakelijke stijl. Geschakelde plattegrond van drie vleugels met een pannengedekt zadeldak en een centraal geplaatste toren met helvormig koperen dak met koepeltje. Twee vleugels van twee bouwlagen en een vleugel met één hoge bouwlaag. Eindgevels met vlechtingen en grotendeels oorspronkelijke kozijnen.

De oostelijke nieuwbouwvleugel uit 1984 valt buiten de 'orde 2' status.

Tuinmuren en poort in metselwerk op de zuidelijke helft van het terrein op de grens met de panden aan het Floraplein en de Hazepaterslaan, gebouwd met de school in 1939, en deels vroeger. Aan de zijde van het Floraplein is de ruim 3 meter hoge tuinmuur – tussen Floraplein 3 en 4 - voorzien van een poort met segmentboogvormige bovendorpel en twee symmetrisch geplaatste oculi met rollagen, siermetselwerk en smeedwerk. Deze hoge tuinmuur loopt deels parallel aan de zijgevel van Floraplein 4 en sluit aan op de oudere tuinmuur, die in een knik doorloopt achter Floraplein 4, bestaande uit een ca. anderhalve meter hoge muur met hoger opgaande penanten met hekwerk daartussen, met één latere tuindeur. Aansluitend op en deels tegen de zijgevel van Floraplein 3 een eveneens ruim 3 meter hoge tuinmuur afgedekt met een ezelsrug, waarop haaks de ruim 2 meter hoge tuinmuur aansluit die het achterterrein van Hazepaterslaan 5, zowel aan de zijkant als aan de achterzijde begrenst. Ook deze tuinmuur wordt afgedekt met een ezelsrug.

Zoals hierboven reeds is aangegeven is behoud van de specifieke waarden van deze gebouwen/muren voor de gevelwand het uitgangspunt.