Terwijde

5.9 Water

Aanleiding

De Waterparagraaf is een verplicht onderdeel van een ruimtelijk plan en vormt een wezenlijk element in het gehele watertoetsproces. Het fungeert als een instrument waarin de waterhuishoudkundige gevolgen van een plan inzichtelijk worden gemaakt, de gemaakte afwegingen expliciet en toetsbaar worden vastgelegd en het wateradvies van de waterbeheerder wordt opgenomen. Door de bestaande (geo)hydrologische situatie en randvoorwaarden, de geplande ontwikkeling en de ruimtelijke consequenties ten aanzien van de waterhuishouding te analyseren, kan het streven naar een duurzaam en robuust watersysteem vroegtijdig in het ontwerpproces worden geïntegreerd.

Voor de wijk Terwijde in de vinexlocatie en stadsdeel Leidsche Rijn te Utrecht wordt een beheerbestemmingsplan opgesteld om de bestaande situatie vast te leggen. Beheergebieden zijn gebieden (wijken) waar geen grote ontwikkelingen meer plaatsvinden. Deze waterparagraaf beschrijft de bestaande waterhuishoudkundige situatie van de wijk Terwijde zodat strategisch en operationeel wijkbeleid optimaal op het lokale watersysteem kan worden afgestemd.

Beleidskader

In het algemeen is het beleid van het Rijk, de provincie Utrecht, de gemeente Utrecht en het waterschap HDSR gericht op een duurzaam en robuust waterbeheer. Bij ruimtelijke ontwikkelingen worden (indien doelmatig) de waterkwaliteitstrits 'gescheiden inzamelen-gescheiden afvoeren-gescheiden verwerken' en de waterkwantiteitstrits 'water vasthouden-bergen-vertraagd afvoeren' gehanteerd. Dit beleid is per overheidsniveau in de onderstaande beleidsdocumenten verankerd:

• Rijksbeleid: Vierde Nota Waterhuishouding, Vijfde Nota RO, WB21, NBW, Waterwet, etc;
• Provinciaal beleid: Nota Planbeoordeling, Waterhuishoudingsplan, Beleidsplan Milieu en Water, Streekplan, etc;
• Gemeentelijk beleid: Gemeentelijk Rioleringsplan 2007-2010[1];
• Waterschapsbeleid: Waterbeheerplan 2010-2015, Beleidsregels 2010 Keur 2009, Keur[2].
  

[1] De gemeente heeft de zorgplicht voor de inzameling en het transport van afvalwater, het inzamelen en verwerken van overtollig hemelwater en het voorkomen van structurele grondwateroverlast. Het actuele beleid hiervoor is vastgelegd in het Gemeentelijk afval-, hemel- en grondwaterplan 2007-2010 en binnenkort in het Verbreed Gemeentelijk rioleringsplan 2011-2014. De ontwerpeisen zijn opgenomen in het Handboek Inrichting Openbare Ruimte, onderdeel riolen, rioolgemalen en drainage (versie juni 2005). Daarnaast stelt de gemeente eisen aan het ontwerp van watergangen waarvan zij eigenaar of beheerder is of wordt.

[2] Het waterschap Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR) heeft de zorg voor het kwantiteits- en kwaliteitsbeheer van het oppervlaktewater in het plangebied. Het beleid en de regels van het waterschap zijn vastgelegd in diverse wetten en verordeningen. De belangrijkste verordening is de keur.

Betrokken partijen

In dit watertoetsproces participeren de volgende partijen:

Aanvrager: Gemeente Utrecht, Stadsontwikkeling - Stedenbouw en Monumenten

Opsteller: Gemeente Utrecht, Stadswerken - IBU Stadsingenieurs

Toetser: Waterschap Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (beheerder oppervlaktewater)

Gemeente Utrecht, Stadswerken - Stedelijk Beheer (beheerder riolering, oppervlaktewater)

Plangebied

In stadsdeel en nieuwbouwwijk Leidsche Rijn zijn inmiddels vele woningbouwlocaties ontwikkeld. Aan de noordzijde van Leidsche Rijn, globaal tussen het bedrijventerrein De Wetering Noord / Zuid en de spoorverbinding Utrecht-Gouda, ligt de waterrijke wijk Terwijde. Voorheen was dit een veengebied, gelegen tegen de stroomrug van de Oude Rijn. Open weilanden werden afgewisseld door enkele bosstroken. Dit agrarische landschap heeft zich ontwikkeld tot het woonlandschap Terwijde.

Terwijde is een moderne en dynamische wijk met veel groene ruimte, een afwisselend straatbeeld en een leefgebied met veel water. Brede watergangen, rietoevers, kleine bruggetjes en een stadspark (het Waterwinpark) zijn sterk bepalend voor de sfeer. De voorzieningen in Terwijde concentreren zich rond het veelzijdige Waterwinpark. Het noordelijke deel van Terwijde is het eilandenrijk waarbinnen elk "wooneiland" zijn eigen sfeer heeft.

Figuur 1 - Analysekaart Terwijde (bron: Welstandsnota Utrecht - juni 2004)

Oppervlaktewater

Watersysteem Leidsche Rijn

De watergangen in de wijk Terwijde maken onderdeel uit van het watersysteem Leidsche Rijn: een zelfstandig functionerend watersysteem (zie figuur 3) waarbij aan- en afvoer van gebiedsvreemd water in een normaal hydrologisch jaar vanuit het Amsterdam-Rijnkanaal vrijwel niet nodig is. Hiertoe wordt hemelwater opgevangen en vastgehouden in het lokale grond- en oppervlaktewatersysteem. Ter bevordering van de waterkwaliteit circuleert het water in een vrijwel gesloten systeem door het stadsdeel Leidsche Rijn en aansluitende gebieden. Door variatie in waterpeil en het rondpompen van oppervlaktewater wordt stilstaand water (en zuurstofloosheid en muggenoverlast) vrijwel voorkomen.

Watersysteem Terwijde

Als oorspronkelijk veengebied ligt de wijk Terwijde relatief laag. De ondergrond bestaat voornamelijk uit veen, waarin zich dunnere of dikkere kleilagen bevinden. Het watersysteem is een belangrijk onderdeel van het stedenbouwkundig ontwerp: in noordwest-zuidoostelijke richting is, als hoofdader van het watersysteem Leidsche Rijn, een 'Grand Canal' (de Liesveldse Wetering) aangelegd met een aantakkende verkavelingsstructuur. De omgang met hemelwater is duurzaam gescheiden: via daken, regenpijpen, goten, rijbanen en groenstroken wordt het hemelwater oppervlakkig naar wadi´s afgevoerd waar het (gezuiverd) in de ondergrond infiltreert en aan het grondwater wordt toegevoegd. Het overschot aan water wordt via een overloopvoorziening op het oppervlaktewater geloosd.

De hoofdwatergangen van het oppervlaktewater (zie figuur 2) zijn in beheer bij het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (paarse arcering). De waterpartij bij de Musicalkade is in beheer bij de gemeente Utrecht - Stadswerken (gele arcering). Het onderbemalingsgebied 'Krommewetering nr. 51', aan de noordzijde van de Liesveldse Wetering, ligt in bedrijventerrein De Wetering Noord.

Figuur 2 - beheerderskaart watergangen Terwijde (bron: gemeente Utrecht - juni 2010)

Figuur 3 - geschematiseerd hoofdwatersysteem Terwijde (bron: Actualisatie basiskaart- 2007)

Peilgebieden

Het omvangrijke watersysteem in de waterrijke wijk Terwijde is onderdeel van het 'Lage stelsel Noord' (zie figuur 4). De primaire of hoofdwatergangen in Terwijde (in figuur 3 zwartomlijst) zijn gecentreerd rondom de Liesveldse Wetering (peilgebied NAP -1.00/-1.30 m). Aan deze hoofdwatergang zijn verschillende 'waterlussen' verbonden en een havenkom bij de Musicalkade. In de wijk Terwijde bevinden zich geen secundaire of wijkwatergangen.

Volgens opgave van HDSR zijn in de wijk Terwijde twee onderbemalingsgebieden: 1. tussen de E. Hullebroeckstraat en het spoor Utrecht-Gouda en 2. tussen de A. Lecocqsingel, de Enghlaan en het F. Raymondpad. Dit lokale peilbeheer (een structureel lage waterstand) is noodzakelijk om de oorspronkelijke waterhuishouding te handhaven in verband met de bestaande, vaak monumentale bebouwing.

Bij hevige neerslaggebeurtenissen mag het waterbezwaar leiden tot een peilstijging van 0,3 m. In figuur 3 is zijn deze watergangen en peilgebieden schematisch weergegeven.

De status van de watergangen is van belang voor de breedte van de beschermingszone (schouwstrook): een aan een waterstaatswerk grenzende zone -die als zodanig in de legger is opgenomen- waarin ter bescherming van dat waterstaatswerk voorschriften krachtens de keur van toepassing zijn. De genoemde bepaling beoogt te voorkomen dat de stabiliteit van het profiel en/of veiligheid wordt aangetast, de aan- en/of afvoer en/of berging van water wordt gehinderd dan wel het onderhoud wordt gehinderd. De breedte van de beschermingszone aan weerszijden van oppervlaktewater is vastgelegd in de legger en bedraagt 5 meter voor primaire en secundaire watergangen en 2 meter voor tertiaire watergangen.

Aan- en afvoer

De wateraanvoer naar en de stroomrichting in het watersysteem 'Lage stelsel Noord' in de toekomst is afhankelijk van de hydrologische situatie. Hierbij heeft de Haarrijnseplas een belangrijke bufferfunctie.

Bij droge en normale neerslagcondities (watertekort of circulatie) wordt het water via de 'Joostenlaan-wetering' (en de 'Haarrijnseplas') onder vrij verval naar het 'Lage stelsel Noord' aangevoerd en via het toekomstige opvoergemaal nabij de Terwijdesingel/Jazzsingel opgepompt naar het 'Hoge stelsel Noord'.

Bij natte / extreme neerslagcondities (wateroverschot) wordt het water vanuit de 'Joostenlaan-wetering', de 'Haarrijnseplas' en het 'Hoge Stelsel Noord' via het 'Lage stelsel Noord' naar het uitlaatpunt op de Haarrijn afgevoerd. In figuur 3 zijn de stroomrichtingen in het watersysteem aangegeven en in figuur 4 de relaties met de omliggende watersystemen in stadsdeel Leidsche Rijn.

Figuur 4 - gemodelleerd hoofdwatersysteem Leidsche Rijn (bron: gemeente Utrecht)

Tijdelijke situatie

Het oppervlaktewatersysteem in de wijk Terwijde is weliswaar af, van het circulatie- / hoofdwatersysteem van Leidsche Rijn missen nog essentiële schakels. Onder andere de watersystemen 'Veldhuizen', 'Lage Stelsel Zuid' en 'Hoge stelsel Zuid' moeten nog grotendeels voltooid worden.

Het watersysteem Terwijde fungeert daarom nog niet als integraal onderdeel van het circulatiesysteem Leidsche Rijn. Verschillende wezenlijke waterverbindingen moeten nog aangelegd worden. Onder andere de waterverbinding ten noorden van het spoor en de watergang onder het spoor (zie figuur 3: de geel gearceerde watergang) met het toekomstige opvoergemaal nabij de Terwijdesingel/Jazzsingel moet nog gerealiseerd worden.

De waterhuishouding in Terwijde functioneert echter ook in deze tijdelijke situatie naar behoren: de waterkwaliteit is goed en er is, ook bij hevige neerslag, geen sprake van wateroverlast.

Ruimtelijke consequenties

Het functioneren van de ondergrondse èn bovengrondse voorzieningen ten behoeve van de inzameling en het transport van afvalwater, de inzameling en verwerking van overtollig hemelwater en het voorkomen van structurele grondwateroverlast, dient te zijn gewaarborgd. De mate van functioneren is afhankelijk van de conditie èn de dimensies van de voorzieningen. Het huidige ruimtebeslag en afmetingen van bv. riolering, rioolgemalen, watergangen, wadi's en infiltratievoorzieningen is dus essentieel voor een goede systeemwerking. Verkleining of aanpassing hiervan (bv. het verwijderen van een greppel / wadi) heeft directe consequenties voor het functioneren van de voorzieningen en is dus niet toegestaan zonder compenserende maatregelen.

Beleid en beheer

Het waterschap Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR) heeft de zorg voor het kwantiteitsbeheer van de primaire watergangen (zie figuur 2) en kwaliteitsbeheer van al het oppervlaktewater in het plangebied. Het waterschap is verantwoordelijk voor het functioneren van het watersysteem.

Om dit te kunnen waarborgen voert het waterschap onderhoudstaken uit en toetst of bij de aanleg van werken ter plaatse van oppervlaktewatergangen en in beschermingszones voldaan is aan de algemene en specifieke criteria. Over het algemeen geldt dat het aanleggen van werken ter plaatse van dan wel in de beschermingszone van een oppervlaktewaterlichaam negatieve gevolgen kan hebben voor het functioneren van het watersysteem.

In de wijk Terwijde zijn geen secundaire of wijkwatergangen. De tertaire watergang zijn in principe in beheer en onderhoud bij de gemeente, tenzij er met bewoners of andere partijen andere afspraken zijn gemaakt.

Keur

Het beleid en de regels van het waterschap zijn vastgelegd in diverse wetten en verordeningen. Aanpassingen aan het bestaande waterhuishoudingsysteem moeten door het Hoogheemraadschap worden vergund. Er geldt een vergunningsplicht op grond van de belangrijkste verordening, de "Keur" (ex artikel 77 en 80 van de Waterschapswet).

In de Keur van het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden 2009 staan verboden en geboden die betrekking hebben op oppervlaktewatergangen, waterkeringen en grondwater. De verboden betreffen die handelingen en gedragingen die in principe onwenselijk zijn voor de constructie of de functie van oppervlaktewatergangen, waterkeringen of grondwatergangen. De geboden geven de verplichtingen aan om deze waterstaatswerken in stand te houden. Een gebod kan bijvoorbeeld betrekking hebben op een onderhoudsverplichting.

Eventuele vergunningen worden alleen verleend als waterstaatkundige belangen niet in het gedrang komen. Bij het verlenen van een vergunning worden deze belangen altijd afgewogen. Daarnaast moet rekening gehouden worden met de verbrede doelstellingen van de Waterwet te weten de samenhang met chemische en ecologische aspecten en de vervulling van maatschappelijke functies van watersystemen.

Waterkeringen

In of aangrenzend aan de wijk Terwijde zijn geen waterkeringen aanwezig.

Grondwater

Zorgplicht

De gemeente heeft per 1 januari 2008, voortkomend uit de nieuwe wet 'Verankering en bekostiging gemeentelijke watertaken', de zorgplicht om 'het in openbaar gemeentelijke gebied treffen van maatregelen om structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand voor de aan de grond gegeven bestemming te voorkomen of beperken'. Dit is alleen zo als het nemen van maatregelen doelmatig is en het niet onder de verantwoordelijkheid van het waterschap of de provincie valt. De nieuwe gemeentelijke grondwaterzorgplicht stelt de gemeente Utrecht beter in staat een bijdrage te leveren aan de aanpak van grondwaterproblemen in het bebouwd gebied.

Verantwoordelijkheden

De zorgplicht heeft het karakter van een inspanningsplicht. Dat wil zeggen dat de gemeente niet verantwoordelijk is voor handhaving van het grondwaterpeil in bebouwd gebied. De wetgeving geeft aan dat de burger met grondwateroverlast bij de gemeente met zijn probleem terecht moet kunnen: de gemeente is het eerste aanspreekpunt voor de burger.

De perceelseigenaar is op eigen terrein zelf verantwoordelijk voor het treffen van maatregelen tegen grondwateroverlast. Deze verantwoordelijkheid geldt ook voor de gemeente als eigenaar van de openbare ruimte. De perceelseigenaar is verantwoordelijk voor de staat van zijn woning en perceel, voor zover deze problemen niet aantoonbaar worden veroorzaakt door onrechtmatig handelen of nalaten van de buur (overheid of particulier). Bij grondwaterproblemen mag dus in de eerste plaats van de perceelseigenaar worden verwacht, dat hij de vereiste waterhuishoudkundige en/of bouwkundige maatregelen neemt.

Criterium

Grondwater wordt als overtollig beschouwd indien het ontwateringscriterium van 0,7 meter beneden de as van de weg gedurende meerdere jaren langer dan vijf aaneengesloten dagen per jaar wordt overschreden. Voor grootschalig openbaar groen en parken wordt gestreefd naar een ontwateringsdiepte van tenminste 0,5 m beneden maaiveld. Afhankelijk van de begroeiing kan hier in overleg met de groenbeheerder van worden afgeweken.

Grondwatersysteem Terwijde

Ook het ontwateringssysteem (drainagevoorzieningen) in de wijk Terwijde is inmiddels af. Er zijn geen klachten over grondwateroverlast bekend. Bij het bouwrijpmaken is bij de rioleringswerkzaamheden onder de meeste rijbanen drainage meegelegd zodat het grondwaterregime kan worden gereguleerd. Het grondwaterregime wordt beïnvloed door het peilbeheer in de nabij gelegen watergangen (mate van afstroming) en de hoeveelheid geïnfiltreerde / gepercoleerde neerslag (mate van aanvulling). Het drainagestelsel vlakt de pieken van hoge grondwaterstanden af en voert overtollig grondwater af naar het oppervlaktewater.

Boringvrije zone

De wijk Terwijde bevindt zich geheel binnen de boringsvrije zone van het Grondwaterbeschermingsgebied Leidsche Rijn. Binnen de boringsvrije zone gelden regels en voorschriften ten aanzien van het maken van boorputten, grond- en funderingswerken die verwoord zijn in het 'Besluit Boringen en Funderingen provincie Utrecht 2003'. De regels zijn bedoeld om de kleilaag in stand te houden die het grondwater beschermd tegen verontreinigingen. Onderstaand zijn de relevante verbodsbepalingen uit dit besluit opgenomen:

1. Het is in boringsvrije zones en in grondwaterbeschermingsgebieden buiten inrichtingen verboden om:

a. boorputten op te richten, in exploitatie te nemen of te hebben,

b. grond- of funderingswerken in de bodem uit te voeren of te hebben, op een diepte van 40 meter of meer onder het maaiveld.

3. Het verbod geldt niet voor:

a. het onderzoeken of saneren van de bodem krachtens de Wet bodembescherming, mits degene die deze handelingen verricht alle maatregelen treft die redelijkerwijs van hem kunnen worden gevergd teneinde het risico van verticale verspreiding van verontreinigingen als gevolg van deze handelingen te voorkomen, dan wel teneinde die verspreiding zoveel mogelijk ongedaan te maken;

b. handelingen in het kader van een op basis van de Ontgrondingenwet verleende vergunning.

Riolering

De wijk Terwijde ligt volledig in bemalingsgebied 29. Dit bemalingsgebied wordt aan de zuidkant begrenst door het spoor Utrecht-Gouda, aan de noordoostzijde door de Liesveldse Wetering en aan de westkant door Het Stadspark / Het Lint. In de wijk Terwijde is vanaf 2002 tot heden bij het bouwrijpmaken een duurzaam gescheiden stelsel aangelegd: het huishoudelijk afvalwater wordt onder vrij verval afgevoerd naar verschillende lokale rioolgemalen. Deze gemalen verpompen het afvalwater rechtstreeks naar het ontvangstgemaal van de rwzi Leidsche Rijn (Proostwetering).

Omgangprincipes

Het hemelwater wordt volgens verschillende omgangprincipes verwerkt: deels een verbeterd gescheiden stelsels (VGS) en deels een duurzaam gescheiden stelsel. Bij het VGS-principe wordt de 'first flush' van verhardingen en daken naar de rwzi afgevoerd en het overschot via overstorten op nabijgelegen watergangen geloosd. Bij het duurzaam-principe wordt een groot deel van het hemelwater van verhardingen en daken via een hemelwaterstelsel en wadi's verwerkt (bergen, infiltreren) waarbij het overschot op het oppervlaktewater wordt geloosd (vertraagd afvoeren). Om overlast door een hoge grondwaterstand te voorkomen, is bij beide principes daar waar noodzakelijk, drainage meegelegd die afwatert op het oppervlaktewater.

De daken lozen het hemelwater via oppervlakkige afstroming of een ondergronds hemelwaterstelsel op greppels (en infiltratiekoffers) die onderling zijn verbonden en zijn voorzien van een overstort op het oppervlaktewater. Om overlast door een hoge grondwaterstand te voorkomen, is daar waar noodzakelijk, drainage meegelegd die afwatert op het oppervlaktewater.

Aansluitingen

Alle nieuwe woningen / appartementen dienen een aparte huisaansluiting op het vuilwaterstelsel (dwa) van het (verbeterd) gescheiden stelsel te krijgen. Voor de aansluiting van de woningen op de openbare riolering is een aansluitvergunning vereist van de dienst Stadswerken. Bij ontwikkelingen en nieuwbouw dient het hemelwater bovengronds te worden afgevoerd.

Rijn-Kennemer drinkwaterleiding

Tussen de 2 bomenrijen van de Rijnkennemerlaan bevinden zich de drinkwatertransportleidingen 'Rijn-Kennemer' waarvan Waternet de eigenaar van is. Ten behoeve van de drinkwatervoorziening van Amsterdam (en een groot deel van de randstad) wordt oppervlaktewater uit het Lekkanaal bij Nieuwegein gepompt en enigszins gezuiverd naar de duinen bij Haarlem getransporteerd. Aan weerszijden van deze drinkwatertransportleiding geldt een beschermingszone van 2 meter.

RWZI Leidsche Rijn

Door DHV is ten behoeve van een vergunning inzake de Wet Milieubeheer onderzoek verricht naar de geuremissie van de rwzi Leidsche Rijn. In het 'Geurrapport rwzi Leidsche Rijn' (DHV, d.d. 30-10-1997) zijn de immissie- en emissieaspecten ten aanzien van geur van de rwzi nader uitgewerkt en getoetst aan de toenmalige vigerende geuremissieeisen, de regeling "Geurhinderbestrijding rioolwaterzuiveringsinstallaties" van de Nederlandse Emissie Richtlijnen (NER). Uitgaand van de emissie van de rwzi, berekend volgens de richtlijnen, is de geurimmissie in de omgeving van de rwzi berekend met een lange termijn frequentie distributie model ("Nationale Model"). De resultaten van deze berekeningen zijn weergegeven met geurcontouren en getoetst aan de huidige geureisen.

Figuur 5 - Geurimmissie van de rwzi Leidsche Rijn; isogeurconcentratielijnen voor 1 ge/m3 en 2 ge/m3 (bron: DHV)

Uit figuur 5 blijkt dat de geurcontour voor 2 ge/m3 vrijwel volledig binnen de terreingrenzen van de rwzi ligt. Alleen aan de westzijde overschrijdt deze contour enigszins de terreingrens. De geurcontour van 1 ge/m3 ligt aan de zuidzijde vrijwel op de terreingrens respectievelijk de noordelijke oever van de Liesveldse Wetering. Kleine overschrijdingen van deze grens treden op aan de west-, oost en noordzijde.

Om de geuremissie van de rwzi Leidsche Rijn te beperken zijn bij de aanleg vergaande geurbeperkende maatregelen getroffen. Zo zijn alle belangrijke procesonderdelen van de zuiveringsinstallatie, die stankhinder zouden kunnen veroorzaken, afgedekt en afgesloten. De afgesloten ruimten worden geforceerd geventileerd, waarna de afgezogen lucht biologisch wordt gezuiverd in lavafilters. Als gevolg van deze maatregelen zijn de geuremissie en -immissie aanzienlijk gereduceerd waardoor de aangrenzende woonwijk minimale hinder ondervindt. Hiermee voldoet de rwzi Leidsche Rijn aan de normstelling die in de Bijzondere Regeling van de Nederlandse Emissie Richtlijnen (NER) is vastgesteld.

Uitgaand van overeenkomstige geurbeperkende maatregelen als toegepast in fase 1, leidt een toekomstige uitbreiding van de rwzi tot een capaciteit van 155.000 i.e., volgens het in 1997 voorziene scenario, tot ruim een verdubbeling van de geuremissie. Om in die situatie geurhinder te voorkomen, kan het noodzakelijk zijn om verdergaande c.q. aanvullende geurbeperkende maatregelen te treffen.

Watervergunning

Ten behoeve van het dempen en graven, aanleggen van vlonders en steigers en bouwen in en langs water is een Watervergunning van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden noodzakelijk. Ten behoeve van de ontwikkelingen in het plangebied is een Keurontheffing vereist. Alle wateraspecten (inclusief de Keur-aspecten) worden in de watervergunning geregeld.

Ook tijdelijke grondwateronttrekkingen tijdens bouwwerkzaamheden zijn vergunningsplichtig, evenals de tijdelijke lozing van bemalingswater op de gemeentelijke riolering of oppervlaktewater.