Heycop zone, Vleuterweide

5.11 Archeologie

5.11.1 Beschrijving van de archeologische waarden

In de zuidelijke helft van het plangebied bevinden zich in de ondergrond afzettingen die behoren tot de zogenaamde Heldammer stroomrug. Deze zijn voornamelijk afgezet in de Bronstijd en vervolgens in de Romeinse tijd, toen hier een zijrivier van de Rijn actief was. Vanwege de relatief hoge en droge ligging van de zogenaamde oeverwallen van deze voormalige rivier bood deze stroomrug in de late prehistorie en in de Romeinse tijd gunstige voorwaarden voor bewoning. Daarom geldt voor het gehele oppervlak van de stroomrug een hoge verwachting voor het aantreffen van bewoningssporen uit met name deze perioden. Speciaal voor de Romeinse tijd komt daarbij dat de bewuste riviertak toen de noordgrens van het Romeinse rijk vormde. Direct ten zuidoosten van het plangebied is daarvan in 2002 een treffend bewijs gevonden in de vorm van een Romeinse wachttoren uit het midden van de 1e eeuw, die hier vermoedelijk de wacht hield over militair bevoorradingsverkeer dat zich over de rivier bewoog. Iets verder naar het oosten, vlak bij de huidige gemeentewerf, bevond zich later in de Romeinse tijd, in de 2e en 3e eeuw een kleine militaire wachtpost.

Bij de ontwikkeling van het nieuwbouwgebied Veldhuizen (direct ten zuiden van het plangebied Vleuterweide) zijn in 1997 resten van de Romeinse grensweg gevonden. Blijkens booronderzoek dat in 1998 is uitgevoerd loopt de weg van oost naar west door het zuiden van de wijk Vleuterweide. Op het terrein van de gemeentewerf is een deel van de weg gemarkeerd in de verharding. In het zuidwesten van de wijk Vleuterweide, ten zuiden van de Perenlaan, is een enkele honderden meters lang stuk van de Romeinse weg als wandelroute ingepast in de openbare ruimte en met een opvallende markering aangeduid. Dit tracéstuk sluit vrijwel aan op het zuidelijk deel van het plangebied. Naar het westen is de loop van de Romeinse weg tot even voorbij de Heldamweg in kaart gebracht. De resten van de Romeinse weg zijn voor Nederland uniek vanwege de bijzondere constructie, de goede conserveringstoestand en de lengte van het bewaarde tracé. In de wijk De Balije, ten oosten van Veldhuizen, is een deel van de Romeinse weg met daaraan gelegen structuren en vondsten, aangewezen als wettelijk beschermd monument.

5.11.2 Verordening op de Archeologische Monumentenzorg

Op grond van het Verdrag van Malta dat vertaald is in hoofdstuk V van de Monumentenwet 1988 zijn gemeenten verplicht om het archeologisch erfgoed te beschermen. De wet biedt de mogelijkheid om een verordening vast te stellen en om de bescherming via bestemmingsplannen te regelen. Het is mogelijk om beide wegen te bewandelen. Gezien de complicaties die optreden bij het beschermen van archeologisch erfgoed in bestemmingsplannen, is gekozen voor een verordening, en voor een verwijzing daarnaar in bestemmingsplannen.

In de verordening op de archeologische monumentenzorg is een vergunningstelsel opgenomen ter bescherming van het archeologische erfgoed, waarmee de wettelijk vereiste bescherming kan worden geboden. In het bestemmingsplan wordt, wanneer sprake is van archeologische waarden of verwachting een arcering opgenomen op de kaart (verbeelding) met de bestemming Waarde-Archeologie. In de regels wordt in deze dubbelbestemming opgenomen dat de voor Waarde-Archeologie aangewezen gronden mede zijn bestemd voor de bescherming en veiligstelling van de archeologische waarden en verwachting. In een specifieke gebruiksregel wordt geregeld dat onder een met het bestemmingsplan strijdig gebruik in ieder geval wordt begrepen het handelen in strijd met de verordening op de Archeologische Monumentenzorg. Het bestemmingsplan houdt op deze manier rekening met de archeologische waarden en verwachtingen, terwijl in strijd handelen met de specifieke gebruiksregel een economisch delict is.

Hoofdstuk V van de Monumentenwet 1988 (artikel 38 en verder) regelt de archeologische monumentenzorg. De wetgever heeft voor de bescherming van het archeologisch erfgoed de gemeente de bevoegdheden toegekend waarmee onderzoek afgedwongen kan worden bij verstoring van de grond en waarmee eisen aan dat onderzoek gesteld kunnen worden.

Op de archeologische waardenkaart van de gemeente Utrecht is een strook van 30 m rondom de as van de Romeinse weg aangemerkt als gebied van hoge archeologische waarde. Een klein oppervlak in het uiterste zuiden van het plangebied maakt deel uit van deze zone. Dit betekent geldt dat voor bouwvergunningplichtige werken (groter dan 50m2) die de bodem dieper dan 50cm roeren, een archeologievergunning vereist is. De gemeente kan in het kader van de vergunningverlening voorwaarden verbinden aan de maatvoering of uitvoering van eventuele (bouw)werken en eisen stellen ten aanzien van eventueel voorafgaand uit te voeren onderzoek.