Paardenmaat-zuid en Leusden-west

3.1 Archeologie en cultuurhistorie

3.1.1 Archeologie

Archeologie algemeen: wetgevend kader
Op 1 september 2007 is de Wet op de Archeologische Monumentenzorg (Wamz) in werking getreden. Dit is een herziening van de Monumentenwet 1988. Met deze herziening zijn de belangrijkste bevoegdheden aangaande de archeologie bij de gemeente neergelegd. De gemeenteraad is op grond van de Monumentenwet verplicht bij de vaststelling van bestemmingsplannen (en dus ook beheersverordeningen) rekening te houden met de in de grond aanwezige of te verwachten archeologische waarden.
Om dit te kunnen onderbouwen dient de gemeente er voor te zorgen dat de archeologische waarden en verwachtingen binnen het gemeentelijk grondgebied bekend zijn. Deze waarden en verwachtingen zijn aangegeven op een voor de gemeente opgestelde Archeologische Beleidskaart, die op basis van archeologische waarnemingen en vondsten, landschappelijke en historische gegevens tot stand is gekomen. De op de gemeente toegespitste Archeologische Beleidskaart vervangt de inmiddels verouderde Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) en Archeologische Monumenten Kaart (AMK).

Waarden en verwachtingen
Uit de beleidskaart blijkt dat er binnen het besluitgebied geen bekende archeologische vindplaatsen liggen. Er zijn wel diverse typen archeologische verwachtingsgebieden aanwezig. Dit zijn gebieden waar, op basis van onder meer historisch kaartmateriaal en het bodemtype, archeologische waarden verwacht worden.

Afbeelding - Uitsnede Archeologische beleidskaart Leusden

Een en ander wordt toegelicht in het rapport 'Gemeente Amersfoort en Leusden, een Archelologische verwachtings- en beleidsadvieskaart (m.u.v. de historische stadskern)', RAAP-rapport 1875, d.d. augustus 2009.
Uit de Archeologische beleidskaart komen voor het besluitgebied de volgende waarden naar voren:

• hoge archeologische verwachting
  Ter hoogte van historische boerderijplaatsen en de zone langs de Hamersveldseweg geldt een hoge archeologische verwachting van op basis van het mogelijk voorkomen van resten van historische bebouwing;
• middelhoge archeologische verwachting
  Ter hoogte van de lokale dekzandhoogte in de relatief laaggelegen vlakte kunnen sporen van prehistorische jagers-verzamelaars voorkomen. Deze zone heeft een middelhoge archeologische verwachting;
• lage archeologische verwachting
  De zone buiten de historische boerderijplaatsen en de lokale dekzandhoogten hebben een lage archeologische verwachting toebedeeld gekregen.
  

Beleidsregels
De zones met een archeologische verwachting brengen aanvullende regels met zich mee wat betreft de regels in de omgevingsvergunning wanneer er bodemverstorende activiteit plaatsvindt dieper dan 30 cm onder maaiveld. Deze zones krijgen daarom op de verbeelding een dubbelbestemming die aansluit op de bescherming van de archeologische waarde.

Beleidsregel besluitgebied

• De hoge archeologische verwachting is op de Archeologische Beleidskaart aangegeven met de kleur oranje. Voor deze zones geldt een archeologische onderzoeksplicht bij projectgebieden groter dan 100 m² waarbinnen bodemingrepen dieper dan 30 cm onder maaiveld plaatsvinden. Eerst dient plantoetsing door het bevoegd gezag plaats te vinden.
• De middelhoge archeologische verwachting is op de Archeologische Beleidskaart aangegeven met de kleur geel. Voor deze zones geldt een archeologische onderzoeksplicht bij projectgebieden groter dan 500 m² waarbinnen bodemingrepen dieper dan 30 cm onder maaiveld plaatsvinden. Eerst dient plantoetsing door het bevoegd gezag plaats te vinden.
• De lage archeologische verwachting is op de Archeologische Beleidskaart aangegeven met de kleur groen. Voor deze zones geldt een archeologische onderzoeksplicht bij projectgebieden groter dan 10.000m² waarbinnen bodemingrepen dieper dan 30 cm onder maaiveld plaatsvinden. Eerst dient plantoetsing door het bevoegd gezag plaats te vinden.

Als voor een projectgebied twee of meer verwachtings- / beleidscategorieën gelden, dan geldt de hoogste categorie voor het gehele terrein.

Archeologisch onderzoek voor omgevingsvergunning
De vergunning wordt verleend nadat de aanvrager een archeologisch onderzoeksrapport heeft overlegd van een archeologisch deskundige, waarin de archeologische waarde van het terrein dat zal worden verstoord naar het oordeel van burgemeester en wethouders in voldoende mate is vastgesteld. Op basis van dit rapport kan het bevoegd gezag voorwaarden aan de betreffende vergunning verbinden (beschermen, opgraven, archeologisch begeleiden).

3.1.2 Cultuurhistorie

De Modernisering van de Monumentenzorg (MoMo) heeft erin geresulteerd dat per 1 januari 2012 het Besluit ruimtelijke ordening is aangepast. Met deze aanpassing is cultureel erfgoed ingebed in de ruimtelijke ordening. Het is verplicht om in bestemmingsplannen (en dus ook in beheersverordeningen) aandacht te geven aan cultuurhistorie en de effecten van het initiatief op cultuurhistorische waarden die in het besluitgebied voorkomen.

Historische geografie
Het besluitgebied maakt deel uit van de Hamersveldse ontginning die rond 1130 in opdracht van de bisschop van Utrecht werd uitgevoerd. De Hamersveldse ontginning werd begrensd door de (Hamersveldse) Grift, de Moorsterbeek, de Modderbeek en de Zuidwindse sloot. In het midden van de ontginning lag de Hamersveldseweg die de ontginningsas vormde en over de hoogste plaatsen (zoals zandruggen of oude oeverwallen) werd aangelegd. Aan de westkant van de weg werden de eerste boerderijen gebouwd. In de loop van de tijd is de Hamersveldseweg om sommige plaatsen wat verlegd.
Er zijn nog delen van de Grift zichtbaar tussen de Bavoortseweg en de Groene Zoom. Het gebied maakte in het verleden deel uit van de strookverkaveling Gelderse Vallei. De zichtlijn loopt van de St. Jozefkerk aan de Hamersveldseweg naar Zeist.

De Burgemeester de Beaufortweg is in 1947 vernoemd naar twee burgemeesters die behoorden tot de familie De Beaufort: J.K. de Beaufort en A.J. de Beaufort. Het westelijk deel van de kruising met de Heiligenbergerweg tot aan de kruising met de Ursulineweg, maakte vroeger deel uit van de tuinaanleg van Huis Heiligenberg.

De Kupersgracht is voor 1700 aangelegd door de heer G.W. Couper, eigenaar van Zwanenburg, om zijn land beter te ontwateren op de Grift. De Kupersgracht ligt op een van de laagste plekken van het oude Hamersveld.

Voorheen liep de Zwarteweg vanaf het gerechtshuis 'De Swarte Steegh' in Hamersveld naar Stoutenburg en vormt een van de oudste verbindingswegen samen met de Heiligenbergerweg en de Burgemeester de Beaufortweg.

Monumenten
Aan de Brink 16 ligt de dwarshuisboerderij 't Claeverenblad die is aangewezen als rijksmonument. De oudste delen van de boerderij dateren uit 1603.

Naast het bovenstaande rijksmonument komen in het besluitgebied nog enkele objecten voor die geen formele status als monument hebben. Het betreft hier de volgende waardevolle objecten:

• Burgemeester de Beaufortweg 61: villa 'Klein Hamersveld' en koetshuis;
• Burgemeester de Beaufortweg 63: voormalige gemeentehuis;
• Zwarteweg 3-5: dwarshuis 'Kleine Zwarte Steeg';
• Hamersveldseweg 112: langhuisboerderij;
• Hamersveldseweg 134;
• Hamersveldseweg 144.