Bestemmingsplan Het Dorp

2.2 Ruimtelijke en functionele structuur

Het Dorp ligt op de flank van een stuwwal die tijdens de voorlaatste ijstijd is ontstaan. Landijs stuwde de oorspronkelijke rivierafzettingen op, waardoor bodemlagen verschoven. Het smeltwater erodeerde geulen of slenken uit. De meeste mensen kennen de scherp uitgesneden 'vallei' in het midden van Het Dorp. Maar ook het open veld met de kinderboerderij en volkstuintjes is een slenk, net als de ietwat verstopte laagte achter RMC Groot Klimmendaal. Dit heeft grote hoogteverschillen tot gevolg. Zo ligt de Amsterdamseweg ter hoogte van het fietstunneltje op +57 meter NAP en de Tra op +42 meter NAP, een verschil van _5 meter. Van west (RMC Groot Klimmendaal) naar oost (kinderboerderij) is het hoogteverschil bijna 20 meter.

Het gebied heeft een lommerrijke uitstraling. Dit is vooral te danken aan de beplantingen in en rond de slenken. Het oude beukenbos in de centraal gelegen vallei is aangeplant ten tijde van landgoed Den Heuvel. De beuken langs de Heijenoordseweg en het gebogen laantje naar landgoed Mariëndaal zijn ongeveer even oud. Het oostelijke terreindeel heeft een veel opener karakter. Deze weide wordt intensief begraasd. Hier zijn de afgelopen decennia bomen aangeplant die weinig tot geen relatie hebben met de grondslag en de oorspronkelijke vegetatie. Ditzelfde geldt voor de beplanting tussen de gebouwen in Het Dorp.

figuur 5, de slenk

Een ecologische zone aan de zuidzijde loopt parallel aan de Bremstraat en wordt alleen onderbroken door de oude sportzaal ter hoogte van de Gentiaanstraat. Hoewel er in het veldonderzoek geen permanente verblijfsplaatsen zijn aangetroffen, gebruiken dieren deze zone als een ecologische verbinding tussen landgoed en stad. Dit is belangrijk, want landgoed Mariëndaal is onderdeel van het Vogel- en Habitatrichtlijngebied Veluwe en maakt tevens deel uit van de Provinciale Ecologische Hoofdstructuur.

De stedenbouwkundige structuur van Het Dorp wordt gekenmerkt door gesloten bebouwingslinten die loodrecht op het reliëf zijn geplaatst. Dit resulteert in een abrupte overgang tussen bebouwing en landschap. Het betreft woningen en voorzieningen voor lichamelijk gehandicapten, ingepast in een groene, soms bosachtige, setting. De voorzieningen hebben zowel een woon-verzorgend als een sociaal-medisch-verzorgend karakter, en zijn voornamelijk gesitueerd in de westelijke en noordelijke randen van het terrein, met een zwaartepunt ter hoogte van de entree aan de Amsterdamseweg. De ruimtelijke opzet is, naar een ontwerp van het architectenbureau Van den Broek en Bakema, gegroepeerd in een tweetal 'vleugels' aan weerszijden van een slenk (droogdal) met steile hellingen, dat de kern vormt van een oud en waardevol bosgebied op het terrein. De meeste bebouwing is 1 en 2 bouwlagen hoog, met in de oostelijke gebiedsrand bouwhoogten tot 4 bouwlagen en in de noordelijke rand een enkel gebouw in 4-5 bouwlagen. Grenzend aan Het Dorp bevinden zich in de noordwestelijke hoek twee woontorens van 9-10 bouwlagen.

figuur 6, Overzicht

Bron: Bingmaps

Het Dorp ligt midden in Arnhem. Het is nu een enclave in de stad. De omliggende wijken zijn met de rug naar het gebied gekeerd en bij de bouw van Het Dorp werd de interne logica van het complex belangrijker gevonden dan de verbindingen met de omgeving. Hierdoor is Het Dorp, ooit bedoeld als 'gewone' woonwijk, een naar binnen gekeerde instelling geworden.

Wandel- en fietsnetwerk

De Amsterdamseweg is de enige oost-west radiaal, voor auto- én fietsverkeer. Een aanvullende fietsroute door de groene wig ontbreekt. Zelfs voor wandelaars is het kruip door sluip door. Zij worden daarbij geconfronteerd met obstakels als keermuren en trappen. Bewoners met een beperking moeten daardoor vaak omrijden, terwijl niet-gehandicapten de korte route nemen. Dat komt de ontmoeting op straat niet ten goede. Daar komt nog bij dat het oorspronkelijke ideaal van de autovrije omgeving niet is gehaald. Parkeren was in 1963 niet echt een issue, maar tegenwoordig staan er overal auto's. Dit geldt ook voor de omgeving van RMC Groot Klimmendaal en de scholen, waar de parkeersituatie reeds jaren problematisch is.

Het groengebied ten oosten van Het Dorp is een meer open gebied met een sterk hellend verloop in zuidelijke richting. Het gebied maakt onderdeel uit van de omgeving rondom het landhuis Rosorum. Er is sprake van lange zichtlijnen vanaf de Amsterdamseweg in de verte en ook op het gebied zelf. De inrichting van dit gebied is versnipperd geraakt. Het is gewenst om hier tot meer eenheid te komen, passend bij het oorspronkelijke landgoedkarakter. De beplantingstypering en de overgangen naar de zuidelijk gelegen bebouwing kunnen eveneens beter hierop worden afgestemd.

De zone met de kinderboerderij in het plangebied bevat veel hekken en toont zich niet als aantrekkelijke landschappelijke ruimte. Het padenbeloop sluit niet logisch aan op de omgeving.

De Heijenoordseweg is de enige echte noord-zuid route. Bewoners ervaren het tunneltje onder de Amsterdamseweg als een onaantrekkelijk alternatief. Het tunneltje is erg laag, smal en vies. Bovendien ontbreekt een rechtstreekse fietsverbinding richting de Hertshoornstraat en Gentiaanstraat. Het Dorp valt hierdoor buiten het alledaagse wandel- en fietsnetwerk van de omliggende wijken. Bewoners van Het Dorp ervaren dat als een gemis, want iedereen fietst om (en dus niet door) hun wijk heen. Dit heeft ook een negatief effect op de voorzieningen, zoals de supermarkt en het café-restaurant. Het was oorspronkelijk de bedoeling dat alle Arnhemmers hiervan gebruik zouden maken, maar zelfs de directe buren weten ze niet te vinden. Het economisch draagvlak is daardoor klein geworden. De huidige voorzieningen kunnen alleen maar open blijven, dankzij een grote financiële inspanning van Siza.