Koninginnelaan 40 en 42

3.1 Historie

Het natuurlijk grondpatroon

Apeldoorn is ontstaan op de overgang van de hogere gronden, gevormd door het Veluwemassief en de lagere gronden in de IJsselvallei. Hier, aan de voet van het door het landijs opgestuwde plateau ontspringen talrijke beken en sprengen. Sprengen zijn gegraven beken, met als doel watertoevoer van de industrie (papier, wasserijen) veilig te stellen.

Het vestigingspatroon

De nederzetting heeft aanvankelijk de karakteristiek van een esdorp. In de nabijheid van een beek, de Grift, ontstaat een agrarische gemeenschap te midden van collectief ontgonnen enken (hoog) en beemden (laag).

De ligging op het snijpunt van twee belangrijke laat - middeleeuwse handelsroutes (Amersfoort - Deventer/Zutphen en Elburg - Doesburg/Münster) biedt Apeldoorn de gelegenheid zich te ontwikkelen tot pleisterplaats en ontmoetingscentrum. Een concentratie van herbergen, uitspanningen en logiesgelegenheden bepaalt zo vanouds het dorpsbeeld van Apeldoorn.

De vestiging van een koninklijk jachtslot en vooral de aanleg van een barok assenstelsel staat in scherp contrast met de zachte, langs natuurlijke lijnen gevormde landschapsstructuur.

De samenhang is echter ook duidelijk; het assenstelsel is namelijk verankerd in de belangrijkste landschappelijke kenmerken. De oneindige hoofdas, parallel aan de hoogtelijnen, richt zich op dat deel van de hemel, waar de zon het zenith bereikt. De rechteras legt een relatie met de beboste hoogtes van het Orderbos, terwijl de linkeras zich op het dorpssilhouet richt. De relatie met het water komt tot uiting in bassins en fonteinen, waarvoor de talrijke sprengen in de omgeving de aanvoer verzorgen.

Door industrialisering, dorpsuitleg en de aanleg van wegen en spoorlijnen is deze balans tussen samenhang en contrast echter wat verloren gegaan.

Zo heeft b.v. de Grift haar watervoerende functie grotendeels verloren aan het Apeldoorns Kanaal, dat het tracé van de oorspronkelijke beek in grote lijnen volgt. Het sprengen- en bekenstelsel verdween vaak onder de grond in riolen.

De Parken

De villawijk De Parken is één van de eerste grote planmatig opgezette uitbreidingen van het oorspronkelijke dorp Apeldoorn. Elementen uit het natuurlijk grondpatroon werden in het stedebouwkundig plan opgenomen en zijn nog steeds herkenbaar. Zo is de Koninginnelaan één van de oorspronkelijke landwegen, die horen tot de structuurdragers van Apeldoorn. Andere oude landwegen zijn bijvoorbeeld de Deventerstraat, de Kerklaan en de Regentesselaan. Van het oorspronkelijke bekenstelsel zijn nog slechts (veelal getransformeerde) fragmenten terug te vinden in de parken.

In het midden van de vorige eeuw bestond De Parken uit agrarische gronden, bospercelen en landerijen, grotendeels behorend bij de landgoederen "de Pasch" (16e eeuw) en "de Vlijt" (18e eeuw). De huidige Canadalaan vormt een van de landweggetjes die het gebied ontsluiten.

In de tweede helft van de negentiende eeuw worden de landgoederen aangekocht door Van der Houven van Oordt, een welgestelde industrieel. Hij speelt na de aanleg van de spoorlijn (1876) in op de groeiende vraag naar exclusieve woningen voor beter gesitueerden, zoals gepensioneerden uit het westen, leden van de hofhouding, oud KNIL-officieren, planters en residenten uit Nederlands Indië etc.

De stedebouwkundige structuur van het villagebied is gebaseerd op een aantal hoofdelementen, die door middel van slingerende lanen en lange zichtassen met elkaar zijn verbonden. Deze hoofdelementen worden gevormd door de fraaie stadsparken, de verschillende monumentale pleinvormige structuren en de belangrijkste hoofdwegen in en rond de Parken. Opvallend in het villagebied zijn de lange, elkaar kruisende wegassen en de brede, vaak vloeiend gebogen lanen, die parkachtige ruimten en grote bouwpercelen omsluiten. De lange gebogen lanen en de nu eens grote lobvormige, dan weer kleine driehoekige bouwpercelen geven de wijk een zeer afwisselend en schilderachtig karakter, wat nog wordt versterkt door de typisch laat 19de eeuwse stedebouwkundige oplossingen voor de openbare ruimten, pleinen en straathoeken.

Het villagebied De Parken is een uniek gebied, waarvan de historische planmatig aangelegde structuur nog compleet aanwezig is, ingevuld met fraaie, hoogwaardige architectuur, veelal verkerend in een gave staat. Er zijn zeer karakteristieke park- en groenelementen en straatmeubilair aanwezig. Het gebied vertoont daardoor een uitermate gave historische samenhang met een hoge belevingswaarde. De drie componenten stedebouwkundige structuur, bebouwing en groenelementen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en bepalen tezamen het unieke, hoogwaardige karakter van de wijk. Ook de grote verscheidenheid aan bouwstijlen en bouwvormen draagt in belangrijke mate bij tot het unieke karakter van het gebied.

De Koninginnelaan neemt een wat andere positie in, aangezien dit een ouder bebouwingslint is, dat is opgenomen in het villagebied van de Parken. De Koninginnelaan heeft daardoor een ander bebouwingsbeeld dat bestaat uit dichter op elkaar geplaatste gebouwen, die kleinschaliger van karakter zijn. Bovendien zijn er langs aan Koninginnelaan winkels gevestigd, wat het gebied een veel gemengder karakter geeft dan het woongebied dat de Parken is.

Het plangebied

Op het binnenterrein is in de jaren zeventig van de vorige eeuw, een grote loods geplaats waarin een sanitairhandel is gevestigd. Ook werd er aangrenzend aan de achtertuinen van de panden aan de Koninginnelaan een gebouwtje neergezet dat een kapper huisvest. In de jaren tachtig werd aan de Koninginnelaan het huidige pand van de aldi gebouwd. Het pand is opgebouwd uit twee 'huizen', elk met een kap afgedekt, zodat het beter in het kleinschalige beeld van de lintbebouwing zou passen. In 2002 werd een nieuw pand gebouwd naast de toegangsweg naar het parkeerterrein, dat in maat en schaal past bij de lintbebouwing, maar een veel modernere vormgeving heeft.