Wilsum en Nieuwstad 2012

4.1 Cultuurhistorie en archeologie

Cultuurhistorie - Monumenten

In het plangebied zijn de volgende rijksmonumenten aanwezig:

Rijksmonument	Adres	registratienummer
Hervormde Sint -Lambertus kerk en toren	Dorpsweg 13, WIlsum	39908 en 39909

Daarnaast liggen de volgende gemeentelijke monumenten binnen het plangebied.

Straat	Nummers
Dorpsweg	15	pastorie GM 24
Dorpsweg	31	boerderij GM 72

Zowel gemeentelijke- als rijksmonumenten hebben een officiële status. De gemeentelijke via de gemeentelijke monumentenverordening en de rijksmonumenten via de monumentenwet. De aanwijzing als monument heeft tot doel de betreffende objecten in stand te houden en de daaraan verbonden vergunningprocedures dwingen een zorgvuldige afweging van belangen af bij plannen voor verbouw of afbraak.

Zowel de rijksmonumenten als de gemeentelijke monumenten hebben in het plan de aanduiding “karakteristiek” gekregen.

Verder zijn de volgende panden van cultuurhistorisch belang:

• Karakteristieke panden met rieten dak:
  • 1. Dorpsweg 43, 58 en 112 (opgenomen in de lijst van karakteristieke panden).
• Overige karakteristieke panden:
  • 1. Gereformeerde kerk aan de Dorpsweg 104: Bakstenen zaalkerk met ongelede toren, gebouwd in 1955 in sobere traditionalistische vormen.
  • 2. De voormalige openbare lagere school. Westenbergstraat 1 met onderwijzerswoning: School uit 1877. Goed voorbeeld van een drieklassige school in neoclassicistische vormen met een onderwijzerswoning uit 1868.
  • 3. Een kleine lage hallenhuisboerderij aan de Nieuwstad 5. Het bestaat uit één bouwlaag onder een rietgedekt wolfdak. Het is één van de weinige voorbeelden van historische bebouwing in het dorp.

Een aanduiding "karakteristiek" is tevens opgenomen voor bebouwing met een dusdanige naar de openbare ruimte gekeerd cultuurhistorisch waardevol gevelbeeld. Het gaat om de bescherming van het bestaande gevel- en straatbeeld. Er vindt geen bescherming plaats van de gevels die niet naar de openbare ruimte gericht zijn, vaak achterkantsituaties. In deze gevallen kan uitgebreid worden door dakkapellen en dergelijke. De panden met een karakteristieke aanduiding zijn grotendeels overgenomen uit de geldende bestemmingsplannen (onder meer 'Boerderijwoningen').

Cultuurhistorische waarden

Algemeen

De dorpskern van Wilsum ligt binnen de grenzen van het Nationaal Landschap IJsseldelta en wordt ook in de nota Belvedère genoemd, met een nadruk op de volgende cultuurhistorische waarden:

Naast de boerderijen op huisterpen zijn de lintdorpen langs de omringende dijken kenmerkend. Belangrijk zijn verder de oude Zuiderzeedijk en de Marken- grenzen (ten zuiden van Wilsum en Zwarte Water). De grootste concentraties historische bouwkunst zijn te vinden in de plaatsen IJsselmuiden, Genemuiden, Grafhorst en Wilsum. Ook vanuit archeologisch oogpunt zijn de vele huisterpen interessant. De grotendeels met veen en kleiafzettingen bedekte pleistocene zandkoppen en de rivierduinen langs de IJssel zijn naar verwachting rijk aan goed geconserveerde resten van Mesolithicum tot bronstijd.

In het uitvoeringsprogramma (van Nationaal Landschap IJsseldelta) worden de volgende cultuurhistorische waarden vermeld:

De IJsseldelta is één van de Nationale Landschappen. Zij dankt die status aan enkele specifieke kenmerken, de zogenaamde kernkwaliteiten. Dit zijn volgens de Nota Ruimte grofweg:

- de grote mate van openheid;

- de oudste rationele, geometrische verkaveling;

- reliëf in de vorm van huisterpen en kreekruggen.

De natuurlijke laag

Voor de natuurlijke laag zijn vooral de natuurlijke hoogteverschillen in het terrein van cultuurhistorische waarde. Deze worden beschermt door middel van de dubbelbestemming “Waarde – Archeologie”.

De laag van de agrarische cultuurlandschappen

Voor de laag van de agrarische cultuurlandschappen is vooral het agrarische karakter van de randen van het dorp van belang met zijn sloten en verkavelingen. Binnen het plangebied is geen sprake van agrarisch cultuurlandschap met een herkenbaar verkavelingspatroon, omdat het gebied nagenoeg is volgebouwd. In het naastgelegen buitengebied zijn dergelijke patronen wel te herkennen. Een beschermingsregeling is om deze reden niet in het plan opgenomen.

De stedelijke laag

Voor de stedelijke laag zijn van cultuurhistorisch belang:

• Het silhouet van het dorp Wilsum waarvan de toren het middelpunt vormt van belang.
• De dijk als structuurbepalend element.
• De kolken als herinnering aan de overstromingen die het gebied regelmatig hebben geteisterd.
• De Dorpsweg, de voormalige veerweg, de Quarles van Uffordweg, het plein aan de Westenbergstraat en de Nieuwstad als historische ontsluitingswegen.
• De structuur van de Westenbergstraat als herinnering aan de historische achterpaden.

Deze waarden worden dan wel direct (waterkering) dan wel indirect beschermd, doordat de bouwmogelijkheden in het conserverende plan gelijk blijven aan de huidige situatie. De kolken liggen buiten het plangebied en worden geregeld binnen het bestemmingsplan “buitengebied”.

Archeologie

Als gevolg van de gewijzigde Monumentenwet is het noodzakelijk om te bezien of in het plangebied sprake is van te verwachten oudheidkundige waarden. Van gemeenten wordt verlangd dat zij de bescherming van archeologische waarden vroegtijdig en op een passende wijze bij de voorbereiding van hun ruimtelijk beleid zullen betrekken.

Uitsnede archeologische waardenkaart gemeente Kampen

Ten behoeve van de archeologische monumentenzorg bij ruimtelijke planvorming is door de gemeente Kampen een archeologische waardenkaart opgesteld, om zodoende de archeologische waarden te beschermen. Deze kaart moet geraadpleegd worden, alvorens bodemingrepen plaatsvinden. De verwachtingswaarde bepaalt of er een nader bodemonderzoek uitgevoerd moet worden alvorens een ruimtelijke ingreep plaatsvindt.

Voor het plangebied geldt zowel een hoge, een middelmatige als een lage verwachtingswaarde. In het plangebied zijn verder twee archeologische vindplaatsen aanwezig.

hoge verwachting, waarschijnlijk goede conservering (rood)

Hier kunnen archeologische resten liggen die afgedekt zijn door een minimaal 35 centimeter dikke conserverende laag (veendek, kleidek, stuifzand, afvallaag, plaggendek, etc.) en zijn daardoor waarschijnlijk goed geconserveerd.

middelmatige verwachting (geel)

Hier kunnen archeologische resten liggen die afgedekt zijn door een minimaal 35 centimeter dikke conserverende laag (veendek, kleidek, stuifzand, afvallaag, plaggendek, etc.) en zijn daardoor waarschijnlijk goed geconserveerd.

lage verwachting (lichtgroen)

Hier kunnen archeologische resten liggen die afgedekt zijn door een minimaal 35 centimeter dikke conserverende laag (veendek, kleidek, stuifzand, afvallaag, plaggendek, etc.) en zijn daardoor waarschijnlijk goed geconserveerd. Voor de IJsseldelta geldt daarnaast een verhoogde kans op het aantreffen van goed geconserveerde afgedekte scheepswrakken uit de 11e tot en met de 18e eeuw

Opgehoogd (groene verticale arcering)

Voor een gedeelte van het plangebied ter hoogte van Nieuwstad geldt dat de bodem is opgehoogd. Er kan hier sprake zijn van een verstoring van de bodem door zetting, verplaatsing of vergraving.

Archeologische vindplaatsen

In het plangebied zijn twee objecten aanwezig die archeologisch waardevol zijn: een segment van een oude dijk en een nederzetting van prehistorische ouderdom (in casu daterend van bronstijd tot paleolithicum). Deze objecten verkrijgen de dubbelbestemming archeologie waarde 3.

Bebouwde oppervlakken

Binnen de bebouwde kom, met name de bebouwde kommen buiten de historische stadskern, is de bodem over een groot oppervlak waarschijnlijk ondiep verstoord (<30 centimeter onder maaiveld). Dit geldt met name voor die locaties waar huizen of andere gebouwen met een diepe fundering of onderkeldering staan of hebben gestaan. Er dient hierbij opgemerkt te worden dat pas vanaf de jaren tachtig van de vorige eeuw woningbouw plaatsvindt die sterk verstorend is. Woningbouw van vóór deze periode was in veel mindere mate schadelijk voor het bodemarchief. Ook kunnen er ter hoogte van de bestaande bebouwingen funderingen van voorgangers aangetroffen worden die van archeologische waarde zijn.

Onbebouwde oppervlakken

Er zijn binnen de bebouwde kom zones aan te wijzen waar de bodemverstoring tot op heden gering is geweest en waar de aanwezigheid van gave bodemprofielen met daarin archeologische waarden niet mag worden onderschat. Te denken valt aan groenzones, sportterreinen, oppervlakkige bestratingen en overige terreinen waar een diepe bodemverstoring niet op voorhand vaststaat. Alleen door meer gedetailleerd bureauonderzoek en/of aanvullend veldonderzoek is de mate van verstoring tot op perceelsniveau te specificeren.

Algemeen geldt dat bij ruimtelijke planvorming met een planoppervlak groter dan 10.000 m2 een archeologische toets, en eventueel onderzoek, verplicht is. Gebieden met een hoge en middelmatige verwachtingswaarde hebben een beschermde bestemmingsregeling gekregen. Het plangebied bevat geen bekende archeologische (rijks-)monumenten. Aangezien er geen nieuwe ontwikkelingen binnen dit bestemmingsplan mogelijk worden gemaakt is een nader archeologisch onderzoek niet noodzakelijk.

Voor nieuwe bouwplannen geldt dat deze getoetst dienen te worden aan de waardenkaart van de gemeente.