Voorstad-Oost / Rielerenk

2.2 De ontstaansgeschiedenis

Vóór de slechting van de vestingstad

Tot aan het einde van de negentiende eeuw vormde de brede ring van vestingwerken rond Deventer een harde ruimtelijke grens tussen de stad en het platteland. Het contrast tussen de dichtbevolkte stad binnen de vesting en het landelijk gebied erbuiten was groot. In het gebied buiten de Brinkpoort, al op de achttiende-eeuwse kaarten aangegeven als Voorstad, stond maar weinig bebouwing vanwege de Kringenwet.

De Brinkpoort was het beginpunt van de wegen naar het landgoed Brinkgreven en de dorpen Riele en Holten. Hoewel de Brinkpoort inmiddels is afgebroken, bepalen deze wegen nog steeds de ruimtelijke structuur van Voorstad-Oost: Brinkgreverweg, Rielerweg en Oude Holterweg.

Uitsnede van een kaart van Deventer uit 1844 [Overijssel in Kaart]

Voorstad-Oost was tot halverwege de negentiende eeuw een landelijk gebied net buiten de vesting, in gebruik voor landbouw en ontspanning. Aan de uitvalswegen naar Brinkgreven, Holten en Riele lag de kleinschalige bebouwing en nijverheid als de lijnbaan, blekerij en beestenmarkt. De Veenweg was een zijstraatje naar het veengebied. Er stonden een aantal boerderijen en horecalokaliteiten. De zeer beperkte bebouwing was vanwege de Kringenwet weinig solide gebouwd en aangezien het schootsveld voor de vestingstad vrij moest blijven van bebouwing. Een grote en kleine kolk tussen beide wegen herinnerde aan vroegere overstromingen van de IJssel.

Topografische kaart van Voorstad-Oost, 1891. [WatWasWaar]

De Veenweg was globaal de grens tussen het landelijk gebied dat in gebruik was als weidegrond en het gebied waar de chique tuinen van de rijke klasse plaatsmaakten voor meer, maar nog steeds kleinschalige en perceelsgewijze bebouwing aan de uitvalswegen. Uitzondering was de 'Krim', de vroegste verenigingsbouw in Voorstad-Oost.

Na de ontmanteling van de vestingstad

De Vestingwet uit 1874 maakte het Rijk de weg vrij voor de ontmanteling van de verdedigingsstelsels. De oorspronkelijke barrière met de stad in de vorm van de vestingwerken was geslecht, maar was direct overgenomen door de spoorlijnen. Het eerste station van 1865 lag net buiten de vestingwerken, de spoorlijn schampte de vestingwerken. Tijdens de uitvoering van het ontmantelingsplan werden een tweede spoorlijn en station geopend. De aanleg van de twee spoorlijnen met stations en de ontmanteling van de vestingwerken versterkte de Brinkgreverweg als entree naar de stad, die door de bescheiden arbeiderswoningen en kleinschalige nijverheid een pover aanzien had. Het stadsbestuur besloot de Brinkgreverweg op te waarderen en reserveerde terreinen aan weerszijden voor herenhuizen. Ook werd hier onder meer het Tropisch Landbouwmuseum gevestigd.

Stadsplattegrond van Deventer, 1920. Een deel van Voorstad valt buiten de kaart. In stippellijnen zijn de plannen voor woningbouw tussen de Brinkgreverweg en Rielerweg aangegeven. [Grote atlas van Nederland 1930-1950]

De aanleg van het spoor en de slechting van de verdedigingswerken, de twee omvangrijkste ruimtelijke ingrepen in de negentiende eeuw, legden de basis voor een meer planmatige uitbreiding van Voorstad-Oost. Na de ontmanteling van de vesting kreeg het stadsbestuur oog voor de mogelijkheden in het buitengebied en ging zich met de uitbreiding bemoeien. Naast woningen werden in het gebied andere functies gevestigd: met name industrie, onderwijs en sport. Met name de industrie werd belangrijk in dit stedelijke uitloopgebied, bijvoorbeeld de Eerste Nederlandse Rijwielfabriek Burgers en de koekfabriek Sluis. Hiernaast werd in de Voorstad-Oost de sportvereniging Be Quick gevestigd, die hierna werd hernoemd tot Go Ahead en een eigen stadion kreeg met een echte tribune.

Van oudsher is Voorstad Oost een gemêleerde wijk. Naast arbeiderswoningen werden er middenstandswoningen gebouwd aan de Veenweg en aan de Rielerweg tegenover de kerk. Aan de Brinkgreverweg vestigden zich winkels met een stedelijke functie. De Rozengaarderbuurt was van oudsher het volkstuinengebied van Deventer.

Net voor de Tweede Wereldoorlog was de basis gelegd voor het huidige karakter van Voorstad-Oost: een stadswijk net buiten het centrum met overwegend verenigingsbouw voor arbeiders in complexen variërend in omvang van enkele woningen tot een aantal bouwblokken. In deze tijd ontwikkelde Voorstad-Oost zich tot een verdichte stadswijk. De Veenweg was duidelijk een grens. Ten westen van de weg stonden de woningen direct aan de straat en aan de oostkant had de woningbouw meer het karakter van een tuindorp, met kleine voortuinen. Een ruimtelijk en sociaal belangrijke rol speelde de industrie tussen de Oude Holterweg, Veenweg en het spoor, die in korte tijd dit hele terrein vulde.

Het overige deel van het plangebied was toen nog grotendeels onbebouwd. De Rielerenk was een omvangrijke es en De Kolk aan de Douwelerkolk was een buitenplaats. Ter hoogte van de Brinkgreven werd vanaf 1878 een "krankzinnigengesticht" gevestigd.

Uitsnede van stadskaart van Deventer, 1939. Het gebied tussen de Brinkgreverweg en de spoorlijn is volgebouwd met woningen en industrie. [Overijssel in kaart]

Begin jaren zeventig was Deventer één van de voorlopers op het gebied van stadsvernieuwing. Om de kwaliteit van de verouderde woongebieden in zowel de binnenstad als in de Oude Schil eromheen te verbeteren maakte de gemeente in 1972 het Basisplan Stadsvernieuwing.

Midden jaren tachtig was Voorstad-Oost een typische vooroorlogse wijk met een grote diversiteit in woningbouw, zowel chronologisch als typologisch: van eind negentiende-eeuwse herenhuizen tot aan grootschalige studentenhuisvesting. Deze diversiteit was voor een groot deel te danken aan de stadsvernieuwing, waardoor oude woningen werden gerenoveerd en nieuwe woningen binnen het oude weefsel werden gebouwd.

Ten slotte is in 2008 op de Rielerenk tussen Deventer en Schalkhaar het Deventer Ziekenhuis gerealiseerd.

Stadskaart van Deventer, begin jaren tachtig

2.2.1 Ruimtelijke structuur

Het plangebied bestaat uit de wijken Voorstad-Oost, Bekkumer en de Rielerenk. Deze gebieden hebben allemaal een divers, eigen karakter, waardoor het plangebied zeer afwisselende gebieden kent. Voorstad-Oost maakt onderdeel uit van de 'oude schil'. Dit zijn vooroorlogse wijken die rondom de binnenstad zijn gebouwd. In Voorstad-Oost zijn diverse winkel- en horecafuncties gelegen, met name aan de Brinkgreverweg en Rielerweg. Bekkumer is meer dan de andere wijken een echte 'woonwijk', waar voornamelijk vroeg naoorlogse rijwoningen zijn gerealiseerd. De Rielerenk is een open, groen gebied dat ingeklemd ligt tussen Schalkhaar aan de noordzijde, de Vijfhoek aan de oostzijde, de spoorlijn Deventer - Almelo aan de zuidzijde en de wijken Voorstad-Oost en Bekkumer aan de westzijde. Door de verschillen tussen deze gebieden zal in de beschrijving van de bestaande situatie elke wijk apart worden behandeld.

2.2.1.1 Voorstad Oost

Ruim honderd jaar ontwikkeling van Voorstad-Oost heeft geresulteerd in een wijk met een grote verscheidenheid aan 'stedelijke fragmenten':

• de organisch gegroeide bebouwing langs de Rielerweg, Rozengaarderweg en het Tamboerslaantje;
• de planmatig ontwikkelde tuindorpbebouwing rond de Bierstraat, Vetkampstraat, Hof van Colmschate, Oude Holterweg en Frieswijkstraat;
• de stedelijke vernieuwing in de tachtiger jaren tussen de Rielerweg en Rozengaarderweg,
• de appartementen aan het begin van de Rielerweg/Bierstraat;
• de fabrieksbebouwing tussen spoor en Oude Holterweg;
• het speeltuincomplex;
• het stadion van Go Ahead Eagles.

Met uitzondering van de fabrieksbebouwing tussen het spoor en de Oude Holterweg en het stadion van Go Ahead Eagles behoren al deze fragmenten tot het plangebied. Deze onderdelen vormen een mix van laat negentiende-eeuwse en vroeg twintigste-eeuwse stedelijke fragmenten met een grote diversiteit in verschijningsvorm en gebruik.

Voorstad-Oost is een volksbuurt met een eigen gezicht. Dat is onder andere te zien aan het uiterlijk van de buurtjes, de buitenlandse winkels, de speeltuin, de basisschool en de bevolkingssamenstelling. In de wijk zijn geen grote gebouwen zoals aan de centrumkant van het spoor. Dat geeft de wijk ook een eigen karakter. Met uitzondering van enkele appartementscomplexen rond de Rielerweg zijn het de grondgebonden woningen, die het beeld van de wijk bepalen. Het merendeel van de woonbuurtjes ten oosten van de Veenweg is projectmatig ontwikkeld, heeft een tuindorpachtige opzet met de typerende terracotta rode pannen en rode baksteen, lage doorlopende gootlijnen, voortuintje, etc.. Met name bij de delen met veel particulier woningbezit staat de vanouds eenduidige uitstraling van de woningbouwcomplexen onder druk (bijvoorbeeld Frieswijkstraat, Oxerstraat). Het westelijke deel (tussen het spoor de Brinkgreverweg en de Veenweg) is voor een deel nog in oorspronkelijke staat met laat negentiende-eeuwse en vroeg twintigste-eeuwse bebouwing langs de voormalige landwegen, tuindorpbebouwing uit de dertiger jaren langs planmatig ontwikkelde straatjes en de woonerfbebouwing uit de tachtiger jaren op het terrein van de voormalige fietsenfabriek Burger. In vergelijking met het oostelijke deel heeft het westelijke deel (ten westen van de Veenweg) een kleinere stedenbouwkundige korrel (deelgebiedjes), heeft het meer afwisseling in bebouwingstypes en architectuur en kent het veel meer functiemenging en daarmee een meer stedelijke uitstraling.

Ligging van de wijk Voorstad-Oost binnen het plangebied

2.2.1.2 Bekkumer

Bekkumer is een woonwijk waar in verhouding tot de rest van het plangebied minder functiemenging plaats vindt. Wel is in het plangebied onder andere een basisschool en een sportschool gevestigd. Bekkumer heeft een eigen gezicht, waarbij de vroeg naoorlogse woningen veelal in rijen zijn gebouwd. Een uitzondering hierop vormen de in veelal in de eerste helft van de twintigste eeuw gebouwde vrijstaande en twee-onder-een-kap woningen aan de Rielerweg en de nieuwbouw aan de westzijde van de Rielerkolk.

Ligging van de wijk Bekkumer binnen het plangebied

2.2.1.3 Rielerenk

De Rielerenk heeft duidelijk een ander karakter dan Voorstad Oost en Bekkumer. De Rielerenk is een gebied dat als het ware de verbinding vormt tussen Deventer en de Vijfhoek. In dit gebied ligt de belangrijke ontsluitingsweg van en naar de Vijfhoek, de Nico Bolkensteinlaan. Daarnaast liggen op de Rielerenk het Deventer Ziekenhuis, het sportpark waar diverse voetbalverenigingen en wielervereniging De Zwaluwen is gevestigd en de Rieler- en Douwelerkolk. Daarnaast zijn er enkele (woon)boerderijen op de Rielerenk gelegen. Rondom de Douwerlerkolk bevindt zich overigens ook een belangrijke groenstructuur met diverse wandel- en fietspaden.

Ligging van de wijk Rielerenk binnen het plangebied

2.2.1.4 Go Ahead Stadion

Het vierde en laatste deelgebied betreft het stadion van Go Ahead Eagles. Dit stadion is gelegen midden in de stadswijk Voorstad-Oost,omringt door overwegend woningen. Het stadion vormt een duidelijk afzonderlijk herkenbaar element in de wijk.

Ligging van het stadion van Go Ahead Eagles

2.2.2 Functionele structuur

2.2.2.1 Wonen

Zoals reeds is aangegeven hebben de drie wijken binnen het plangebied allen een eigen karakter. Voorstad-Oost kent een gemêleerde functionele structuur waarbij in de wijk relatief veel andere functies dan de woonfunctie zijn gelegen. Ten aanzien van het wonen komt men in Voorstad-Oost voornamelijk grondgebonden woningen tegen, met uitzondering van de appartementen op de kop van de Rielerweg-Brinkgreverweg. De grondgebonden woningen verschillen echter wel sterk in karakter. Zo zijn de woningen langs de grotere wegen zoals de Brinkgreverweg, Henri Dunanlaan, Rielerweg, Veenweg en het gebied tussen de Rielerweg en het spoor veelal particulier bezit, terwijl de woningen rondom het Go Ahead stadion en het gebied tussen de Rielerweg en de Brinkgreverweg zich in de huursector bevinden.

Woningen in het plangebied

Bekkumer is meer dan de andere drie wijken een echte woonwijk. Daarbij zijn de meeste woningen vlak na de oorlog in rijen gerealiseerd. Een uitzondering hierop vormen de Rielerweg en de nieuwbouw rondom de Rielerkolk. Aan de Rielerweg is door de jaren heen een divers lint van vrijstaande en twee-onder-één-kap woningen ontstaan, veelal gebouwd in de eerste helft van de twintigste eeuw. Aan de westzijde van de Rielerkolk is eind jaren negentig gestart met de bouw van ruime twee-onder-één-kap woningen, georiënteerd op de Rielerkolk. Daarnaast zijn hier enkele stadswoningen gerealiseerd, aan de Vriezenbeltstraat en de Warmbolderinkstraat. De woningen aan de Vriezenbeltstraat staan daarbij gedeeltelijk in het water, waarbij de woningen geen tuin hebben maar een terras boven het water. De woningen aan de Warmbolderinkstraat zijn meer georiënteerd op Bekkumer en de Rielerweg. Voor de woningen is een groenstrook aanwezig. Daarnaast is er ten zuiden van de Rielerkolk, aan de Bekkumerstraat, een woonwagenkamp gelegen. Dit kamp biedt ruimte aan twee woonwagens.

Op de Rielerenk is de woonfunctie ondergeschoven aan de verbindende, groene en maatschappelijke functie die dit gebied zo kenmerkend maakt. Door dit gebied liggen enkel een paar (woon)boerderijen verspreid.

2.2.2.2 Bedrijven

Met name aan de Rielerweg en de Brinkgreverweg zijn diverse dienstverlenende bedrijven gevestigd. Zo zijn er aan de Brinkgreverweg bijvoorbeeld een uitzendbureau, fotograaf, autorijschool en een kapsalon gevestigd. Aan de Rielerweg zijn een kapper en een grimeatelier gesitueerd. Op de hoek Brinkgreverweg - Henri Dunanlaan is een tankstation gelegen. Dit station verkoopt geen lpg. Aan de Veenweg bevinden zich hiernaast nog enkele bedrijven en aan de Weseperstraat bevindt zich een bouwmarkt.

Tankstation in het plangebied

2.2.2.3 Kantoren

Er zijn geen solitaire kantoren in het plangebied gelegen. Het betreffen voornamelijk 'bedrijven aan huis', waarbij de kantoorfunctie ondergeschikt is aan woonfunctie.

2.2.2.4 Detailhandel

Ook ten aanzien van detailhandel is deze functie ten aanzien van het plangebied enkel in Voorstad-Oost aanwezig. De detailhandel concentreert zich rondom de Brinkgreverweg, Rielerweg en in mindere mate de Veenweg. Aan de Brinkgreverweg is bijvoorbeeld een fietsenmaker, tweedehands kledingzaak en een keukenzaak gelegen. De Rielerweg wordt gekenmerkt door diverse ondernemers, waaronder een Turkse supermarkt en bakkerij. Daarnaast zijn aan de Rielerweg onder andere een slijterij en buurtsuper gevestigd. Door de diverse, multiculturele detailhandel heeft de Rielerweg een levendig karakter met een eigen identiteit. Aan de Veenweg is onder andere een vliegerwinkel gevestigd.

2.2.2.5 Horeca

De horeca concentreert zich, op de horecavoorzieningen bij de sportverenigingen na, in Voorstad-Oost. Aan de Brinkgreverweg zijn onder andere een paar cafés en eetgelegenheden gevestigd, zoals een snackbar en een (afhaal)pizzaria. Aan de Rielerweg kunnen bijvoorbeeld in de bakkerijen ook snacks worden afgehaald, maar dit is geen echte horeca. Wel is hier bijvoorbeeld een snackbar gevestigd.

2.2.2.6 Maatschappelijke en sociale voorzieningen

In de wijk Voorstad-Oost bevindt zich een kerkgebouw aan de Rielerweg. Ook is aan de Rielerweg een speeltuin gevestigd. In de wijk Bekkumer bevinden zich onder andere een basisschool, tafeltennisvereniging en een worstelvereniging. Op de Rielerenk is het Deventer Ziekenhuis gelegen. Dit ziekenhuis is in 2008 in gebruik genomen.

Maatschappelijke functies in het plangebied

2.2.2.7 Overige functies en voorzieningen

Binnen het plangebied bevinden zich diverse nutsvoorzieningen, onder andere trafohuisjes en schakelkasten voor telecomdiensten.

Trafo in plangebied

Er bevinden zich tevens diverse sportvoorzieningen in het plangebied. In Voorstad-Oost bevindt zich het stadion van Go Ahead Eagles. Aan de westzijde van het plangebied bevindt zich, direct naast het Deventer Ziekenhuis, het sportpark 'De Rielerenk'. Op dit sportpark zijn de voetbalverenigingen d.v.v. DAVO, d.v.v. Go Ahead, De Gazelle en s.v. Turkse Kracht gevestigd. Daarnaast is het sportpark ook de thuishaven van wielervereniging De Zwaluwen.

2.2.2.8 Groen en recreatie

In het woongebied zelf is relatief weinig groen aanwezig. Het aanwezig groen bestaat veelal uit heestervakken en bomen. Het groen in de Sluiswijk (in Voorstad-Oost) wordt opgewaardeerd in het Meerjaren Programma Openbare Ruimte (MJOP). De gebruiksmogelijkheden van het groen zijn beperkt, alleen de speelplekjes. De bewoners zijn voor hun groenbeleving aangewezen op de Douwelerkolk, Brinkgreven, of het iets verderop gelegen Rijsterborgherpark en Gooikerspark.

Belangrijke groenstructuren

Door het plangebied Voorstad-Oost / Rielerenk lopen verschillende groenstructuren. De Brinkgeverweg, Rielerweg, Nico Bolkensteinlaan en Henri Dunantlaan zijn onderdeel van de stedelijke hoofdbomenstructuur. De Raalterweg is één van de historische uitvalswegen. De bomen dragen bij aan de ordening, samenhang en geleiding van de hoofdwegenstructuur en de cultuurhistorische lijnen.

De Douwelerkolk behoort tot de grote groengebieden van Deventer, het is een stukje natuur in de stad wat vele mogelijkheden biedt voor diverse flora en fauna. Het is een ecologisch waardevolle plek waar ook door de buurt bewoners frequent gebruik van wordt gemaakt.

Bijzonder beschermwaardige bomen

In het plangebied Voorstad-Oost / Rielerenk staat een breed assortiment aan bijzonder beschermwaardige bomen. Drie van deze bomen hebben een gemeentelijke monumentale status, bij deze bomen wordt de groeiplaats beschermd middels het bestemmingsplan.

Het betreft de volgende bomen:

• Tilia x europaea - Linde;
• Catalpa bignonioides - Trompetboom;
• Robinia pseudoacacia - Valse acacia.

Navolgende afbeeldingen geven de ligging van deze bomen weer.

Tilia x europaea – Linde Catalpa bignonioides – Trompetboom

Robinia pseudoacacia – Valse acacia

2.2.2.9 Verkeer

Gemotoriseerd verkeer

Voorstad Oost
Dit deel van het plangebied wordt begrensd door de (gebieds)ontsluitingswegen Brinkgreverweg en de Henri Dunantlaan en de spoorlijn Deventer - Almelo/Arnhem. De centraal gelegen Rielerweg, met de kerk en winkelvoorzieningen, maakt deze weg tot een drager in de wijk. De verschillende buurten worden ontsloten via de Brinkgreverweg, de Rielerweg en de Veenweg.

Henri Dunantlaan en Nico Bolkesteinlaan

De Henri Dunantlaan is onderdeel van het Hanzetracé. Dit is een van de belangrijkste verbindingen in Deventer. Met uitzondering van een rij woningen ter hoogte van het stadion is de wijk niet op de Henri Dunantlaan georiënteerd. Wel is er ter hoogte van de fietstunnel onder de Henri Dunantlaan een ontsluiting van de wijk in de richting van de Amstellaan.

De straten in het plangebied vormen tezamen een verblijfsgebied met een snelheidsregime van 30 km/h. Uitzondering is de Veenweg. Het is de bedoeling om op termijn in de Veentunnel (tussen Oude Bathmenseweg en Weseperstraat) eenrichtingsverkeer in te stellen in noordelijke richting, waardoor de Veenweg in één richting haar ontsluitingsfunctie houdt.

Rielerenk
Dit deel van het plangebied wordt aan de westzijde begrensd door de gebiedsontsluitingsweg Henri Dunantlaan en aan de oostzijde door de N348. De belangrijkste ontsluitingsweg voor het gebied Rielerenk is de NicoBolkesteinlaan Verder snijdt de spoorlijn Deventer - Almelo/Arnhem het gebied aan de zuidzijde.

Brinkgreverweg

Fietsverkeer

Het plangebied wordt doorsneden door een belangrijke fietsverbinding via de Rielerweg - Nico Bolkesteinlaan (parallelweg/fietspad) (route centrum - Vijfhoek). Aan de noordzijde van het plangebied ligt een belangrijke fietsverbinding tussen het centrum en Schalkhaar via de Brinkgreverweg. Beide fietsverbindingen zijn zogenaamde "fietsster-routes". Dit zijn fietsroutes vanuit het centrum naar de rand van de stad met een hoge prioriteit voor de doorstroming van het fietsverkeer (Fietsbeleidsplan (2009-2015).

Naast de sterroutes zijn in het plangebied ook fietsroutes aanwezig die deel uitmaken van het primaire fietsnetwerk. Dit zijn de fietsverbindingen: Veenweg, Henri Dunantlaan en Mensinksdijkje. Daarnaast bestaat een voornemen om het Deventer Ziekenhuis en het Mensinkdijkje te verbinden met de Rivierenwijk door aanleg van een fietstunnel onder het spoor Deventer - Almelo.

Openbaar vervoer

Het plangebied wordt bediend door twee busroutes (lijn 1 en 5) met haltevoorzieningen langs de Brinkgreverweg en Nico Bolkesteinlaan (incl. halte Deventer Ziekenhuis).

Parkeren

Voorstad-Oost
Het gebied gelegen tussen de Brinkgreverweg, Veenweg en Rielerweg is aangewezen als een parkeerverbodszone. In dit gebied mag alleen binnen de vakken worden geparkeerd. Op de Brinkgreverweg en een gedeelte van de Rielerweg (ter hoogte van de winkels) is sprake van betaald parkeren.

Rielerenk
Het parkeren in dit gebied beperkt zich voornamelijk tot het parkeren op het terrein van het Deventer Ziekenhuis en het sportpark Rielerenk. De parkeervoorzieningen op het sportpark zijn openbaar toegankelijk. Voor het ziekenhuisterrein geldt een betaald parkeerregime.

Brinkgreverweg