Bûtengebiet en doarpen

2.3 Buurtschappen

Naast de kernen die in de gemeente liggen, komen er een aantal buurtschappen voor. Het betreft de buurtschappen Bartlehiem, Bontekoe, Finsterbuorren en Tichelwurk.

2.3.1 Bartlehiem

Bartlehiem is een gehucht bij Aldtsjerk en Wyns in de gemeente Tytsjerksteradiel, en het telt ongeveer 70 inwoners. Voor een deel ligt Bartlehiem ook in de gemeenten Ferwerderadiel en Leeuwarderadeel (Bartlehiem tussen de Feinsumerfeart en de Dokkumer Ee). Het dankt zijn naam aan een klooster dat er ooit heeft gestaan met de naam Bethlehem, later verbasterd tot Bartlehiem. In de gemeente Leeuwarderadeel telt het buurtschap 3 woningen. In Bartlehiem is een theetuin aanwezig.

Bartlehiem is vooral bekend dankzij de Elfstedentocht, waarbij de schaatsers het traject Bartlehiem - Dokkum vice versa moeten afleggen. Komend uit westelijke richting vanaf Feinsum via de Feinsumerfeart passeren schaatsers het bekende houten fiets-en voetgangersbruggetje van Bartlehiem en slaan vervolgens linksaf om noordwaarts via de Dokkumer Ee naar Dokkum te schaatsen. Bij terugkomst slaat men linksaf in oostelijke richting (Aldtsjerksterfeart). Bartlehiem is dus de enige plek waar men in drie windrichtingen Elfstedentochtdeelnemers in actie kan zien.

Figuur 8: Luchtfoto Bartlehiem, met in de zuidwesthoek het gedeelte van het dorp dat in de gemeente Leeuwarderadeel is gelegen

2.3.2 Groote Bontekoe

Op de grens van de gemeente Leeuwarden en Leeuwarderadeel ligt een buurtschap dat vooral vroeger bekend was vanwege het aldaar aanwezige café “De Groote Bontekoe”.

Uit het Stadsboek van Dokkum valt op te maken dat Leeuwarden in de nadagen van de Tachtigjarige Oorlog nog steeds moeite had met een benadering van de stad vanaf de noordkant. Dat was dan ook de reden waarom er aan die kant dan ook nooit een brug was gemaakt over de Ee. Eén eigenaar, Jelle Jelles had het voorstel om “sijn verhuyrde huisinge daer de Bontekoe uithanghkt, stallinge der paerden te maken”. Met deze paardenstalling bij de Groote Bontekoe is waarschijnlijk dit buurtschap ontstaan. Vanwege de economische activiteit die ter plaatse ontstond, waren woningen nodig en mogelijk is zo dit buurtschap aan de Tjessingawei ontstaan. Boerderijen die ter plaatse aanwezig waren, zijn opgeofferd aan de vliegbasis.

Op de voormalige “Breededijk” is vervolgens in 1847 de straatweg naar de Groote Bontekoe aangelegd, die vandaar, op het grondgebied van Leeuwarderadeel, door een grintweg tot Hijum werd voortgezet. De Tjessingawei was vroeger een landweg, welke van de Groote Bontekoe naar Beetgum liep. De eigenaren van enige daaraan gelegen boerderijen verzochten de Gemeente om een verharde weg aan te leggen. De gemeente weigerde en in 1894 werd de weg door de boeren en aanwonenden zelf verhard. In 1901 werd dit afgemaakt. Met de aanleg van de vliegbasis verdween een groot deel van de weg en nu is het een buurtschapje aan een doodlopende weg. In het buurtschap is een garagebedrijf aanwezig.

Figuur 9: Luchtfoto Groote Bontekoe

 

2.3.3 Finsterbuorren

Finsterbuorren is een klein buurtschap onder Jelsum. Finsterbuorren bestaat uit 18 woningen. In 1664 wordt de naam als Vensterbuyren aangegeven op de Schotanus Atlas. De naam is in de loop der jaren meermalen veranderd en bestaat uit de woorden Finne/Fenne en buren (van buurt). Een Finne is een weiland direct grenzend aan een boerderij. Finsterbuorren is dan ook hoogstwaarschijnlijk afgeleid van het buurtje in de weilanden, de Finneburen/Vensterburen of Finsterbuorren. In het buurtschap is een timmer- en onderhoudsbedrijf aanwezig.

Figuur 10: Luchtfoto Finsterbuorren

2.3.4 Tichelwurk

Tichelwurk is een buurtschap dat tussen Bartlehiem en Wyns ligt en is genoemd naar de Steenfabriek (It Tichelwurk), die hier vroeger stond. De steenfabriek is afgebroken. Het is een 'streekje' of een buurtschap dat een dikke 4 kilometer buiten het dorp is gelegen, aan de rivier de Dokkumer Ee (Dokkumer Ie). In vroeger tijden waren er o.a. een bakker, enkele kruideniers, verschillende boerenbedrijfjes en een school. Het laatste winkeltje is in de zestiger jaren van de 20e eeuw verdwenen. Verscheidene huisjes en 'lytse spultsjes' zijn in de loop van de vorige eeuw afgebroken. De meeste mensen die er nu wonen kochten hier hun huis toen het nog helemaal niet 'in' was om op het platteland te wonen. Langzamerhand werden de huizen verbouwd en is het een herboren streekje geworden waar het nog altijd leuk vertoeven is. Tichelwurk bestaat uit 14 woningen, waarvan twee boerderijen. Vroegere bewoners spreken van een Tichelwurk Noord en Tichelwurk Zuid. De scheiding lag bij de Klaaisleat.

Figuur 11: Luchtfoto Tichelwurk

Conclusie: de buurtschappen in het open landschap worden vastgelegd in het bestemmingsplan.