Structuurvisie Toekomst Afsluitdijk

Icoon

De Afsluitdijk is een icoon van de Nederlandse strijd tegen het water, heeft aanzienlijke cultuurhistorische waarde en de beleving van de robuuste, rechtlijnige dijk tussen IJsselmeer en Waddenzee is uniek. De Afsluitdijk is een voorbeeld van de internationaal vermaarde Nederlandse waterbouw en trekt bezoekers uit de hele wereld. In de geschiedenis van Nederland en in de identiteit van het IJsselmeergebied speelt de dijk een belangrijke rol. De Afsluitdijk zal ook in de toekomst een icoon zijn: van verleden en toekomst, duurzaamheid en innovatie, trekpleister in het noorden van het land en visitekaartje van de Nederlandse waterbouwtraditie.

Waterveiligheid

De Afsluitdijk beschermt sinds de voltooiing in 1932 grote delen van Nederland tegen overstroming vanuit zee. In 2006 is vastgesteld dat de Afsluitdijk niet meer voldoet aan de huidige eisen voor waterveiligheid. Daarom zal de waterkerende functie van de Afsluitdijk weer op orde worden gebracht. Dat gebeurt op een eigentijdse en gefaseerde manier tot 2100, volgens het principe van adaptief deltamanagement. Als icoon van de Nederlandse waterbouw en uniek landschappelijk element heeft de Afsluitdijk een grote aantrekkingskracht. De dijk speelt een belangrijke rol in de identiteit van de omgeving. Een impuls in de gebiedskwaliteit is nodig om deze beleving in stand te houden en kansen te benutten voor de versterking van de regionale economie. Daarmee kan de Afsluitdijk uitgroeien tot een icoon van de Nederlandse waterbouw en van duurzaamheid en innovatie.

Een overslagbestendige dijk biedt vanaf 2020 bescherming tegen overstromen. Bij zeer uitzonderlijke stormen kan zeewater over de dijk slaan. Dat is voor de veiligheid geen probleem, de overslagbestendige dijk is daarop toegerust en weerstaat deze overslag zonder te bezwijken. Het zoutgehalte van het IJsselmeer kan daarbij tijdelijk licht toenemen. Door spuien wordt het zout weer afgevoerd naar de Waddenzee.

Een ingrijpende renovatie van de civieltechnische kunstwerken – schutsluizen voor de scheepvaart en spuisluizen voor de waterafvoer – brengt de waterkerende functie op niveau. Vervanging door geheel nieuwe kunstwerken is pas op termijn noodzakelijk.

De overslagbestendige dijk en de gerenoveerde kunstwerken bieden veiligheid tot halverwege deze eeuw. Op dat moment ontstaat naar verwachting de noodzaak tot het treffen van vervolgmaatregelen aan het dijklichaam en de kunstwerken. Deze gefaseerde aanpak heeft als voordeel dat de investeringskosten nu relatief laag blijven. Dat is een kosteneffectieve manier van omgaan met de overheidsmiddelen. Bovendien ontstaat hierdoor de mogelijkheid om halverwege deze eeuw in te spelen op de daadwerkelijke klimaatontwikkeling, gebruik te maken van nieuwe technologische mogelijkheden en aan te sluiten bij dan levende maatschappelijke wensen. De gefaseerde aanpak biedt de volgende generatie de vrijheid om zelf tot de beste keuzen over de Afsluitdijk te komen. Hiermee is deze aanpak een voorbeeld van adaptief deltamanagement.

Kansen voor de omgeving

De uitstraling van de dijk op de omgeving en het unieke karakter van de dijk zelf blijven intact. De dijk biedt ontwikkelmogelijkheden volgens het adagium 'behoud door ontwikkeling'. Ontwikkelingen met grote ruimtelijke gevolgen vinden waar mogelijk niet op de Afsluitdijk zelf plaats, maar in de Koppen - het vasteland van de provincies Noord-Holland en Fryslân. De Afsluitdijk ontwikkelt zich tot drager van nieuwe ambities voor duurzaamheid, innovatie, educatie, recreatie, natuur en mobiliteit. Maatregelen en voorzieningen worden geconcentreerd op de zogenaamde knooppunten: Kornwerderzand, Breezanddijk, Den Oever/Robbeplaat en bij het Monument.

Als drager voor nieuwe ambities biedt de Afsluitdijk vanuit vier invalshoeken kansen die elkaar versterken: 1) de Afsluitdijk als icoon, 2) de verschijningsvorm, 3) de unieke geografische situatie en 4) de verbinding.
1)	De Afsluitdijk is een icoon van de innovatieve Nederlandse waterbouw en oefent om die reden een grote aantrekkingskracht uit op toeristisch-recreatieve bezoekers en op bedrijven, wetenschappers en beleidsmakers die de Nederlandse kennis en kunde willen versterken en benutten. Deze aantrekkingskracht vormt de basis voor het levend houden en vernieuwen van dit icoon. De icoonwaarde kan worden versterkt door het toevoegen van duurzame en innovatieve initiatieven, die zo worden ingepast dat de huidige ruimtelijke kwaliteit in stand blijft. Hiermee versterkt de Afsluitdijk het imago van Nederland voor de economische topsectoren water en energie, met als gevolg een sterkere concurrentiekracht in het buitenland.
2)	De verschijningsvorm van de Afsluitdijk en de ruimtelijke kwaliteit worden geroemd. Kenmerkend zijn de rechte streep door het water, de grote continuïteit, het monumentale karakter, het militaire landschap van onder meer de Stelling van Kornwerderzand, de grootschalige openheid en de twee verschillende waterlandschappen die vanaf de dijk kunnen worden beleefd. Behoud van deze kwaliteiten is echter niet voldoende. Een impuls is nodig om de ruimtelijke en cultuurhistorische kwaliteiten intact te houden en deze kwaliteiten zichtbaarder, toegankelijker en bruikbaarder te maken voor de bezoekers en gebruikers van de Afsluitdijk.
3)	De Afsluitdijk ligt tussen zoet en zout, tussen hoog en laag water en is georiënteerd op het zuiden. Die geografische situatie maakt het mogelijk nieuwe technieken voor het winnen van duurzame energie te testen: blue energy (uit het samenbrengen van zoet en zoutwater), stromingsenergie (turbines in de spuimiddelen) en zonne-energie op het zuidelijke talud van de dijk. De beschikbaarheid van water met verschillende zoutgehalten biedt mogelijkheden te experimenteren met zilte teelten en aquacultuur. Met de tijd kunnen pilots uitgroeien tot volwaardige grootschalige energiebronnen, en kunnen zilte teelten worden opgeschaald rond de dijk of elders.
4)	De Afsluitdijk is vanuit de essentie (de zee buiten de deur houden) een barrière. Toch is de dam destijds ook direct ontworpen als verkeersverbinding tussen Noord-Holland en Fryslân. Die verbindende werking heeft niet geleid tot een herkenbare gebiedseenheid, die het bezoeken waard is. Niet alleen in geografische zin, ook in de bestuurlijke organisatie en in kringen van deskundigen en belangenbehartiging zijn Wadden en IJsselmeer en zijn Noord-Holland en Fryslân veelal gescheiden. Met erkenning van verschillen, biedt aandacht voor samenhang nieuwe kansen. Door het gebied meer als eenheid te beschouwen zal de natuur aan kracht winnen en wordt de aantrekkelijkheid voor bewoner, passant en toeristisch-recreatieve bezoeker verder vergroot. De aantrekkelijkheid van de Afsluitdijk ligt immers niet alleen op de dijk zelf, maar ook in het water en op de Koppen van de provincies Noord-Holland en Fryslân. Zo ontstaat weer samenhang en kan het gebied uitgroeien tot een duurzame regio met een hoge ruimtelijke kwaliteit.

Voorbeeld Breezanddijk: centrum van innovatie, duurzaamheid en educatie

Op Breezanddijk wordt het kwaliteitsverlies van de dijk zichtbaar. Het huidige ruimtegebruik van de voormalige werkhavens is laagwaardig in economisch en ruimtelijk opzicht. Daarmee staat ook het behoud van de cultuurhistorische waarde op de tocht. Het gebied biedt kansen voor ontwikkeling tot een 'centrum van innovatie, duurzaamheid en educatie' waar bijvoorbeeld experimenten voor duurzame energieopwekking, zilte teelten en kennisoverdracht worden geconcentreerd. Hier is plek voor pilots met het perspectief op uitgroei tot grootschaliger omvang. Daarbij past een fysieke plek waar de vernieuwing kan worden ervaren, ook met de potentie uit te groeien tot een volwaardig duurzaamheidcentrum. De cultuurhistorische waarden van Breezanddijk kunnen daarbij worden benut als uitgangspunt en inspiratiebron. Energie, zilte teelt en de vernieuwing in de waterbouw kunnen hier een 'showcase' vormen voor de kennisontwikkeling van Nederland.

Structuurvisie Afsluitdijk

Op deze Structuurvisie Toekomst Afsluitdijk is het principe 'decentraal wat kan, centraal wat moet' van toepassing. Het kabinet neemt met deze structuurvisie zijn verantwoordelijkheid voor de waterveiligheid en ziet daarnaast kansen om verbindingen te leggen met andere thema's en om het gebied ook in bredere zin te ontwikkelen. De structuurvisie schets daartoe mogelijkheden voor zover die in ruimtelijk opzicht direct verband houden met de Afsluitdijk. Deze structuurvisie biedt de ruimte aan decentrale overheden, kennisinstellingen en marktpartijen om de ambities in te vullen.

Rijk en regio samen

Gezamenlijk zullen rijk en regio gaan voor de realisatie van de veiligheid en de ambities zoals weergegeven in deze gezamenlijk opgestelde rijksstructuurvisie. Voor de realisatie van de veiligheid en ambities in de tijd pakken rijk en regio hun eigen rol op. De realisatie van het gehele plan wordt door rijk en regio gesteund.

Het rijk, decentrale overheden, kennisinstellingen en marktpartijen laten op de Afsluitdijk samen zien hoe Nederland omgaat met grote uitdagingen van de komende decennia: de gevolgen van klimaatverandering, duurzame energievoorziening en het in stand houden en versterken van biodiversiteit in een aantrekkelijk landschap. Deze aanpak draagt bij aan veiligheid, welvaart en welzijn.

Beelden bij het Monument - De steenzetter en Ir. Lely.

Reliëf bij het Monument - "Een volk dat leeft en bouwt aan zijn toekomst".