Westeinde e.o.

2.2 Bebouwingsstructuur

2.2.1 Ruimtelijke hoofdstructuur en verbindingen

De ruimtelijke hoofdstructuur van het plangebied wordt bepaald door de historische patronen: de Noordwal (ligging aan de singelgracht), het Westeinde (de oude verbinding tussen Monster en Leiden) en de Prinsegracht. Door het gebied loopt een buurtontsluitingsweg gevormd door de Sirtemastraat – Zuilingstraat – Breedstraat – Vleerstraat – Assendelftstraat. Langs de wijk liggen de openbaarvervoersverbindingen via de Lijnbaan en de Prinsegracht en door de Jan Hendrikstraat en de Torenstraat. Door de historische structuur is het gebied Westeinde en omgeving slechts op een klein aantal punten op het overig stedelijke weefsel aangesloten: de brug Lijnbaan-Loosduinseweg, de brug bij het Koningin Emmaplein, de overgang bij de Torenstraat en de Jan Hendrikstraat richting het stadscentrum en de Lange Lombardstraat die bij de Prinsegracht overgaat in de Brouwersgracht.

2.2.2 Bebouwingsbeeld en stedenbouwkundige en architectonische kenmerken

Het plangebied kent een gevarieerd bebouwingsbeeld en een breed scala aan stedenbouwkundige en architectonische kenmerken. In de beschrijving van het beschermd stadsgezicht worden de algemene stedenbouwkundige en architectonische kenmerken van het deel van het plangebied in het beschermd stadsgezicht beschreven (zie paragraaf 2.2.3).

De bebouwing buiten het beschermd stadsgezicht contrasteert sterk met de historische bebouwing daarbinnen. Een gebogen straatverloop en panden van hoge maar ook middelmatige kwaliteit, variërend van twee bouwlagen met kap tot drie lagen zonder en met kap en in een wisselende gevelbreedte, geven aan het Westeinde een welhaast 19e-eeuwse sfeer. Vooral de hoogbouw van het MCH Westeinde steekt daar sterk tegen af. De appartementengebouwen rondom het buurtpark aan de Sirtemastraat en aan de kop van het Westeinde hebben een verschillende architectuur, typerend voor de bouwperiode: galerijflats uit de jaren '60, het appartementencomplex aan de kade Bij de Westermolens uit de jaren '70 en het appartementencomplex 't 4kant uit de jaren '80. De lagere bebouwing aan de Breedstraat en de latere bebouwing op een aantal verspreid liggende locaties in deze omgeving sluiten beter aan op de historische bebouwing in dit deel van het gebied.

2.2.3 Beschermd stadsgezicht

Een deel van het plangebied is op 5 juli 1971 door de minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk en de minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening aangewezen als rijksbeschermd stadsgezicht (het voorste deel van Westeinde met een aangrenzend deel van de Torenstraat en de Jan Hendrikstraat); op 4 juli 1994 is door de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen en de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu een groter deel van het plangebied als rijksbeschermd stadsgezicht aangewezen. Sinds de voltooiing van de omgrachting in het begin van de 17e eeuw is de ruimtelijke structuur van de Haagse binnenstad overwegend stabiel gebleven, ondanks veel veranderingen in gebruik en vormgeving van de bebouwing en de open ruimte. De ontstaansgeschiedenis van Den Haag is nog volop waarneembaar en herkenbaar in het huidige stadscentrum dat zich vooral door de grotendeels intact gebleven omgrachting als afzonderlijke ruimtelijke eenheid manifesteert.

De samenhang in het bebouwingsbeeld in het deel van het plangebied dat onderdeel van het beschermd stadsgezicht is, schuilt met name in een overeenkomstige verticale opbouw van plint, bouwlagen, kroonlijst en meestal een kap. Deze kap is bij de smallere panden een kap met de nok haaks op de (hoofd)straat en met een wolfseind. Bij de bredere panden, onder andere aan de Prinsegracht, overheerst een schilddak of een dubbele kap met een schild aan de voorzijde. Vaak gaan de kappen schuil achter een geprononceerde kroonlijst. Enkele huizen uit de late 19e eeuw en het begin van de 20eeeuw hebben een topgevel of een gevel met meerdere toppen. Hoekpanden kennen een voorgevel aan de hoofdstraat en een eenvoudig vormgegeven zijgevel.

Karakteristiek is verder dat bouwhoogte van de verschillende verdiepingen naar boven toe afneemt en aanbouwen lager zijn dan het hoofdgebouw. De vorm van de vensteropeningen is verticaal. Hoofdzakelijk aan het Westeinde zijn nog veel panden met een historische winkelpui. Rijke panden aan de Prinsengracht hebben veelal een stoep en een souterrain met beletage.

Ondanks deze gemeenschappelijke karakteristieken is sprake van een pluriform gevelbeeld: diversiteit aan bouwstijlen en veelal individuele bebouwing in plaats van seriebouw. Ook is sprake van een sterke samenhang in de verkaveling (perceelbreedte en bouwhoogte) per straat of per gebied. Deze is doorgaans breder en hoger in het voor de rijken ontwikkelde deel van de Prinsegracht en smaller en lager in het ambachtelijk deel, ook wel 'het dorp'. Typerend daarbij is dat de bouwhoogten onderling vaak net verschillen. Verspreid komt bijzondere bebouwing in de wijk voor, onder meer voormalige kloosters zoals het GBK en Amicitia, hofjes en kerken. Langs de verkeersdoorbraken van de vorige eeuw, in het plangebied de Jan Hendrikstraat en de Torenstraat, heeft schaalvergroting plaatsgevonden.

2.2.4 Monumenten

Het plangebied telt een groot bouwwerken die ingevolge artikel 6 van de Monumentenwet 1988 als rijksmonument zijn ingeschreven. In het oog springen het voormalige Spaanse Hof, de neoclassicistische kerk Theresia van Avila, het voormalig korenhuis (nu een cultureel centrum), de drie Stoepen, van Stockum en de liefdadigheidshofjes: het Hofje van Nieuwkoop en 't Hooftshofje, de Torengarage. Deze parkeergarage aan de Torenstraat is een rijksmonument en geniet veel bekendheid als een bijzondere architectonische prestatie. In het garagegebouw kunnen de auto's via een ovaalvormige hellingbaan de vijf hellende bouwlagen bereiken. De parkeerplaatsen liggen aan beide zijden van de hellingbaan en waren oorspronkelijk berekend op zo'n 400 auto's. Architect Jan Greve ontwierp de garage in 1929 in een expressionistisch getinte, zakelijke stijl.

Rijksmonumenten
Assendelftstraat 2 / Westeinde 36	Prinsegracht 69
Assendelftstraat 14	Prinsegracht 71
Assendelftstraat 49	Prinsegracht 73
Assendelftstraat 53 tot en met 89	Prinsegracht 79 tot en met 93
Geest / Pastoorswarande / Torenstraat 144	Prinsegracht 269 tot en met 271
Korte Beestenmarkt 4	Prinsegracht 273 tot en met 283
Korte Beestenmarkt 5 tot en met 5b	Prinsegracht 285 tot en met 297
Laan 259 / Westeinde 12a	Warmoezierstraat 44 tot en met 206
Noordwal-Veenkade (brug)	Westeinde 12 en 14 ('Spaanse Hof')
Prinsegracht 1, 1a en 3	Westeinde 16
Prinsegracht 5	Westeinde 17 en 19
Prinsegracht 15	Westeinde 18
Prinsegracht 19	Westeinde 20
Prinsegracht 21	Westeinde 21 en 21a
Prinsegracht 23	Westeinde 22 en 22a
Prinsegracht 27 / Varkenmarkt	Westeinde 23
Prinsegracht 31	Westeinde 24 en 24a
Prinsegracht 33	Westeinde 25
Prinsegracht 39	Westeinde 26 en 26a
Prinsegracht 41 en 41a	Westeinde 27 en 29
Prinsegracht 43	Westeinde 28
Prinsegracht 49 tot en met 53	Westeinde 31 en 31a
Prinsegracht 57	Westeinde 33 en 33a tot en met 33g
Prinsegracht 59 en 59a	Westeinde 37a tot en met 37f
Prinsegracht 61	Westeinde 39 tot en met 39e
Prinsegracht 63	Westeinde 40
Prinsegracht 65	Westeinde 41
Prinsegracht 67 tot en met 67b	Westeinde 42

Tabel 2: rijksmonumenten Westeinde en omgeving, oktober 2006

Naast de rijksmonumenten heeft de gemeenteraad van Den Haag een aantal gemeentelijke monumenten aangewezen waaronder het nutsgebouw aan de Zuilingstraat en een groot aantal panden aan het Westeinde.

Gemeentelijke monumenten
Assendelftstraat 11 en 11a	Westeinde 66 en 66a
Korte Beestenmarkt 1 / Laan 26a	Westeinde 73 en 73a
Korte Beestenmarkt 2 / Laan 26	Westeinde 125 en 125a
Korte Beestenmarkt 2a tot en met 2b	Westeinde 127 en 127a
Korte Lombardstraat 1 en 1a	Westeinde 129 en 129a
Laan 28 tot en met 28a	Westeinde 131 en 131a
Laan 257 (v/h 31)	Westeinde 133 en 133a
Vleerstraat 4	Westeinde 135
Westeinde 8a, 8b en 10	Westeinde 137
Westeinde 30 en 30a	Westeinde 153b, 153c en 155
Westeinde 32 en 32a	Westeinde 199 en 199a
Westeinde 62 en 62a	Westeinde 201 en 201a
Westeinde 64	Zuilingstraat 110

Tabel 3: gemeentelijke monumenten Westeinde en omgeving, oktober 2006

2.2.5 Archeologie

Het gehele plangebied, uitgezonderd daar waar nieuwbouw de bodem tot grotere diepte heeft verstoord, kan archeologische waarden bevatten. Gegeven de ondergrond is overal pre- en vroeghistorische bewoning mogelijk geweest. Tot nu toe is één vindplaats bekend: opgravingen bij Amicitia brachten een akkerpercelering uit de ijzertijd aan het licht. Met meerdere vindplaatsen moet rekening worden gehouden.

Met betrekking tot latere periodes hebben vooral het Westeinde en het gedeelte ten oosten van de as Assendelftstraat – Breedstraat een hoge potentie. In dat deel zijn drie locaties van meer dan gemiddeld belang: het kloosterterrein van het Sint Agnietenklooster, het kloosterterrein van Sint Barbara en de locatie waar het stenen huis van de heer Van Assendelft stond. Opgravingen ter plekke van het Sint Agnietenklooster brachten onder meer resten van de kloosterkapel en het kerkhofje aan het licht.

2.2.6 Verkeer en infrastructuur

Het plangebied wordt aan drie zijden omsloten door hoofdverkeerswegen die het gebied ontsluiten: de Centrumring (Lijnbaan, Noordwest Buitensingel), de Parkeerroute (Torenstraat, Jan Hendrikstraat) en de verbindingsroute tussen beide (Prinsegracht). In het noordwesten is het gebied begrensd door de Noordwal en de Veenkade. De overige wegen zijn verblijfs- en woonstraten die de buurt intern ontsluiten.

Het plangebied wordt aan de randen goed ontsloten door openbaar vervoer. RandstadRail rijdt door het Souterrain – de tramtunnel – en over de Prinsegracht, de Lijnbaan en de Noordwest Buitensingel (lijn 3) en de Loosduinseweg en -kade (lijn 4). Tramlijn 2 rijdt ook via het Souterrain, Prinsegracht, Lijnbaan en Loosduinseweg en -kade. Tramlijn 6 rijdt via het Souterrain en de Prinsegracht maar buigt af naar de Brouwersgracht. Tramlijn 17 rijdt via het Kerkplein, de Riviervismarkt en de Torenstraat. De streekbuslijnen 25 en 130 rijden een route via het Buitenom en de Prinsegracht en hebben een eindpunt op de Prinsegracht nabij de Jan Hendrikstraat.

De route Lijnbaan-Prinsegracht maakt deel uit van het hoofdroutenetwerk voor de fiets. De routes via de Noordwal, Bij de Westermolens en het Westeinde zijn secundaire fietsroutes.

Het plangebied telt volgens een telling in november 2004 1.264 parkeerplaatsen op straat waarvan een aantal parkeerplaatsen gereserveerd is voor gehandicapten, artsen, taxi's en laden en lossen. Een groot aantal maatschappelijke voorzieningen en veel appartementencomplexen heeft eigen (gebouwde) parkeervoorzieningen, met naar schatting ruim 2.000 plaatsen. Voor de parkeerplaatsen op straat geldt een betaaldparkerenregime: bewoners en bedrijven kunnen een parkeervergunning aanvragen. De parkeerdruk in dit gebied is hoog. In de eerste plaats wijken binnenstadbezoekers tijdens het betaaldparkerenregime in de binnenstad uit naar omliggende wijken, met name in de avonden en in het weekeinde. In de tweede plaats is de woningdichtheid hoog en is de behoefte aan parkeerplaatsen voor bewoners groot, zodat ook 's nachts de parkeerdruk hoog is.

2.2.7 Water- en groenstructuur

Op het oude Kortenbos ligt nu het buurtpark Kortenbosch. Dit buurtpark is in intensief overleg met de buurtbewoners eind jaren '80 aangelegd en is in gemeentelijk beheer. Het park omvat tevens schooltuintjes en een klein amateurtuincomplex. Van oost naar west leidt een voet- en fietspad door het park. Het park sluit in het westen van het plangebied aan op het groen aan de kade Bij de Westermolens. Hier begeleidt een voet- en fietspad de historische bomenlijn die deel uitmaakt van de Stedelijke Groene Hoofdstructuur.

Het water in het plangebied is beperkt tot de singelgrachten. De watergangen langs de Lijnbaan, de Noordwest-Buitensingel en de Noordwal zijn onderdeel van de historische grachtengordel van de Haagse binnenstad. Via de Noordwest-Buitensingel staat het water in verbinding met het verversingskanaal richting Scheveningen en via een gemaal naar zee. Richting het zuiden monden de singelgrachten uiteindelijk uit in de Trekvliet. Het water heeft een sierende en recreatieve functie.